EVANGELII GAUDIUM - Capítulo 2 (2ª parte)

II. Tentacións dos axentes pastorais [76-109]

Si ao desafío dunha espiritualidade misioneira [78-80]

Non á acedia (preguiza)egoísta [81-83]

Non ao pesimismo estéril [84-86]

Si ás relacións novas que xera Xesucristo [87-92]

Non á mundanidad espiritual [93-97]

Non á guerra entre nós [98-101]

Outros desafíos eclesiais [102-109]

--------------------------------------

II. Tentacións dos axentes pastorais

76. Sinto unha enorme gratitude pola tarefa de todos os que traballan na Igrexa. Non quero determe agora a expor as actividades dos diversos axentes pastorais, desde os bispos ata o máis sinxelo e descoñecido dos servizos eclesiais. Gustaríame máis ben reflexionar acerca dos desafíos que todos eles enfrontan no medio da actual cultura globalizada. Pero teño que dicir, en primeiro lugar e como deber de xustiza, que a achega da Igrexa no mundo actual é enorme. A nosa dor e a nosa vergoña polos pecados dalgúns membros da Igrexa, e polos propios, non deben facer esquecer cantos cristiáns dan a vida por amor: axudan a tanta xente a curarse ou a morrer en paz en precarios hospitais, ou acompañan persoas esclavizadas por diversas adiccións nos lugares máis pobres da terra, ou se desgastan na educación de nenos e novos, ou coidan anciáns abandonados por todos, ou tratan de comunicar valores en ambientes hostís, ou se entregan de moitas outras maneiras que mostran ese inmenso amor á humanidade que nos inspirou o Deus feito home. Agradezo o fermoso exemplo que me dan tantos cristiáns que ofrecen a súa vida e o seu tempo con alegría. Ese testemuño faime moito ben e sostenme no meu propio desexo de superar o egoísmo para entregarme máis.

77. No entanto, como fillos desta época, todos nos vemos afectados dalgún modo pola cultura globalizada actual que, sen deixar de mostrarnos valores e novas posibilidades, tamén pode limitarnos, condicionarnos e mesmo enfermarnos. Recoñezo que necesitamos crear espazos motivadores e sanadores para os axentes pastorais, «lugares onde rexenerar a propia fe en Xesús crucificado e resucitado, onde compartir as propias preguntas máis profundas e as preocupacións cotiás, onde discernir en profundidade con criterios evanxélicos sobre a propia existencia e experiencia, coa finalidade de orientar ao ben e á beleza as propias eleccións individuais e sociais»[62]. Ao mesmo tempo, quero chamar a atención sobre algunhas tentacións que particularmente hoxe afectan os axentes pastorais.

Si ao desafío dunha espiritualidade misioneira

78. Hoxe pódese advertir en moitos axentes pastorais, mesmo en persoas consagradas, unha preocupación exacerbada polos espazos persoais de autonomía e de distensión, que leva a vivir as tarefas como un mero apéndice da vida, coma se non fosen parte da propia identidade. Ao mesmo tempo, a vida espiritual confúndese con algúns momentos relixiosos que brindan certo alivio pero que non alimentan o encontro cos demais, o compromiso no mundo, a paixón evanxelizadora. Así, poden advertirse en moitos axentes evanxelizadores, aínda que oren, unha acentuación do individualismo, unha crise de identidade e unha caída do fervor. Son tres males que se alimentan entre si.

79. A cultura mediática e algúns ambientes intelectuais ás veces transmiten unha marcada desconfianza cara á mensaxe da Igrexa e un certo desencanto. Como consecuencia, aínda que recen, moitos axentes pastorais desenvolven unha especie de complexo de inferioridade que lles leva a relativizar ou ocultar a súa identidade cristiá e as súas conviccións. Prodúcese entón un círculo vicioso, porque así non son felices co que son e co que fan, non senten identificados coa súa misión evanxelizadora, e isto debilita a entrega. Terminan afogando a súa alegría misioneira nunha especie de obsesión por ser como todos e por ter o que posúen os demais. Así, as tarefas evanxelizadoras se volven forzadas e se dedican a elas poucos esforzos e un tempo moi limitado.

80. Desenvólvese nos axentes pastorais, máis aló do estilo espiritual ou a liña de pensamento que poidan ter, un relativismo aínda máis perigoso que o doctrinal. Ten que ver coas opcións máis profundas e sinceras que determinan unha forma de vida. Este relativismo práctico é actuar coma se Deus non existise, decidir coma se os pobres non existisen, soñar coma se os demais non existisen, traballar coma se quen non recibiron o anuncio non existisen. Chama a atención que aínda quen aparentemente posúe sólidas conviccións doctrinales e espirituais adoita caer nun estilo de vida que o leva a aferrarse a seguridades económicas, ou a espazos de poder e de gloria humana que se procuran por calquera medio, en lugar de dar a vida polos demais na misión. Non nos deixemos roubar o entusiasmo misioneiro!

