FRATELLI TUTTI - Todos irmáns (Cap.8)

 CAPÍTULO OITAVO

AS RELIXIÓNS AO SERVIZO DA FRATERNIDADE NO MUNDO

 

271.   As distintas relixións, a partir da valoración de cada persoa humana como criatura chamada a ser fillo ou filla de Deus, ofrecen unha achega valiosa para a construción da fraternidade e para a defensa da xustiza na sociedade. O diálogo entre persoas de distintas relixións non se fai meramente por diplomacia, amabilidade ou tolerancia. Como ensinaron os Bispos de India, «o obxectivo do diálogo é establecer amizade, paz, harmonía e compartir valores e experiencias morais e espirituais nun espírito de verdade e amor».²⁵⁹

259 CONFERENCIA DE BISPOS CATÓLICOS DE INDIA, Response of the church in India to the present day challenges (9 marzo 2016).

O FUNDAMENTO ÚLTIMO

272.   Os crentes pensamos que, sen unha apertura ao Pai de todos, non haberá razóns sólidas e estables para o chamado á fraternidade. Estamos convencidos de que «só con esta conciencia de fillos que non son orfos podemos vivir en paz entre nós».²⁶⁰ Porque «a razón, por si soa, é capaz de aceptar a igualdade entre os homes e de establecer unha convivencia cívica entre eles, pero non consegue fundar a irmandade».²⁶¹

273.   Nesta liña, quero lembrar un texto memorable: «Se non existe unha verdade transcendente, con cuxa obediencia o home conquista a súa plena identidade, tampouco existe ningún principio seguro que garanta relacións xustas entre os homes: os intereses de clase, grupo ou nación, contraponos inevitablemente uns a outros. Se non se recoñece a verdade transcendente, triunfa a forza do poder, e cada un tende a utilizar até o extremo os medios de que dispón para impor o seu propio interese ou a propia opinión, sen respectar os dereitos dos demais. [...] A raíz do totalitarismo moderno hai que vela, por tanto, na negación da dignidade transcendente da persoa humana, imaxe visible de Deus invisible e, precisamente por isto, suxeito natural de dereitos que ninguén pode violar: nin o individuo, o grupo, a clase social, nin a nación ou o Estado. Non pode facelo tampouco a maioría dun corpo social, póndose en contra da minoría».²⁶²

274.   Desde a nosa experiencia de fe e desde a sabedoría que ha ir amasándose ao longo dos séculos, aprendendo tamén de nosas moitas debilidades e caídas, os crentes das distintas relixións sabemos que facer presente a Deus é un ben para as nosas sociedades. Buscar a Deus con corazón sincero, sempre que non o embacemos cos nosos intereses ideolóxicos ou instrumentais, axúdanos a recoñecernos compañeiros de camiño, verdadeiramente irmáns. Cremos que «cando, en nome dunha ideoloxía, se quere expulsar a Deus da sociedade, acábase por adorar ídolos, e enseguida o home pérdese, a súa dignidade é pisada, os seus dereitos violados. Vostedes saben ben a que atrocidades pode conducir a privación da liberdade de conciencia e da liberdade relixiosa, e como esa ferida deixa á humanidade radicalmente empobrecida, privada de esperanza e de ideais».²⁶³

275.   Cabe recoñecer que «entre as causas máis importantes da crise do mundo moderno están unha conciencia humana anestesiada e un afastamento dos valores relixiosos, ademais do predominio do individualismo e das filosofías materialistas que divinizan ao home e pon os valores mundanos e materiais no lugar dos principios supremos e transcendentes».²⁶⁴ Non pode admitirse que no debate público só teñan voz os poderosos e os científicos. Debe haber un lugar para a reflexión que procede dun transfondo relixioso que recolle séculos de experiencia e de sabedoría. «Os textos relixiosos clásicos poden ofrecer un significado para todas as épocas, teñen unha forza motivadora», pero de feito «son desprezados pola cortedade de vista dos racionalismos».²⁶⁵

