Instrución p.4: A conversión pastoral da comunidade parroquial ao servizo da misión evanxelizadora da Igrexa

 IX. Encargos e ministerios parroquiais

94. Ademais da colaboración ocasional, que toda persoa de boa vontade - incluso o non bautizados - pode ofrecer ás actividades cotiás da parroquia, existen algúns encargos estables, polos cales os fieis acollen a responsabilidade, por un certo tempo, dun servizo na comunidade parroquial. Pódese pensar, por exemplo, nos catequistas, ministros e educadores que traballan en grupos e asociacións; nos axentes de caridade, naqueles que se dedican aos diferentes tipos de consultorios ou centros de escoita e naqueles que visitan aos enfermos.

95. En todo caso, ao asignar os encargos encomendados a diáconos, persoas consagradas e fieis laicos que reciben unha participación no exercicio da cura pastoral, requírese usar unha terminoloxía que corresponda de modo correcto ás funcións que eles poden exercer conforme ao seu estado, de maneira que se manteña clara a diferenza esencial que existe entre o sacerdocio común e o sacerdocio ministerial, e que sexa evidente a identidade da tarefa recibida por cada un.

96. Neste sentido, ante todo, é responsabilidade do Bispo diocesano e, subordinadamente, do párroco, que os encargos dos diáconos, as persoas consagradas e os laicos, que teñen roles de responsabilidade na parroquia, non sexan designados coas expresións “párroco”, “co-párroco”, “pastor”, “capelán”, “moderador”, “responsable parroquial” ou con outras denominacións similares[141], reservadas polo dereito aos sacerdotes[142], despois de que fan alusión directa ao perfil ministerial dos presbíteros.

En relación cos fieis e os diáconos recentemente mencionados, resultan igualmente ilexítimas e non conformes á súa identidade vocacional, expresións como “encomendar a cura pastoral dunha parroquia”, “presidir a comunidade parroquial” e outras similares, que se refiren á peculiaridade do ministerio sacerdotal, que compete ao párroco.

Máis apropiada parece ser, por exemplo, a denominación “diácono cooperador” e, para as persoas consagradas e os laicos, “coordinador de… (un sector da pastoral)”, “cooperador pastoral”, “asesor pastoral” e “encargado de ... (un sector da pastoral)?.

97. Os fieis laicos, a norma do dereito, poden ser instituidos lectores e acólitos en forma estable, a través dun rito especial, segundo o can. 230, § 1. O fiel non ordenado pode asumir a denominación "ministro extraordinario" só se, efectivamente, foi chamado pola Autoridade competente[143] a desempeñar as funcións de suplencia mencionadas nos cans. 230, § 3 e 943. A delegación temporal en accións litúrxicas, referidas no can. 230, § 2, mesmo se se prolonga no tempo, non confire ningunha denominación especial ao fiel non ordenado[144].

Estes fieis laicos deben estar en plena comuñón coa Igrexa católica[145], recibir a formación adecuada para a función que están chamados a realizar, así como ter unha conduta persoal e pastoral exemplar, que lles de autoridade para levar a cabo o servizo.

98. Ademais do que compete aos Lectores e Acólitos instituidos establemente[146], o Bispo, segundo o seu prudente xuízo, poderá confiar oficialmente algúns encargos[147] a diáconos, persoas consagradas e fieis laicos, baixo a guía e a responsabilidade do párroco, como, por exemplo:

  1°. A celebración dunha liturxia da Palabra nos domingos e nas festas de precepto, cando «a falta do ministro sagrado ou outra causa grave fai imposible a participación na celebración eucarística»[148]. Trátase dunha eventualidade excepcional á que recorrer só en circunstancias de verdadeira imposibilidade e sempre tendo coidado de confiar esas liturxias aos diáconos, que estean presentes;

  2°. A administración do bautismo, tendo presente que «o ministro ordinario do bautismo é o Bispo, o presbítero e o diácono»[149] e que o previsto polo can. 861, § 2 constitúe unha excepción, que debe ser valorada a discreción do Ordinario do lugar;

  3°. A celebración do rito das exequias, respectando o previsto polo n. 19 das Praenotanda do Ordo exsequiarum.

99. Os fieis laicos poden predicar nunha igrexa ou oratorio, se as circunstancias, a necesidade ou un caso particular así o requiren, «segundo as disposicións da Conferencia Episcopal»[150] e «en conformidade a dereito ou ás normas litúrxicas e observando as cláusulas contidas en elas»[151]. En ningún caso, con todo, eles poderán ter a homilía durante a celebración da Eucaristía[152].