Non á acedia egoísta

81. Cando máis necesitamos un dinamismo misioneiro que leve sal e luz ao mundo, moitos laicos senten o temor de que alguén lles convide a realizar algunha tarefa apostólica, e tratan de escapar de calquera compromiso que lles poida quitar o seu tempo libre. Hoxe se volveu moi difícil, por exemplo, conseguir catequistas capacitados para as parroquias e que perseveren na tarefa durante varios anos. Pero algo semellante sucede cos sacerdotes, que coidan con obsesión o seu tempo persoal. Isto frecuentemente se debe a que as persoas necesitan imperiosamente preservar os seus espazos de autonomía, coma se unha tarefa evanxelizadora fose un veleno perigoso e non unha alegre resposta ao amor de Deus que nos convoca á misión e vólvenos plenos e fecundos. Algúns se resisten a probar ata o fondo o gusto da misión e quedan sumidos nunha acedia paralizante.

82. O problema non é sempre o exceso de actividades, senón sobre todo as actividades mal vividas, sen as motivacións adecuadas, sen unha espiritualidade que impregne a acción e a faga desexable. Por iso é polo que as tarefas cansan máis do razoable, e ás veces enferman. Non se trata dun cansazo feliz, senón tenso, pesado, insatisfeito e, en definitiva, non aceptado. Esta acedia pastoral pode ter diversas orixes. Algúns caen nela por soster proxectos irrealizables e non vivir con ganas o que boamente poderían facer. Outros, por non aceptar a custosa evolución dos procesos e querer que todo caia do ceo. Outros, por apegarse a algúns proxectos ou a soños de éxitos imaxinados pola súa vaidade. Outros, por perder o contacto real co pobo, nunha despersonalización da pastoral que leva a prestar máis atención á organización que ás persoas, e entón entusiásmalles máis a «folla de ruta» que a ruta mesma. Outros caen na acedia por non saber esperar e querer dominar o ritmo da vida. O inmediatismo ansioso destes tempos fai que os axentes pastorais non toleren facilmente o que signifique algunha contradición, un aparente fracaso, unha crítica, unha cruz.

83. Así se xesta a maior ameaza, que «é o gris pragmatismo da vida cotiá da Igrexa no cal aparentemente todo procede con normalidade, pero en realidade a fe se vai desgastando e dexenerando en mezquindade»[63]. Desenvólvese a psicoloxía da tumba, que aos poucos converte aos cristiáns en momias de museo. Desilusionados coa realidade, coa Igrexa ou consigo mesmos, viven a constante tentación de apegarse a unha tristeza dulzona, sen esperanza, que se apodera do corazón como «o máis prezado dos elixires do demo»[64]. Chamados a iluminar e a comunicar vida, finalmente déixanse cativar por cousas que só xeran escuridade e cansazo interior, e que atrazan o dinamismo apostólico. Por todo isto, permítome insistir: Non nos deixemos roubar a ledicia evanxelizadora!

Non ao pesimismo estéril

84. A alegría do Evanxeo é esa que nada nin ninguén nos poderá quitar (cf. Xn 16,22). Os males do noso mundo -e os da Igrexa- non deberían ser escusas para reducir a nosa entrega e o noso fervor. Mirémolos como desafíos para crecer. Ademais, a mirada crente é capaz de recoñecer a luz que sempre derrama o Espírito Santo no medio da escuridade, sen esquecer que «onde abundou o pecado sobreabundou a graza» (Rm 5,20). A nosa fe é desafiada a albiscar o viño en que pode converterse a auga e a descubrir o trigo que crece no medio do xoio. A cincuenta anos do Concilio Vaticano II, aínda que nos doian as miserias da nosa época e esteamos lonxe de optimismos inxenuos, o maior realismo non debe significar menor confianza no Espírito nin menor xenerosidade. Nese sentido, podemos volver escoitar as palabras do beato Xoán XXIII naquela admirable xornada do 11 de outubro de 1962: «Chegan, ás veces, aos nosos oídos, feríndoos, certas insinuacións dalgunhas persoas que, aínda no seu celo ardente, carecen do sentido da discreción e da medida. Elas non ven nos tempos modernos senón prevaricación e ruína […] Parécenos xusto disentir de tales profetas de calamidades, avezados a anunciar sempre infaustos acontecementos, coma se o fin dos tempos estivese inminente. No presente momento histórico, a Providencia está a levarnos a unha nova orde de relacións humanas que, por obra mesma dos homes pero máis aínda por encima das súas mesmas intencións, se encamíñan ao cumprimento de plans superiores e inesperados; pois todo, aínda as humanas adversidades, aquela dispono para maior ben da Igrexa»[65].