276.   Por estas razóns, aínda que a Igrexa respecta a autonomía da política, non relega a súa propia misión ao ámbito do privado. Ao contrario, non «pode nin debe quedar á marxe» na construción dun mundo mellor nin deixar de «espertar as forzas espirituais»²⁶⁶ que fecunden toda a vida en sociedade. É verdade que os ministros relixiosos non deben facer política partidaria, propia dos laicos, pero nin sequera eles poden renunciar á dimensión política da existencia²⁶⁷ que implica unha constante atención ao ben común e a preocupación polo desenvolvemento humano integral. A Igrexa «ten un papel público que non se esgota nas súas actividades de asistencia e educación» senón que procura «a promoción do home e a fraternidade universal».²⁶⁸ Non pretende disputar poderes terreos, senón ofrecerse como «un fogar entre os fogares -isto é a Igrexa-, aberto […] para testemuñar ao mundo actual a fe, a esperanza e o amor ao Señor e a aqueles que El ama con predilección. Unha casa de portas abertas. A Igrexa é unha casa coas portas abertas, porque é nai».²⁶⁹ E como María, a Nai de Xesús, «queremos ser unha Igrexa que serve, que sae de casa, que sae dos seus templos, que sae das súas sancristías, para acompañar a vida, soster a esperanza, ser signo de unidade […] para tender pontes, romper muros, sementar reconciliación».²⁷⁰

 

A identidade cristiá

277.   A Igrexa valora a acción de Deus nas demais relixións, e «non rexeita nada do que nestas relixións hai de santo e verdadeiro. Considera con sincero respecto os modos de obrar e de vivir, os preceptos e doutrinas que […] non poucas veces reflicten un escintileo daquela Verdade que ilumina a todos os homes». ²⁷¹ Pero os cristiáns non podemos esconder que «se a música do Evanxeo deixa de vibrar nas nosas entrañas, perderiamos a alegría que brota da compaixón, a tenrura que nace da confianza, a capacidade de reconciliación que atopa a súa fonte en sabernos sempre perdoados-enviados. Se a música do Evanxeo deixa de soar nas nosas casas, nas nosas prazas, nos traballos, na política e na economía, apagariamos a melodía que nos desafiaba a loitar pola dignidade de todo home e muller».²⁷² Outros beben doutras fontes. Para nós, ese manancial de dignidade humana e de fraternidade está no Evanxeo de Xesucristo. Del xorde «para o pensamento cristián e para a acción da Igrexa o primado que se dá á relación, ao encontro co misterio sacro do outro, á comuñón universal coa humanidade enteira como vocación de todos».²⁷³

278.   Chamada a encarnarse en todos os recunchos, e presente durante séculos en cada lugar da terra -iso significa “católica”- a Igrexa pode comprender desde a súa experiencia de graza e de pecado, a beleza da invitación ao amor universal. Porque «todo o que é humano ten que ver connosco. […] Alí onde se reúnen os pobos para establecer os dereitos e deberes do home, sentimos honrados cando nos permiten sentarnos xunto a eles».²⁷⁴ Para moitos cristiáns, este camiño de fraternidade ten tamén unha Nai, chamada María. Ela recibiu ante a Cruz esta maternidade universal (cf. Xn 19,26) e está atenta non só a Xesús senón tamén «ao resto dos seus descendentes» (Ap 12,17). Ela, co poder do Resucitado, quere parir un mundo novo, onde todos sexamos irmáns, onde haxa lugar para cada descartado das nosas sociedades, onde resplandezan a xustiza e a paz.

279.   Os cristiáns pedimos que, nos países onde somos minoría, se nos garanta a liberdade, así como nós favorecémola para quen non son cristiáns alí onde eles son minoría. Hai un dereito humano fundamental que non debe ser esquecido no camiño da fraternidade e da paz; o da liberdade relixiosa para os crentes de todas as relixións. Esa liberdade proclama que podemos «atopar un bo acordo entre culturas e relixións diferentes; testemuña que as cousas que temos en común son tantas e tan importantes que é posible atopar un modo de convivencia serena, ordenada e pacífica, acollendo as diferenzas e coa alegría de ser irmáns en canto fillos dun único Deus».²⁷⁵

280.   Ao mesmo tempo, pedimos a Deus que afiance a unidade dentro da Igrexa, unidade que se enriquece con diferenzas que se reconcilian pola acción do Espírito Santo. Porque «fomos bautizados nun mesmo Espírito para formar un só corpo» (1 Co 12,13) onde cada un fai a súa achega distintiva. Como dicía san Agustín: «O oído ve a través do ollo, e o ollo escoita a través do oído».²⁷⁶ Tamén urxe seguir dando testemuño dun camiño de encontro entre as distintas confesións cristiás. Non podemos esquecer aquel desexo que expresou Xesucristo: «Que todos sexan un» (Xn 17,21). Escoitando o seu chamado recoñecemos con dor que ao proceso de globalización fáltalle aínda a contribución profética e espiritual da unidade entre todos os cristiáns. No entanto, «mentres nos atopamos aínda en camiño cara á plena comuñón, temos xa o deber de dar testemuño común do amor de Deus ao seu pobo colaborando no noso servizo á humanidade».²⁷⁷