100. Ademais, «onde non haxa sacerdotes nin diáconos, o Bispo diocesano, previo voto favorable da Conferencia Episcopal e obtida licenza da Santa Sé, pode delegar a laicos para que asistan aos matrimonios»[153].

 

[141] Cfr. Ecclesiae de mysterio, art. 1, § 3: AAS 89 (1997), 863.

[142] Cfr. O presbítero, pastor e guía da comunidade parroquial, n. 23: Enchiridion Vaticanum 21 (2002), 835.

[143] Cfr. Apostolorum successores, n. 112: Enchiridion Vaticanum 22 (2003-2004), 1843.

[144] É útil lembrar que, entre as funcións litúrxicas que o Bispo diocesano, despois de escoitar á Conferencia Episcopal, pode confiar temporalmente a fieis, homes e mulleres, ademais das propias do ministerio do lector, figura tamén o servizo ao altar, respectando a relativa norma canónica; cfr. Pontificio Consello para a interpretación dos Textos Lexislativos, Resposta (11 de xullo de 1992): AAS 86 (1994), 541; Congregación para o Culto Divino e a Disciplina dos Sacramentos, Carta circular (15 de marzo de 1994): AAS 86 (1994), 541-542.

[145] Cfr. C.I.C., can. 205.

[146] Cfr. ibíd., can. 230, § 1.

[147] No acto polo cal o Bispo confía as tarefas mencionadas a diáconos ou a fieis laicos, determine claramente as funcións que están habilitados a desempeñar e por canto tempo.

[148] C.I.C., can. 1248, § 2.

[149] Ibíd., can. 861, § 1.

[150] Ibíd., can. 766.

[151] Ecclesiae de mysterio, art. 3, § 4: AAS 89 (1997), 865.

[152] Cfr. C.I.C., can. 767, § 1; Ecclesiae de mysterio, art. 3, § 1: AAS 89 (1997), 864.

[153] C.I.C., can. 1112, § 1; cfr. Xoán Paulo II, Constitución apostólica Pastor Bonus (28 de xuño de 1998), art. 63: AAS 80 (1988), 876, respecto das competencias da Congregación para o Culto Divino e a Disciplina dos Sacramentos.

 

X. Os órganos de corresponsabilidade eclesial

X.a. O Consello parroquial para os Asuntos Económicos

101. A xestión dos bens que cada parroquia dispón en diversa medida é un ámbito importante de evanxelización e de testemuño evanxélico, fronte á Igrexa e á sociedade civil, xa que, como lembraba o Papa Francisco, «todos os bens que temos, o Señor dánolos para facer que o mundo progrese, para que a humanidade progrese, para axudar aos demais»[154]. O párroco, por tanto, non pode e non debe permanecer só nesta tarefa[155], senón que é necesario que sexa asistido por colaboradores para administrar os bens da Igrexa, sobre todo con celo evanxelizador e espírito misioneiro[156].

102. Por esta razón, en cada parroquia debe necesariamente ser constituído o Consello de Asuntos Económicos, un órgano consultivo, presidido polo párroco e composto por polo menos outro tres fieis[157]; o número mínimo de tres é necesario para que se poida considerar “colexiado” a este Consello; é útil lembrar que o párroco non está incluído entre os membros do Consello de Asuntos Económicos, senón que o preside.

103. En ausencia de normas específicas dadas polo Bispo diocesano, o párroco determinará o número de membros do Consello, en relación ás dimensións da parroquia, e se eles deben ser nomeados por el ou máis ben elixidos pola comunidade parroquial.

Os membros deste Consello, non necesariamente pertencentes á parroquia mesma, deben gozar de probada boa fama, así como ser expertos en asuntos económicos e xurídicos[158], para que poidan prestar un servizo efectivo e competente, de modo que o Consello non sexa constituído só formalmente.

104. En fin, a menos que o Bispo diocesano non dispuxese doutro xeito, observando a debida prudencia, así como eventuais normas de dereito civil, nada impide que a mesma persoa poida ser membro do Consello de Asuntos Económicos de varias parroquias, se as circunstancias o requiren.

105. As normas sobre esta materia emanadas eventualmente polo Bispo diocesano deberán ter en conta as situacións específicas das parroquias, como, por exemplo, aquelas cunha constitución particularmente modesta ou as que forman parte dunha unidade pastoral[159].