85. Unha das tentacións máis serias que afogan o fervor e a audacia é a conciencia de derrota que nos converte en pesimistas queixosos e desencantados con cara de vinagre. Ninguén pode emprender unha loita se de antemán non confía plenamente no triunfo. O que comeza sen confiar perdeu de antemán a metade da batalla e enterra os seus talentos. Aínda coa dolorosa conciencia das propias fraxilidades, hai que seguir adiante sen declararse vencidos, e lembrar o que o Señor dixo a san Paulo: «Chégache coa miña gracia; a forza vese cumprida na fraqueza» (2 Co 12,9). O triunfo cristián é sempre unha cruz, pero unha cruz que ao mesmo tempo é bandeira de vitoria, que leva cunha tenrura combativa ante os embates do mal. O mal espírito da derrota é irmán da tentación de separar antes de tempo o trigo do xoio, produto dunha desconfianza ansiosa e egocéntrica.

86. É certo que nalgúns lugares produciuse unha «desertificación» espiritual, froito do proxecto de sociedades que queren construírse sen Deus ou que destrúen as súas raíces cristiás. Alí «o mundo cristián está a facerse estéril, e esgótase como unha terra sobreexplotada, que se converte en area»[66]. Noutros países, a resistencia violenta ao cristianismo obriga aos cristiáns a vivir a súa fe case ás agachadas no país que aman. Esta é outra forma moi dolorosa de deserto. Tamén a propia familia ou o propio lugar de traballo pode ser ese ambiente árido onde hai que conservar a fe e tratar de irradiala. Pero «precisamente a partir da experiencia deste deserto, deste baleiro, é como podemos descubrir novamente a alegría de crer, a súa importancia vital para nós, homes e mulleres. No deserto vólvese a descubrir o valor do que é esencial para vivir; así, no mundo contemporáneo, son moitos os signos da sede de Deus, do sentido último da vida, a miúdo manifestados de forma implícita ou negativa. E no deserto necesítanse sobre todo persoas de fe que, coa súa propia vida, indiquen o camiño cara á Terra prometida e desta forma manteñan viva a esperanza»[67]. En todo caso, alí estamos chamados a ser persoas-cántaros para dar de beber aos demais. Ás veces o cántaro convértese nunha pesada cruz, pero foi precisamente na cruz onde, traspasado, o Señor se nos entregou como fonte de auga viva. Non nos deixemos roubar a esperanza!

Si ás relacións novas que xera Xesucristo

87. Hoxe, que as redes e os instrumentos da comunicación humana alcanzaron desenvolvementos inauditos, sentimos o desafío de descubrir e transmitir a mística de vivir xuntos, de mesturarnos, de atoparnos, de tomarnos dos brazos, de apoiarnos, de participar desa marea algo caótica que pode converterse nunha verdadeira experiencia de fraternidade, nunha caravana solidaria, nunha santa peregrinación. Deste xeito, as maiores posibilidades de comunicación traduciranse en máis posibilidades de encontro e de solidariedade entre todos. Se puidésemos seguir ese camiño, sería algo tan bo, tan sanador, tan liberador, tan esperanzador! Saír de si mesmo para unirse a outros fai ben. Encerrarse en si mesmo é probar o amargo veleno da inmanencia, e a humanidade sairá perdendo con cada opción egoísta que fagamos.

88. O ideal cristián sempre convidará a superar a sospeita, a desconfianza permanente, o temor a ser invadidos, as actitudes defensivas que nos impón o mundo actual. Moitos tratan de escapar dos demais cara á privacidade cómoda ou cara ao reducido círculo dos máis íntimos, e renuncian ao realismo da dimensión social do Evanxeo. Porque, así como algúns quixesen un Cristo puramente espiritual, sen carne e sen cruz, tamén se pretenden relacións interpersoais só mediadas por aparellos sofisticados, por pantallas e sistemas que se poidan acender e apagar a vontade. Mentres tanto, o Evanxeo convídanos sempre a correr o risco do encontro co rostro do outro, coa súa presenza física que interpela, coa súa dor e os seus reclamos, coa súa alegría que contaxia nun constante corpo a corpo. A verdadeira fe no Fillo de Deus feito carne é inseparable do don de si, da pertenza á comunidade, do servizo, da reconciliación coa carne dos outros. O Fillo de Deus, na súa encarnación, convidounos á revolución da tenrura.

