Instrución p.3: A conversión pastoral da comunidade parroquial ao servizo da misión evanxelizadora da Igrexa

 VIII. Formas ordinarias e extraordinarias de encomenda

da cura pastoral da comunidade parroquial

62. En primeiro lugar, o párroco e os demais presbíteros, en comuñón co Bispo, son unha referencia fundamental para a comunidade parroquial, pola tarefa de pastores que lles corresponde[82]. O párroco e o presbiterio, cultivando a vida común e a fraternidade sacerdotal, celebran a vida sacramental para e xunto á comunidade, e están chamados a organizar a parroquia de tal modo que sexa un signo eficaz de comuñón[83].

63. En relación coa presenza e a misión dos presbíteros na comunidade parroquial, merece unha mención especial a vida común[84]; esta recoméndase no can. 280, aínda que non se prescriba como unha obriga para o clero secular. Respecto diso, debe lembrarse o valor fundamental do espírito de comuñón, a oración e a acción pastoral común dos cregos[85], en orde a un testemuño efectivo de fraternidade sacramental[86] e a unha acción evanxelizadora máis eficaz.

64. Cando o presbiterio experimenta a vida comunitaria, a súa identidade sacerdotal fortalécese, as súas preocupacións materiais diminúen e a tentación do individualismo dá paso á profundidade da relación persoal. A oración común, a reflexión compartida e o estudo, que nunca deben faltar na vida sacerdotal, poden ser de gran apoio na formación dunha espiritualidade sacerdotal encarnada na vida cotiá.

En todo caso, será conveniente que, segundo o seu discernimiento e na medida do posible, o Bispo teña en conta a afinidade humana e espiritual entre os sacerdotes, a quen queira confiar unha parroquia ou unha agrupación de parroquias, convidándoos a unha xenerosa dispoñibilidade para a nova misión pastoral e a algunha forma de compartir a vida cos seus irmáns presbíteros[87].

65. Nalgúns casos, sobre todo onde non hai tradición ou costume de casa parroquial, ou cando esta non está dispoñible por algunha razón como vivenda do sacerdote, pode suceder que este regrese a vivir coa súa familia de orixe, o primeiro lugar de formación humana e de descubrimento vocacional[88].

Esta acomodación, por unha banda, revélase como unha achega positiva para a vida cotiá do sacerdote, no sentido de que lle garante un ambiente doméstico sereno e estable, sobre todo cando os pais están aínda presentes. Por outra, deberá evitarse que estas relacións familiares sexan vividas polo sacerdote con dependencia interior e menor dispoñibilidade para o ministerio a tempo pleno, ou como unha alternativa excluínte - máis ben que como un complemento - da relación coa familia presbiteral e coa comunidade de fieis laicos.

 

VIII.a. Párroco

66. O oficio de párroco comporta a plena cura de almas[89] e, en consecuencia, para que un fiel sexa designado válidamente párroco, debe recibir a Orde do presbiterado[90], excluíndo calquera posibilidade de nomear a quen non posúa este título ou as relativas funcións, mesmo en caso de carencia de sacerdotes. Precisamente debido á relación de coñecemento e proximidade que se require entre o pastor e a comunidade, o oficio de párroco non pode confiarse a unha persoa xurídica[91]. En particular - á parte do disposto no can. 517, §§ 1-2 - o oficio de párroco non se pode confiar a un grupo de persoas, composto por clérigos e laicos. En consecuencia, deben evitarse nomes como “team guía”, “equipo guía” ou outros similares, que parezan expresar un goberno colexiado da parroquia.

67. Como consecuencia de ser o «pastor propio da parroquia que se lle confiou»[92], ao párroco corresponde ipso iurela representación legal da parroquia[93]. El é o administrador responsable dos bens parroquiais, que son “bens eclesiásticos” e, por iso, están suxeitos ás relativas normas canónicas[94].

68. Como afirma o Concilio Ecuménico Vaticano II, «cada párroco ha de ter na súa parroquia a estabilidade que esixa o ben das almas»[95]. Como principio xeral, por tanto, requírese que o párroco sexa «nomeado a tempo indeterminado»[96].

Con todo, o Bispo diocesano pode nomear párrocos a tempo determinado, se así foi establecido por decreto pola Conferencia Episcopal. En razón da necesidade de que o párroco poida establecer un vínculo efectivo e eficaz coa comunidade que lle foi confiada, é conveniente que as Conferencias Episcopais non establezan un tempo demasiado breve, inferior a 5 anos, para un nomeamento por tempo determinado.

69. En todo caso, os párrocos, mesmo se son nomeados por un “tempo indeterminado”, ou antes da expiración do “tempo determinado”, deben estar dispoñibles para ser eventualmente transferidos a outra parroquia ou a outro oficio, «cando o ben das almas ou a necesidade ou a utilidade da Igrexa o requiren»[97]. É útil lembrar que o párroco está ao servizo da parroquia, e non ao revés.