106. O Consello de Asuntos Económicos pode desempeñar un rol de particular importancia para facer crecer a cultura da corresponsabilidade, da transparencia administrativa e da axuda ás necesidades da Igrexa en de as comunidades parroquiais. En particular, a transparencia ha de entenderse non só como unha presentación formal de datos, senón principalmente como a debida información para a comunidade e unha proveitosa oportunidade para involucrala na formación. Trátase dun modus agendi imprescindible para a credibilidade da Igrexa, sobre todo onde esta ten bens significativos que administrar.

107. Ordinariamente, o obxectivo da transparencia pódese lograr publicando o estado de contas anual, que debe primeiro presentarse ao Ordinario do lugar[160], con indicación detallada das entradas e saídas. Así, dado que os bens son da parroquia, non do párroco, aínda que sexa o seu administrador, a comunidade no seu conxunto poderá estar ao tanto de como son administrados os bens, cal é a situación económica da parroquia e de que recursos pode efectivamente dispor.

X.b. O Consello pastoral parroquial

108. A normativa canónica vixente[161] deixa ao Bispo diocesano a avaliación da erección dun Consello pastoral nas parroquias, que pode considerarse de ordinario como altamente recomendable, como lembra o Papa Francisco: «Cuan necesarios son os consellos pastorais! Un Bispo non pode guiar unha Diocese sen o Consello pastoral. Un párroco non pode guiar a parroquia sen o Consello pastoral»[162].

A flexibilidade da norma, con todo, permite adaptacións consideradas apropiadas en circunstancias concretas, como, por exemplo, no caso de varias parroquias confiadas a un só párroco, ou en presenza de unidades pastorais: en tales casos é posible constituír un só Consello pastoral para varias parroquias.

109. O sentido teolóxico do Consello pastoral inscríbese na realidade constitutiva da Igrexa, é dicir, a súa ser “Corpo de Cristo”, que xera unha “espiritualidade de comuñón”. Na Comunidade cristiá, certamente, a diversidade de carismas e ministerios, que deriva da incorporación a Cristo e do don do Espírito, nunca pode ser homologada até o punto de converterse esta «uniformidade, na obrigación de facer todo xuntos e todo igual, pensando todos da mesma maneira»[163]. Ao contrario, en virtude do sacerdocio bautismal[164], cada fiel está chamado á construción de todo o Corpo e, ao mesmo tempo, todo o Pobo de Deus, na corresponsabilidade recíproca dos seus membros, participa na misión da Igrexa, é dicir, discierne os signos da presenza de Deus na historia e convértese en testemuña do seu Reino[165].

110. Por tanto, lonxe de ser un simple corpo burocrático, o Consello pastoral pon de relevo e realiza a centralidade do Pobo de Deus como suxeito e protagonista activo da misión evanxelizadora, en virtude do feito de que cada fiel recibiu os dons do Espírito a través do bautismo e a confirmación: «Renacer á vida divina no bautismo é o primeiro paso; é necesario despois comportarse como fillos de Deus, ou sexa, axustándose a Cristo que obra na santa Igrexa, deixándose implicar na súa misión no mundo. A isto prové a unción do Espírito Santo: “mira o baleiro do home, se ti lle faltas por dentro” (cfr. Secuencia de Pentecostés). […] Como toda a vida de Xesús foi animada polo Espírito, así tamén a vida da Igrexa e de cada un dos seus membros está baixo a guía do mesmo Espírito»[166].

Á luz desta visión de fondo, pódense lembrar as palabras de San Paulo VI segundo o cal «É tarefa do Consello Pastoral estudar, examinar todo o que concierne ás actividades pastorais, e propor, en consecuencia, conclusións prácticas, a fin de promover a conformación da vida e da acción do Pobo de Deus co Evanxeo»[167], na consciencia de que, como lembra o Papa Francisco, o fin deste Consello «non será principalmente a organización eclesial, senón o soño misioneiro de chegar a todos»[168].

111. O Consello pastoral é un órgano consultivo, rexido polas normas establecidas polo Bispo diocesano, para definir os seus criterios de composición, as modalidades de elección dos seus membros, os obxectivos e o modo de funcionamento[169]. En todo caso, para non desnaturalizar a índole deste Consello é bo evitar definilo como un “team” ou “equipo”, ou o que é o mesmo, en termos que non sexan adecuados para expresar correctamente a relación eclesial e canónica entre o párroco e os demais fieis.