89. O illamento, que é unha tradución do inmanentismo, pode expresarse nunha falsa autonomía que exclúe a Deus, pero pode tamén atopar no relixioso unha forma de consumismo espiritual á medida do seu individualismo enfermizo. A volta ao sacro e as procuras espirituais que caracterizan á nosa época son fenómenos ambiguos. Máis que o ateísmo, hoxe expónnos o desafío de responder adecuadamente á sede de Deus de moita xente, para que non busquen apagala en propostas alienantes ou nun Xesucristo sen carne e sen compromiso co outro. Se non atopan na Igrexa unha espiritualidade que os sane, libéreos, énchaos de vida e de paz ao mesmo tempo que os convoque á comuñón solidaria e á fecundidade misioneira, terminarán enganados por propostas que non humanizan nin dan gloria a Deus.

90. As formas propias da relixiosidade popular son encarnadas, porque brotaron da encarnación da fe cristiá nunha cultura popular. Por iso mesmo inclúen unha relación persoal, non con enerxías armonizadoras senón con Deus, Xesucristo, María, un santo. Teñen carne, teñen rostros. Son aptas para alimentar potencialidades relacionales e non tanto fugas individualistas. Noutros sectores das nosas sociedades crece o aprecio por diversas formas de «espiritualidade do benestar» sen comunidade, por unha «teoloxía da prosperidade» sen compromisos fraternos ou por experiencias subxectivas sen rostros, que se reducen a unha procura interior inmanentista.

91. Un desafío importante é mostrar que a solución nunca consistirá en escapar dunha relación persoal e comprometida con Deus que ao mesmo tempo nos comprometa cos outros. Iso é o que hoxe sucede cando os crentes procuran esconderse e quitarse de encima aos demais, e cando sutilmente escapan dun lugar a outro ou dunha tarefa a outra, quedándose sen vínculos profundos e estables: «Imaginatio locorum et mutatio multos fefellit»[68]. É un falso remedio que enferma o corazón, e ás veces o corpo. Fai falta axudar a recoñecer que o único camiño consiste en aprender a atoparse cos demais coa actitude adecuada, que é valoralos e aceptalos como compañeiros de camiño, sen resistencias internas. Mellor aínda, trátase de aprender a descubrir a Xesús no rostro dos demais, na súa voz, nos seus reclamos. Tamén é aprender a sufrir nunha aperta con Xesús crucificado cando recibimos agresións inxustas ou ingratitudes, sen cansarnos xamais de optar pola fraternidade[69].

92. Alí está a verdadeira sanación, xa que o modo de relacionarnos cos demais que realmente nos sa en lugar de enfermarnos é unha fraternidade mística, contemplativa, que sabe mirar a grandeza sacra do próximo, que sabe descubrir a Deus en cada ser humano, que sabe tolerar as molestias da convivencia aferrándose ao amor de Deus, que sabe abrir o corazón ao amor divino para buscar a felicidade dos demais como a busca o seu Pai bo. Precisamente nesta época, e tamén alí onde son un «pequeno rabaño» (Lc 12,32), os discípulos do Señor son chamados a vivir como comunidade que sexa sal da terra e luz do mundo (cf. Mt 5,13-16). Son chamados a dar testemuño dunha pertenza evanxelizadora de maneira sempre nova.[70] Non nos deixemos roubar a comunidade!

Non á mundanidade espiritual

93. A mundanidade espiritual, que se esconde detrás de aparencias de relixiosidade e mesmo de amor á Igrexa, é buscar, en lugar da gloria do Señor, a gloria humana e o benestar persoal. É o que o Señor reprochaba aos fariseos: «Como ides poder crer vós, que vos dades honra uns a outros e non procuráde-la gloria que vén do único Deus?» (Xn 5,44). É un modo sutil de buscar «a súa comenencia, non a de Xesús Cristo» (Flp 2,21). Toma moitas formas, de acordo co tipo de persoas e cos estamentos nos que se enquista. Por estar relacionada co coidado da aparencia, non sempre se conecta con pecados públicos, e por fóra todo parece correcto. Pero, se invadise a Igrexa, «sería infinitamente máis desastrosa que calquera outra mundanidad simplemente moral»[71].