 

260 Homilía durante a Santa Misa, Domus Sanctae Marthae (17 maio 2020).

261 BENEDITO XVI, Carta enc. Caritas in veritate (29 xuño 2009), 19: AAS 101 (2009), 655. 

262 S. XOÁN PAULO II, Carta enc. Centesimus annus (1 maio 1991), 44: AAS 83 (1991), 849.

263 Discurso aos líderes doutras relixións e outras denominacións cristiás, Tirana - Albania (21 setembro 2014): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (26 setembro 2014), p. 9.

264 Documento sobre a fraternidade humana pola paz mundial e a convivencia común, Abu Dabi (4 febreiro 2019): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (8 febreiro 2019), p. 7.

265 Exhort. ap. Evangelii gaudium (24 novembro 2013), 256: AAS 105 (2013), 1123.

266 BENEDITO XVI, Carta enc. Deus caritas est (25 decembro 2005), 28: AAS 98 (2006), 240.

267 «O ser humano é un animal político» (ARISTÓTELES, Política, 1253a 1-3).

268 BENEDITO XVI, Carta enc. Caritas in veritate (29 xuño 2009), 11: AAS 101 (2009), 648.

269 Discurso á Comunidade católica, Rakovski - Bulgaria (6 maio 2019): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (10 maio 2019), p. 9.

270 Homilía durante a Santa Misa, Santiago de Cuba (22 setembro 2015): AAS 107 (2015), 1005.

271 CONC. ECUM. VAT. II, Declaración Nostra aetate, sobre as relacións da Igrexa coas relixións non cristiás, 2.

272 Discurso no encontro ecuménico, Riga - Letonia (24 setembro 2018): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (28 setembro 2018), p. 13.

273 Lectio divina na Pontificia Universidade Lateranense (26 marzo 2019): L’Osservatore Romano (27 marzo 2019), p. 10.

274 S. PAULO VI, Carta enc. Ecclesiam suam (6 agosto 1964), 44: AAS 56 (1964), 650.

 

RELIXIÓN E VIOLENCIA

281.   Entre as relixións é posible un camiño de paz. O punto de partida debe ser a mirada de Deus. Porque «Deus non mira cos ollos, Deus mira co corazón. E o amor de Deus é o mesmo para cada persoa sexa da relixión que sexa. E se é ateo é o mesmo amor. Cando chegue o último día e exista a luz suficiente sobre a terra para poder ver as cousas como son, ímonos a levar cada sorpresa!».²⁷⁸

282.   Tamén «os crentes necesitamos atopar espazos para conversar e para actuar xuntos polo ben común e a promoción dos máis pobres. Non se trata de que todos sexamos máis lixeiro ou de que escondamos as conviccións propias que nos apaixonan para poder atoparnos con outros que pensan distinto. […] Porque mentres máis profunda, sólida e rica é unha identidade, máis terá para enriquecer aos outros co seu achegue específico».²⁷⁹ Os crentes vémonos desafiados a volver ás nosas fontes para concentrarnos no esencial: a adoración a Deus e o amor ao próximo, de maneira que algúns aspectos das nosas doutrinas, fóra do seu contexto, non terminen alimentando formas de desprezo, odio, xenofobia, negación do outro. A verdade é que a violencia non atopa fundamento nas conviccións relixiosas fundamentais senón nas súas deformacións.