112. Respectando as relativas normas diocesanas, é necesario que o Consello pastoral sexa efectivamente representativo da comunidade, da cal é unha expresión de todos os seus compoñentes (sacerdotes, diáconos, persoas consagradas e laicos). Este constitúe un ámbito específico no cal os fieis poden exercer o seu dereito-deber de expresar o seu parecer aos pastores e tamén comunicalo aos outros fieis, achega do ben da comunidade parroquial[170].

A función principal do Consello pastoral parroquial, por tanto, é buscar e estudar propostas prácticas en orde ás iniciativas pastorais e caritativas relacionadas coa parroquia, en sintonía co camiño da diocese.

113. O Consello pastoral parroquial "só ten voto consultivo" [171], no sentido de que as súas propostas deben ser acollidas favorablemente polo párroco para chegar a ser operativas. O párroco, á súa vez, debe considerar atentamente as indicacións do Consello pastoral, especialmente se se expresa por unanimidade, nun proceso de común discernimiento.

Para que o servizo do Consello pastoral poida ser eficaz e proveitoso, deben evitarse dous extremos: por unha banda, que o párroco se limite a presentar ao Consello pastoral decisións xa tomadas, ou sen a debida información previa, ou que de cando en cando o convoque por mera formalidade; por outro, un Consello no que o párroco sexa só un dos seus membros, privado de feito do seu rol de pastor e guía da comunidade[172].

114. Finalmente, considérase conveniente que, na medida do posible, o Consello pastoral estea composto principalmente por aqueles que teñen responsabilidades efectivas na vida pastoral da parroquia, ou que estean concretamente comprometidos nela, a fin de evitar que as reunións se transformen nun intercambio de ideas abstractas, que non teñen en conta a vida real da comunidade, cos seus recursos e problemáticas. 

X.c. Outras formas de corresponsabilidade na cura pastoral

115. Cando unha comunidade de fieis non pode ser erixida como unha parroquia ou case-parroquia[173], o Bispo diocesano, despois de escoitar ao Consello presbiteral[174], proverá doutro xeito ao seu cura pastoral[175], considerando, por exemplo, a posibilidade de establecer centros pastorais, dependentes do párroco do lugar, como “estacións misioneiras” para promover a evanxelización e a caridade. Nestes casos, requírese dotalos dun templo adecuado ou dun oratorio[176] e crear unha normativa diocesana de referencia para as súas actividades, de modo que elas estean coordinadas e sexan complementarias ás da parroquia.

116. Os centros así definidos, que nalgunhas dioceses son chamados “diaconías”, poderán ser confiados - onde sexa posible - a un vigairo parroquial, ou tamén, de modo especial, a un ou máis diáconos permanentes, que teñan responsabilidade e xestiónenos, eventualmente xunto coas súas familias, baixo a responsabilidade do párroco.

117. Estes centros poderán converterse en postos de avanzada misioneira e instrumentos de proximidade, sobre todo en parroquias cun territorio moi extenso, a fin de asegurar momentos de oración e adoración eucarística, catequese e outras actividades en beneficio dos fieis, en especial aquelas relativas á caridade cara aos pobres e necesitados, e ao coidado dos enfermos, solicitando a colaboración de consagrados e laicos, así como doutras persoas de boa vontade.

A través do párroco e dos demais sacerdotes da comunidade, os responsables do centro pastoral coidarán de garantir a celebración dos Sacramentos o máis frecuentemente posible, sobre todo a Santa Misa e a Reconciliación.

 

XI. Ofrendas pola celebración dos Sacramentos

118. Un tema relacionado coa vida das parroquias e a súa misión evanxelizadora refírese ao estipendio ofrecido para a celebración da Santa Misa, destinado ao celebrante, e dos outros sacramentos, que, en cambio, corresponde á parroquia[177]. Trátase dunha ofrenda que, pola súa natureza, debe ser un acto libre por parte do oferente, deixado á súa conciencia e ao seu sentido de responsabilidade eclesial, non un “prezo a pagar” ou unha “contribución a esixir”; coma se se tratase dunha sorte de “imposto aos sacramentos”. En efecto, co estipendio pola Santa Misa, «os fieis [...] contribúen ao ben da Igrexa, e [...] participan da súa solicitude por sustentar aos seus ministros e actividades»[178].

119. Neste sentido, resulta importante sensibilizar aos fieis, para que contribúan voluntariamente ás necesidades da parroquia, que son "as súas propias" e das cales é bo que aprendan espontaneamente a responsabilizarse, de modo especial naqueles países onde o estipendio da Santa Misa segue sendo a única fonte de sustento para os sacerdotes e tamén de recursos para a evanxelización.