94. Esta mundanidade pode alimentarse especialmente de dúas maneiras profundamente emparentadas. Unha é a fascinación do gnosticismo, unha fe encerrada no subxetivismo, onde só interesa unha determinada experiencia ou unha serie de razoamentos e coñecementos que supostamente reconfortan e iluminan, pero en definitiva o suxeito queda clausurado na inmanencia da súa propia razón ou dos seus sentimentos. A outra é o neopelaxianismo autorreferencial e prometeico de quen no fondo só confían nas súas propias forzas e senten superiores a outros por cumprir determinadas normas ou por ser inquebrantablemente fieis a certo estilo católico propio do pasado. É unha suposta seguridade doctrinal ou disciplinaria que dá lugar a un elitismo narcisista e autoritario, onde en lugar de evanxelizar o que se fai é analizar e clasificar aos demais, e en lugar de facilitar o acceso á graza gástanse as enerxías en controlar. Nos dous casos, nin Xesucristo nin os demais interesan verdadeiramente. Son manifestacións dun inmanentismo antropocéntrico. Non é posible imaxinar que destas formas desvirtuadas de cristianismo poida brotar un auténtico dinamismo evanxelizador.

95. Esta escura mundanidade maniféstase en moitas actitudes aparentemente opostas pero coa mesma pretensión de «dominar o espazo da Igrexa». Nalgúns hai un coidado ostentoso da liturxia, da doutrina e do prestixio da Igrexa, pero sen preocuparlles que o Evanxeo teña unha real inserción no Pobo fiel de Deus e nas necesidades concretas da historia. Así, a vida da Igrexa convértese nunha peza de museo ou nunha posesión de poucos. Noutros, a mesma mundanidade espiritual escóndese detrás dunha fascinación por mostrar conquistas sociais e políticas, ou nunha vanagloria ligada á xestión de asuntos prácticos, ou nun embeleso polas dinámicas de autoaxuda e de realización autorreferencial. Tamén pode traducirse en diversas formas de mostrarse a si mesmo nunha densa vida social chea de saídas, reunións, ceas, recepcións. Ou ben se desprega nun funcionalismo empresarial, cargado de estatísticas, planificacións e avaliacións, onde o principal beneficiario non é o Pobo de Deus senón a Igrexa como organización. En todos os casos, non leva o selo de Cristo encarnado, crucificado e resucitado, encérrase en grupos elitistas, non sae realmente a buscar aos perdidos nin ás inmensas multitudes sedientas de Cristo. Xa non hai fervor evanxélico, senón o gozar espurio dunha autocompracencia egocéntrica.

96. Neste contexto, aliméntase a vanagloria de quen se conforma con ter algún poder e prefiren ser xerais de exércitos derrotados antes que simples soldados dun escuadrón que segue loitando. Cantas veces soñamos con plans apostólicos expansionistas, meticulosos e ben debuxados, propios de xenerais derrotados! Así negamos a nosa historia de Igrexa, que é gloriosa por ser historia de sacrificios, de esperanza, de loita cotiá, de vida esfiañada no servizo, de constancia no traballo que cansa, porque todo traballo é «suor da nosa fronte». En cambio, entretémonos vanidosos falando sobre «o que habería que facer» -o pecado do «habriaqueísmo»- como mestres espirituais e sabios pastorais que sinalan desde fóra. Cultivamos a nosa imaxinación sen límites e perdemos contacto coa realidade sufrida do noso pobo fiel.

97. Quen caeu nesta mundanidade mira de arriba e de lonxe, rexeita a profecía dos irmáns, descualifica a quen o cuestione, destaca constantemente os erros alleos e obsesiónase pola aparencia. Replegou a referencia do corazón ao horizonte pechado da súa inmanencia e os seus intereses e, como consecuencia disto, non aprende dos seus pecados nin está autenticamente aberto ao perdón. É unha tremenda corrupción con aparencia de ben. Hai que evitala pondo á Igrexa en movemento de saída de si, de misión centrada en Xesucristo, de entrega aos pobres. Deus nos libre dunha Igrexa mundana baixo roupaxes espirituais ou pastorais! Esta mundanidade asfixiante sándase tomándolle o gusto ao aire puro do Espírito Santo, que nos libera de estar centrados en nós mesmos, escondidos nunha aparencia relixiosa baleira de Deus. Non nos deixemos roubar o Evanxeo!

Non á guerra entre nós

98. Dentro do Pobo de Deus e nas distintas comunidades, cantas guerras! No barrio, no posto de traballo, cantas guerras por envexas e ciumes, tamén entre cristiáns! A mundanidade espiritual leva a algúns cristiáns a estar en guerra con outros cristiáns que se interpoñen na súa procura de poder, prestixio, pracer ou seguridade económica. Ademais, algúns deixan de vivir unha pertenza cordial á Igrexa por alimentar un espírito de «internas». Máis que pertencer á Igrexa toda, coa súa rica diversidade, pertencen a tal ou cal grupo que sente diferente ou especial.