283.   O culto a Deus sincero e humilde «non leva á discriminación, ao odio e a violencia, senón ao respecto da sacralidade da vida, ao respecto da dignidade e a liberdade dos demais, e ao compromiso amoroso por todos».²⁸⁰ En realidade «o que non ama non coñece a Deus, porque Deus é amor» (1 Xn 4,8). Por iso «o terrorismo execrable que ameaza a seguridade das persoas, tanto en Oriente como en Occidente, tanto no Norte como no Sur, propagando o pánico, o terror e o pesimismo non é por mor da relixión -aínda cando os terroristas a utilízana-, senón das interpretacións equivocadas dos textos relixiosos, políticas de fame, pobreza, inxustiza, opresión, arrogancia; por isto é necesario interromper o apoio aos movementos terroristas a través da subministración de diñeiro, armas, plans ou xustificacións e tamén a cobertura dos medios, e considerar isto como crimes internacionais que ameazan a seguridade e a paz mundiais. Tal terrorismo debe ser condenado en todas as súas formas e manifestacións».²⁸¹ As conviccións relixiosas sobre o sentido sacro da vida humana permítennos «recoñecer os valores fundamentais da nosa humanidade común, os valores en virtude dos que podemos e debemos colaborar, construír e dialogar, perdoar e crecer, permitindo que o conxunto das voces forme un nobre e harmónico canto, no canto do balbordo fanático do odio».²⁸²

284.   Ás veces a violencia fundamentalista, nalgúns grupos de calquera relixión, é desatada pola imprudencia dos seus líderes. Pero «o mandamento da paz está inscrito no profundo das tradicións relixiosas que representamos. […] Os líderes relixiosos estamos chamados a ser auténticos “dialogantes”, a traballar na construción da paz non como intermediarios, senón como auténticos mediadores. Os intermediarios buscan agradar a todas as partes, co fin de obter unha ganancia para eles mesmos. O mediador, en cambio, é quen non se garda nada para si mesmo, senón que se entrega xenerosamente, até consumirse, sabendo que a única ganancia é a da paz. Cada un de nós está chamado a ser un artesán da paz, unindo e non dividindo, extinguindo o odio e non conservándoo, abrindo as sendas do diálogo e non levantando novos muros».²⁸³

 

275 Discurso ás autoridades, Belén - Palestina (25 maio 2014): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (30 maio 2014), p. 7.

276 Enarrationes in Psalmos, 130, 6: PL 37, 1707.

277 Declaración conxunta do Santo Padre Francisco e do Patriarca Ecuménico Bartolomeu I, Xerusalén (25 maio 2014), 5: L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (30 maio 2014), p. 12.

278 Do filme O Papa Francisco - Un home de palabra. A esperanza é unha mensaxe universal, de Wim Wenders (2018).

279 Exhort. ap. postsin. Querida Amazonia (2 febreiro 2020), 106.

280 Homilía durante a Santa Misa, Colombo - Sri Lanka (14 xaneiro 2015): AAS 107 (2015), 139; L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (16 xaneiro 2015), p. 5.

281 Documento sobre a fraternidade humana pola paz mundial e a convivencia común, Abu Dabi (4 febreiro 2019): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (8 febreiro 2019), p. 10.

282 Discurso ás autoridades, Saraievo - Bosnia-Herzegovina (6 xuño 2015): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (12 xuño 2015), p. 5.

283 Discurso no Encontro Internacional pola Paz organizado pola Comunidade de San Exidio (30 setembro 2013): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (4 outubro 2013), p. 3.

 

CHAMAMENTO

285.   Naquel encontro fraterno que recordo gozosamente, co Gran Imán Ahmad Ao-Tayyeb «declaramos -firmemente- que as relixións non incitan nunca á guerra e non instan a sentimentos de odio, hostilidade, extremismo, nin convidan á violencia ou ao derramamento de sangue. Estas desgrazas son froito da desviación dos ensinos relixiosos, do uso político das relixións e tamén das interpretacións de grupos relixiosos que abusaron -nalgunhas fases da historia- da influencia do sentimento relixioso nos corazóns dos homes. […] En efecto, Deus, o Omnipotente, non necesita ser defendido por ninguén e non desexa que o seu nome sexa usado para aterrorizar á xente».²⁸⁴ Por iso quero retomar aquí o chamamento de paz, xustiza e fraternidade que fixemos xuntos: «No nome de Deus que creou todos os seres humanos iguais nos dereitos, nos deberes e na dignidade, e chamounos a convivir como irmáns entre eles, para poboar a terra e difundir nela os valores do ben, a caridade e a paz.

No nome da inocente alma humana que Deus prohibiu matar, afirmando que quen mata a unha persoa é coma se matase a toda a humanidade e quen salva a unha é coma se salvase á humanidade enteira. No nome dos pobres, dos desgraciados, dos necesitados e dos marxinados que Deus ordenou socorrer como un deber requirido a todos os homes e en modo particular a cada home adiñeirado e acomodado.