120. Esta sensibilización poderá ser tanto máis eficaz canto máis os presbíteros, pola súa banda, dean exemplos “virtuosos” no uso do diñeiro, tanto cun estilo de vida sobrio e sen excesos no plano persoal, como cunha xestión dos bens parroquiais transparente e acorde non cos “proxectos” do párroco ou dun reducido grupo de persoas, talvez bos, pero abstractos, senón coas necesidades reais dos fieis, sobre todo os máis pobres e necesitados.

121. En todo caso, «en materia de estipendios, evítese até a máis pequena aparencia de negociación ou comercio»[179], tendo en conta que se recomenda encarecidamente aos sacerdotes que celebren a Misa polas intencións dos fieis, sobre todo dos necesitados, aínda que non reciban ningún estipendio»[180].

Entre os medios que poden permitir alcanzar este obxectivo, pódese pensar na recepción de ofrendas de forma anónima, de modo que cada un se senta libre de doar o que poida, ou o que considera xusto, sen sentirse obrigado a corresponder a unha expectativa ou a un determinado prezo.

 

 

[154] Francisco, Meditación cotiá en Santa Marta (21 de outubro de 2013): L’Osservatore Romano 242 (21-22 de outubro de 2013), 8.

[155] Cfr. C.I.C., cans. 537 e 1280

[156] Conforme ao can. 532 C.I.C., o párroco é responsable dos bens da parroquia, aínda que para administralos debe recorrer á colaboración de expertos laicos.

[157] Cfr. C.I.C., cans. 115, § 2 e, por analogía, 492, § 1.

[158] Cfr. ibíd., can. 537 e Apostolorum successores, n. 210: Enchiridion Vaticanum 22 (2003-2004), 2087.

[159] Cfr. C.I.C., cans. 517 e 526.

[160] Cfr. ibíd., can. 1287 § 1.

[161] Cfr. ibíd., can. 536, § 1.

[162] Francisco, Discurso durante o encontro co clero, persoas consagradas e membros de Consellos pastorais, Asís (4 de outubro de 2013): Insegnamenti I/2 (2013), 328.

[163] Ide, Homilía na Santa Misa da Solemnidade de Pentecostés, 4 de xuño de 2017: AAS 109 (2017), 711.

[164] Cfr. Lumen gentium, n. 10: AAS 57 (1965),

[165] Cfr. Congregación para o Clero, Carta circular Omnes christifideles (25 de xaneiro de 1973), nn. 4 e 9; Enchiridion Vaticanum 4 (1971-1973), 1199-1201 e 1207-1209; Christifideles laici, n. 27: AAS 81 (1989), 440-441.

[166] Francisco, Audiencia Xeral (23 de maio de 2018).

[167] Paulo VI, Carta apostólica Motu Proprio Ecclesiae Sanctae (6 de agosto de 1966), I, 16, § 1: AAS 58 (1966), 766; cfr. C.I.C., can. 511.

[168] Evangelii gaudium, n. 31: AAS 105 (2013), 1033.

[169] Cfr. C.I.C., can. 536, § 2.

[170] Cfr. ibíd., can. 212, § 3. 

[171] Ibíd., can. 536, § 2.

[172] Cfr. O presbítero, pastor e guía da comunidade parroquial, n. 26: Enchiridion Vaticanum 21 (2002), 843.

[173] Cfr. C.I.C., can. 516, § 1.

[174] Cfr. ibíd., can. 515, § 2.

[175] Cfr. ibíd., can. 516, § 2.

[176] Cfr. ibíd., cans. 1214; 1223 e 1225.

[177] Cfr. ibíd., cans. 848 e 1264, 2°, así como cans. 945-958 e Congregación para o Clero, Decreto Mos iugiter (22 de febreiro de 1991), aprobado en forma específica por Xoán Paulo II: Enchiridion Vaticanum 13 (1991-1993), 6-28.

[178] C.I.C., can. 946.

[179] Ibíd., can. 947.

[180] Ibíd., can. 945, § 2.

 

 

CONCLUSIÓN

122. Inspirándose na eclesiología do Vaticano II, á luz do Maxisterio recente e considerando os contextos sociais e culturais profundamente cambiantes, esta Instrución céntrase no tema da renovación da parroquia en sentido misioneiro.