99. O mundo está lacerado polas guerras e a violencia, ou ferido por un difuso individualismo que divide aos seres humanos e enfróntaos uns contra outros en pos do propio benestar. En diversos países rexorden enfrontamentos e vellas divisións que se crían en parte superadas. Aos cristiáns de todas as comunidades do mundo, quero pedirvos especialmente un testemuño de comuñón fraterna que se volva atractivo e resplandeciente. Que todos poidan admirar como vos coidades uns a outros, como vos dais alento mutuamente e como vos acompañades: «Nisto coñecerán todos que sóde-los meus discípulos: se vos tedes amor uns a outros» (Xn 13,35). É o que con tantos desexos pedía Xesús ao Pai: «Que todos sexan un coma ti, Pai, en min, e eu en ti […] para que o mundo crea» (Xn 17,21). Atención á tentación da envexa! Estamos na mesma barca e imos cara ao mesmo porto! Pidamos a graza de aledarnos cos froitos alleos, que son de todos.

100. Aos que están feridos por divisións históricas, resúltalles difícil aceptar que os exhortemos ao perdón e a reconciliación, xa que interpretan que ignoramos a súa dor, ou que pretendemos facerlles perder a memoria e os ideais. Pero se ven o testemuño de comunidades autenticamente fraternas e reconciliadas, iso é sempre unha luz que atrae. Por iso dóeme tanto comprobar como nalgunhas comunidades cristiás, e aínda entre persoas consagradas, consentimos diversas formas de odio, divisións, calumnias, difamacións, vinganzas, ciumes, desexos de impor as propias ideas á conta de calquera cousa, e ata persecucións que parecen unha implacable caza de bruxas. A quen imos a evanxelizar con eses comportamentos?

101. Pidamos ao Señor que nos faga entender a lei do amor. Que bo é ter esta lei! Canto ben nos fai amarnos os uns aos outros en contra de todo! Si, en contra de todo! A cada un de nós diríxese a exhortación paulina: «Non te deixes vencer polo mal, senón vence o mal a forza de ben» (Rm 12,21). E tamén: «Non cansemos de face-lo ben!» (Ga 6,9). Todos temos simpatías e antipatías, e quizais agora mesmo estamos anoxados con algún. Polo menos digamos ao Señor: «Señor, eu estou anoxado con este, con aquela. Eu pídoche por el e por ela». Rezar por aquel co que estamos irritados é un fermoso paso no amor, e é un acto evanxelizador. Fagámoslo hoxe! Non nos deixemos roubar o ideal do amor fraterno!

Outros desafíos eclesiais

102. Os laicos son simplemente a inmensa maioría do Pobo de Deus. Ao seu servizo está a minoría dos ministros ordenados. Creceu a conciencia da identidade e a misión do laico na Igrexa. Cóntase cun numeroso laicado, aínda que non suficiente, con arraigado sentido de comunidade e unha gran fidelidade no compromiso da caridade, a catequese, a celebración da fe. Pero a toma de conciencia desta responsabilidade laical que nace do Bautismo e da Confirmación non se manifesta da mesma maneira en todas partes. Nalgúns casos porque non se formaron para asumir responsabilidades importantes, noutros por non atopar espazo nas súas Igrexas particulares para poder expresarse e actuar, por mor dun excesivo clericalismo que os mantén á marxe das decisións. Aínda que se percibe unha maior participación de moitos nos ministerios laicales, este compromiso non se reflicte na penetración dos valores cristiáns no mundo social, político e económico. Limítase moitas veces ás tarefas intraeclesiales sen un compromiso real pola aplicación do Evanxeo á transformación da sociedade. A formación de laicos e a evanxelización dos grupos profesionais e intelectuais constitúen un desafío pastoral importante.

103. A Igrexa recoñece a indispensable achega da muller na sociedade, cunha sensibilidade, unha intuición e unhas capacidades peculiares que adoitan ser máis propias das mulleres que dos homes. Por exemplo, a especial atención feminina cara aos outros, que se expresa dun modo particular, aínda que non exclusivo, na maternidade. Recoñezo con gusto como moitas mulleres comparten responsabilidades pastorais xunto cos sacerdotes, contribúen ao acompañamento de persoas, de familias ou de grupos e brindan novas achegas á reflexión teolóxica. Pero aínda é necesario ampliar os espazos para unha presenza feminina máis incisiva na Igrexa. Porque «o xenio feminino é necesario en todas as expresións da vida social; por iso, hase de garantir a presenza das mulleres tamén no ámbito laboral»[72] e nos diversos lugares onde se toman as decisións importantes, tanto na Igrexa como nas estruturas sociais.