No nome dos orfos, das viúvas, dos refuxiados e dos exiliados das súas casas e dos seus pobos; de todas as vítimas das guerras, as persecucións e as inxustizas; dos débiles, de cuantos viven no medo, dos prisioneiros de guerra e dos torturados en calquera parte do mundo, sen distinción algunha.

No nome dos pobos que perderon a seguridade, a paz e a convivencia común, sendo vítimas da destrución, da ruína e das guerras.

En nome da fraternidade humana que abraza a todos os homes, os une e os fai iguais.

No nome desta fraternidade golpeada polas políticas de integrismo e división e polos sistemas de ganancia insaciable e as tendencias ideolóxicas odiosas, que manipulan as accións e os destinos dos homes.

No nome da liberdade, que Deus deu a todos os seres humanos, creándoos libres e distinguíndoos con ela.

No nome da xustiza e da misericordia, fundamentos da prosperidade e couzóns da fe. No nome de todas as persoas de boa vontade, presentes en cada recuncho da terra.

No nome de Deus e de todo isto […] “asumimos” a cultura do diálogo como camiño; a colaboración común como conduta; o coñecemento recíproco como método e criterio».²⁸⁵

 

***

286.      Neste espazo de reflexión sobre a fraternidade universal, me sentín motivado especialmente por san Francisco de Asís, e tamén por outros irmáns que non son católicos: Martin Luther King, Desmond Tutu, o Mahatma Mohandas Gandhi e moitos máis. Pero quero terminar lembrando a outra persoa de profunda fe, quen, desde a súa intensa experiencia de Deus, fixo un camiño de transformación até sentirse irmán de todos. Trátase do beato Carlos de Foucauld.

287.   El foi orientando o seu soño dunha entrega total a Deus cara a unha identificación cos últimos, abandonados no profundo do deserto africano. Nese contexto expresaba os seus desexos de sentir a calquera ser humano como un irmán,²⁸⁶ e pedía a un amigo: «Rogue a Deus para que eu sexa realmente o irmán de todos».²⁸⁷ Quería ser, en definitiva, «o irmán universal».²⁸⁸ Pero só identificándose cos últimos chegou a ser irmán de todos. Que Deus inspire ese soño en cada un de nós. Amén.

 

284 Documento sobre a fraternidade humana pola paz mundial e a convivencia común, Abu Dabi (4 febreiro 2019): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (8 febreiro 2019), p. 10.

285 Ibíd.

286 Cf. B. CARLOS DE FOUCAULD, Meditación sobre o Noso Pai (23 xaneiro 1897).

287 ÍD., Carta a Henry de Castries (29 novembro 1901).

288 ÍD., Carta a Madame de Bondy (7 xaneiro 1902). Así lle chamaba tamén san Paulo VI, eloxiando o seu compromiso: Carta enc. Populorum progressio (26 marzo 1967), 12: AAS 59 (1967), 263.

 

 

Oración ao Creador 

Señor e Pai da humanidade,

que creaches a todos os seres humanos coa mesma dignidade,                                                                    

infunde nos nosos corazóns un espírito fraternal.

Inspíranos un soño de reencontro, de diálogo, de xustiza e de paz.

Impúlsanos a crear sociedades máis sas e un mundo máis digno,

sen fame, sen pobreza, sen violencia, sen guerras.

 

Que o noso corazón se abra

a todos os pobos e nacións da terra, para recoñecer o ben e a beleza

que sementaches en cada un,

para estreitar lazos de unidade, de proxectos comúns, de esperanzas compartidas. Amén.

 

 

Oración cristiá ecuménica

Deus noso, Trindade de amor,

desde a forza comunitaria da túa intimidade divina derrama en nós o río do amor fraterno.

Dános ese amor que se reflectía nos xestos de Xesús,

na súa familia de Nazaret e na primeira comunidade cristiá.

 

Concede aos cristiáns que vivamos o Evanxeo e podamos recoñecer a Cristo en cada ser humano,

para velo crucificado nas angustias dos abandonados e esquecidos deste mundo

e resucitado en cada irmán que se levanta.

 

Ven, Espírito Santo, móstranos a túa fermosura reflectida en todos os pobos da terra, para descubrir que todos son importantes,

que todos son necesarios, que son rostros diferentes da mesma humanidade que amas. Amén.

 

                                  Dado en Asís, xunto á tumba de san Francisco, o 3 de outubro do ano 2020,                                                                          véspera da Festa do “Poverello”, oitavo do meu Pontificado.

 

 

 

 

 

 

 

 

.