Aínda que ela segue sendo unha institución imprescindible para o encontro e a relación viva con Cristo e cos irmáns e irmás na fe, é igualmente certo que debe confrontarse constantemente cos cambios en curso na cultura actual e na existencia das persoas, a fin de poder explorar con creatividade, novas vías e medios que lle permitan estar á altura da súa tarefa primaria, é dicir, ser o centro propulsor da evanxelización.

123. En consecuencia, a acción pastoral debe ir máis aló da mera delimitación territorial da parroquia, para trasparentar máis claramente a comuñón eclesial a través da sinerxía entre ministerios e carismas e, igualmente, estruturarse como unha “pastoral de conxunto” ao servizo da diocese e a súa misión.

Trátase dunha acción pastoral que, a través dunha colaboración efectiva e vital entre presbíteros, diáconos, persoas consagradas e laicos, así como entre as diversas comunidades parroquiais da mesma área ou rexión, se preocupa de identificar xuntos as preguntas, dificultades e desafíos respecto da evanxelización, tratando de integrar vías, instrumentos, propostas e medios adecuados para afrontalos. Tal proxecto misioneiro común podería ser elaborado e implementado en relación con contextos territoriais e sociais contiguos, é dicir, en comunidades lindeiras ou que posúen as mesmas condicións socioculturais, ou tamén en referencia a ámbitos pastorais afíns, por exemplo, no marco dunha necesaria coordinación entre a pastoral xuvenil, universitaria e vocacional, como xa sucede en moitas dioceses.

A pastoral de conxunto, por tanto, ademais da coordinación responsable das actividades e estruturas pastorais capaces de relacionarse e colaborar entre si, require a contribución de todos os bautizados. Dito coas palabras do Papa Francisco, «cando falamos de “pobo” non debe entenderse as estruturas da sociedade ou da Igrexa, senón o conxunto de persoas que non camiñan como individuos senón como o armazón dunha comunidade de todos e para todos»[181].

Isto esixe que a histórica institución parroquial non permaneza prisioneira do inmobilismo ou dunha preocupante repetitividade pastoral, senón que, en cambio, poña en acción aquel “dinamismo en saída” que, a través da colaboración entre diversas comunidades parroquiais e unha reforzada comuñón entre cregos e laicos, a faga orientarse efectivamente á súa misión evanxelizadora, tarefa de todo o Pobo de Deus, que camiña na historia como “familia de Deus” e que, na sinerxía dos seus diversos membros, traballa para o crecemento de todo o corpo eclesial.

O presente Documento, por tanto, ademais de pór en evidencia a urxencia de tal renovación, presenta un modo de aplicar a normativa canónica que establece as posibilidades, límites, dereitos e deberes de pastores e laicos, para que a parroquia se redescubra a si mesma como lugar fundamental do anuncio evanxélico, da celebración da Eucaristía, espazo de fraternidade e caridade, do cal se irradia o testemuño cristián polo mundo. Así ela «debe permanecer como un posto de creatividade, de referencia, de maternidade. E actuar nela esa capacidade inventiva; cando unha parroquia vai adiante así se realiza o que chamo “parroquia en saída”» [182].

124. O Papa Francisco convida a invocar a «María, Nai da evanxelización», para que «a Virxe nos axude a dicir noso “si” na urxencia de facer resoar a Boa Nova de Xesús no noso tempo; que nos obteña un novo celo de resucitados para levar a todos o Evanxeo da vida que vence á morte; que interceda por nós para que podamos adquirir a santa audacia de buscar novos camiños para que chegue a todos o don da salvación»[183].

 

 

 

O 27 de xuño de 2020 o Santo Padre aprobou o seguinte documento da Congregación para o Clero.

 

Roma, 29 de xuño de 2020, Solemnidade dos Santos Pedro e Paulo

 

Beniamino Card. Stella

Prefecto

 

Joël Mercier

Secretario

 

Jorge Carlos Patrón Wong

Secretario para os Seminarios

 

Mons. Andrea Ripa

Subsecretario

 

 

 

[181] Francisco, Exhortación apostólica post-sinodal Christus vivit (25 de marzo de 2019), n. 231, Cidade do Vaticano 2019.

[182] Ide, Encontro cos Bispos polacos, Cracovia (27 de xullo de 2016): AAS 108 (2016), 893.

[183] Ide., Mensaxe para a Xornada Mundial Misioneira 2017 (4 de xuño de 2017), n. 10: AAS 109 (2017), 764.

[00886-É.02] [Texto orixinal: Español]