104. As reivindicacións dos lexítimos dereitos das mulleres, a partir da firme convicción de que home e muller teñen a mesma dignidade, expoñen á Igrexa profundas preguntas que a desafían e que non se poden eludir superficialmente. O sacerdocio reservado aos homes, como signo de Cristo Esposo que se entrega na Eucaristía, é unha cuestión que non se pon en discusión, pero pode volverse particularmente conflitiva se se identifica demasiado a potestade sacramental co poder. Non hai que esquecer que cando falamos da potestade sacerdotal «atopámonos no ámbito da función, non da dignidade nin da santidade»[73]. O sacerdocio ministerial é un dos medios que Xesús utiliza ao servizo do seu pobo, pero a gran dignidade vén do Bautismo, que é accesible a todos. A configuración do sacerdote con Cristo Cabeza -é dicir, como fonte capital da graza- non implica unha exaltación que o coloque por encima do resto. Na Igrexa as funcións «non dan lugar á superioridade dos uns sobre os outros»[74]. De feito, unha muller, María, é máis importante que os bispos. Aínda cando a función do sacerdocio ministerial se considere «xerárquica», hai que ter ben presente que «está ordenada totalmente á santidade dos membros do Corpo místico de Cristo»[75]. A súa clave e o seu eixo non son o poder entendido como dominio, senón a potestade de administrar o sacramento da Eucaristía; de aquí deriva a súa autoridade, que é sempre un servizo ao pobo. Aquí hai un gran desafío para os pastores e para os teólogos, que poderían axudar a recoñecer mellor o que isto implica con respecto ao posible lugar da muller alí onde se toman decisións importantes, nos diversos ámbitos da Igrexa.

105. A pastoral xuvenil, tal como estabamos afeitos desenvolvela, sufriu o embate dos cambios sociais. Os mozos, nas estruturas habituais, non adoitan atopar respostas ás súas inquietudes, necesidades, problemáticas e feridas. Aos adultos cústanos escoitalos con paciencia, comprender as súas inquietudes ou os seus reclamos, e aprender a falarlles na linguaxe que eles comprenden. Por esa mesma razón, as propostas educativas non producen os froitos esperados. A proliferación e crecemento de asociacións e movementos predominantemente xuvenís poden interpretarse como unha acción do Espírito que abre camiños novos acordes ás súas expectativas e procuras de espiritualidade profunda e dun sentido de pertenza máis concreto. Faise necesario, con todo, profundar na participación destes na pastoral de conxunto da Igrexa[76].

106. Aínda que non sempre é fácil abordar aos mozos, creceuse en dous aspectos: a conciencia de que toda a comunidade os evanxeliza e educa, e a urxencia de que eles teñan un protagonismo maior. Cabe recoñecer que, no contexto actual de crise do compromiso e dos lazos comunitarios, son moitos os mozos que se solidarizan ante os males do mundo e se embarcan en diversas formas de militancia e voluntariado. Algúns participan na vida da Igrexa, integran grupos de servizo e diversas iniciativas misioneiras nas súas propias dioceses ou noutros lugares. Que bo é que os mozos sexan «rueiros da fe», felices de levar a Xesucristo a cada esquina, a cada praza, a cada recuncho da terra!

107. En moitos lugares escasean as vocacións ao sacerdocio e á vida consagrada. Frecuentemente isto se debe á ausencia nas comunidades dun fervor apostólico contaxioso, o cal non entusiasma nin suscita atractivo. Onde hai vida, fervor, ganas de levar a Cristo aos demais, xorden vocacións xenuínas. Aínda en parroquias onde os sacerdotes son pouco entregados e alegres, é a vida fraterna e fervorosa da comunidade a que esperta o desexo de consagrarse enteiramente a Deus e á evanxelización, sobre todo se esa comunidade viva ora insistentemente polas vocacións e se atreve a propor aos seus mozos un camiño de especial consagración. Por outra banda, a pesar da escaseza vocacional, hoxe se ten máis clara conciencia da necesidade dunha mellor selección dos candidatos ao sacerdocio. Non se poden encher os seminarios con calquera tipo de motivacións, e menos se estas se relacionan con inseguridades afectivas, procuras de formas de poder, glorias humanas ou benestar económico.

108. Como xa dixen, non tentei ofrecer un diagnóstico completo, pero convido as comunidades a completar e enriquecer estas perspectivas a partir da conciencia dos seus desafíos propios e próximos. Espero que, cando o fagan, teñan en conta que, cada vez que tentamos ler na realidade actual os signos dos tempos, é conveniente escoitar aos mozos e aos anciáns. Ambos son a esperanza dos pobos. Os anciáns achegan a memoria e a sabedoría da experiencia, que convida a non repetir tontamente os mesmos erros do pasado. Os mozos chámannos a espertar e acrecentar a esperanza, porque levan en si as novas tendencias da humanidade e ábrennos ao futuro, de maneira que non quedemos ancorados na nostalxia de estruturas e costumes que xa non son canles de vida no mundo actual.

109. Os desafíos están para superalos. Sexamos realistas, pero sen perder a alegría, a audacia e a entrega esperanzada. Non nos deixemos roubar a forza misioneira!

-------------------------------

[53] Xoán Paulo II, Exhort. ap. postsinodal Pastores dabo vobis (25 marzo 1992), 10: AAS 84 (1992), 673.

[54] Paulo VI, Carta enc. Ecclesiam suam (6 agosto 1964), 19: AAS 56 (1964), 632.

[55] San Xoán Crisóstomo, De Lazaro Concio II, 6: PG 48, 992D.

[56] Cf. Propositio 13.

[57] Xoán Paulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Africa (14 setembro 1995), 52: AAS 88 (1996), 32-33; Id., Carta enc. Sollicitudo rei socialis (30 decembro 1987), 22: AAS 80 (1988), 539.

[58] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Asia (6 novembro 1999), 7: AAS 92 (2000), 458.

[59] United States Conference of Catholic Bishops, Ministry to Persons with a Homosexual Inclination: Guidelines for Pastoral Care (2006), 17.

[60] Conférence des Évêques de France. Conseil Famille et Société, Élargir le mariage aux personnes de même sexe? Ouvrons le débat! (28 septiembre 2012).

[61] Cf. Propositio 25.

[62] Azione Cattolica Italiana, Messaggio della XIV Assemblea Nazionale alla Chiesa ed al Paese (8 mayo 2011).

[63] J. Ratzinger, Situación actual da fe e a teoloxía. Conferencia pronunciada no Encontro de Presidentes de Comisións Episcopais de América Latina para a doctrina da fe, celebrado en Guadalajara, México, 1996, publicada en L’Osservatore Romano, 1 novembro 1996. Cf. V Conferencia xeral do Episcopado latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007), 12.

[64] G. Bernanos, Journal d’un curé de campagne, Paris 1974, 135.

[65] Discurso na solemne apertura do Concilio Ecuménico Vaticano II (11 outubro 1962), 4, 2-4: AAS 54 (1962), 789.

[66] J. H. Newman, Letter of 26 January 1833,enThe Letters and Diaries of John Henry Newman, III, Oxford 1979, 204.

[67] Benedicto XVI, Homilía durante a Santa Misa de apertura do Ano da Fe (11 outubro 2012): AAS 104 (2012), 881.

[68] Tomé de Kempis, De Imitatione Christi, Liber Primus, IX, 5: «A imaxinación e mudanza de lugares enganouó a moitos».

[69] Vale o testemuño de Santa Tareixa de Lisieux, no seu trato con aquela irmá que lle resultaba particularmente desagradable, onde unha experiencia interior tivo un impacto decisivo: «Unha tarde de invierno estaba eu cumplindo, como de costume, a miña dóce tarefa para coa irmá Saint-Pierre. Facía frío, anoitecía… De pronto, oí nao lonxe o son harmonioso dun instrumento musical. Entón me imaxinei nun salón moi bien iluminado, todo resplandecente de ricos dourados; e nel, señoritas elegantemente vestidas, prodigándose mutuamente cumpridos e cortesías mundanas. Logo posei a mirada na pobre enferma, a quen sostiña. En lugar dunha melodía, escoitaba de cando en vez os seus xemidos lastimeiros […] Non podo expresar o que pasou na miña alma. O único que sei é que o Señor a iluminou cos raios da verdade, os cales sobrepasaban de tal modo o brillo tenebroso das festas da terra, que non podía crer na miña felicidade» (Manuscrito C, 29 vº-30 rº, en Oeuvres complètes, Paris 1992, 274-275).

[70] Cf. Propositio 8.

[71] H. de Lubac, Méditation sur l’Église, Paris 1968, 231.

[72] Pontificio Consello «Xustiza e Paz», Compendio da Doctrina Social da Igrexa, 295.

[73] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Christifideles laici (30 decembro 1988), 51: AAS 81 (1989), 493.

[74] Congregación para a Doctrina da Fe, Declaración Inter Insigniores, sobre a cuestión da admisión da muller ao sacerdocio ministerial (15 outubro 1976), VI: AAS 69 (1977) 115, citada en XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Christifideles laici (30 decembro 1988), 51, nota 190: AAS 81 (1989), 493.

[75] XoánPaulo II, Carta ap. Mulieris dignitatem (15 agosto 1988), 27: AAS 80 (1988), 1718.

[76] Cf. Propositio 51.