70. Ordinariamente, onde sexa posible, é bo que o párroco teña a cura pastoral dunha soa parroquia, pero «por escaseza de sacerdotes ou outras circunstancias, pódese confiar a un mesmo párroco a cura de varias parroquias próximas»[98]. Por exemplo, entre “outras circunstancias” pódese considerar o reducido do territorio ou da poboación das parroquias interesadas, así como que limiten entre si. O Bispo diocesano debe valorar atentamente que, se se confían varias parroquias ao mesmo párroco, este poida exercer plena e concretamente o oficio de párroco como verdadeiro pastor de todas e cada unha delas[99].

71. Unha vez nomeado, o párroco permanece no pleno exercicio das funcións que lle foron confiadas, con todos os dereitos e as responsabilidades, ata que non cesase lexitimamente o seu oficio pastoral[100]. Para a súa remoción ou traslado antes da expiración do mandato, deben observarse os relativos procedementos canónicos, que a Igrexa utiliza para discernir o que é conveniente en cada caso concreto[101].

72. Cando o ben dos fieis o require, aínda que non haxa outras causas de cesación, o párroco que cumpriu 75 anos de idade, acepte a invitación, que o Bispo diocesano pode dirixirlle, a renunciar á parroquia[102]. A presentación da renuncia, alcanzados os 75 anos de idade[103], que ha de considerarse un deber moral, aínda que non canónico, non fai que o párroco perda automaticamente o seu oficio. A cesación do mesmo ocorre só cando o Bispo diocesano comunicase ao párroco interesado, por escrito, a aceptación da súa renuncia[104]. Por outra banda, o Bispo considere benévolamente a renuncia presentada por un párroco, aínda que só sexa por cumprir 75 anos.

73. En todo caso, a fin de evitar unha concepción funcionalista do ministerio, antes de aceptar a renuncia, o Bispo diocesano ponderará con prudencia todas as circunstancias da persoa e do lugar, como, por exemplo, razóns de saúde ou disciplinares, a escaseza de sacerdotes, o ben da comunidade parroquial e outros elementos semellantes, e aceptará a renuncia en presenza dunha causa xusta e proporcionada[105].

74. Pola contra, se as condicións persoais do sacerdote o permiten e a oportunidade pastoral o aconsella, o Bispo considere a posibilidade de deixalo no oficio de párroco, talvez confiándolle un axudante e preparando a sucesión. Ademais, «segundo os casos, o Bispo pode confiar unha parroquia máis pequena ou menos esixente a un párroco que renunciou»[106], ou, en todo caso, asígnelle outro encargo pastoral adecuado ás súas posibilidades concretas, convidando ao sacerdote a comprender, se fose necesario, que en ningún caso deberá sentirse “degradado” ou “castigado” por un traslado de tal xénero.

 

VIII.b. Administrador parroquial

75. Cando non sexa posible proceder inmediatamente ao nomeamento do párroco, a designación de administrador parroquial[107] debe realizarse só en conformidade co establecido pola normativa canónica[108].

En efecto, trátase dun oficio esencialmente transitorio e é exercido mentres se espera o nomeamento do novo párroco. Por esta razón, é ilexítimo que o Bispo diocesano nomee un administrador parroquial e o deixe nese encargo por un longo período, superior a un ano ou, mesmo, de modo estable, evitando prover ao nomeamento do párroco.

Segundo o que a experiencia testemuña, dita solución é adoptada a miúdo para eludir as condicións do dereito relativas ao principio da estabilidade do párroco, o que constitúe unha violación do devandito principio, que dana a misión do presbítero interesado, así como á comunidade mesma, que, ante as condicións de incerteza sobre a presenza do pastor, non poderá programar plans de evanxelización de longo alcance e terá que limitarse a un coidado pastoral de conservación.

 

VIII.c. Encomenda in solidum

76. Como unha ulterior posibilidade, «cando así o esixan as circunstancias, a cura pastoral dunha ou máis parroquias á vez pode encomendarse “in solidum” a varios sacerdotes»[109]. Esta solución pode adoptarse cando, a discreción do Bispo, o requiran circunstancias concretas, de modo particular para o ben das comunidades interesadas, a través dunha acción pastoral compartida e máis eficaz, así como para promover unha espiritualidade de comuñón entre os presbíteros[110].

Nestes casos, o grupo de presbíteros, en comuñón cos demais membros das comunidades parroquiais interesadas, actúa de común acordo, sendo o Moderador ante os outros sacerdotes, párrocos para todos os efectos, un primus inter pares.

77. Recoméndase vivamente que cada comunidade de sacerdotes, aos cales é confiada in solidum a cura pastoral dunha ou máis parroquias, elabore un regulamento interno, para que cada presbítero poida cumprir mellor as tarefas e funcións que lle competen[111].

Como responsabilidade propia, o Moderador coordina o traballo común da parroquia ou parroquias confiadas ao grupo, asume a representación legal delas[112], coordina o exercicio da facultade para asistir aos matrimonios e para conceder dispénsalas que corresponden aos párrocos[113], e responde o Bispo por toda a actividade do grupo[114].

 

VIII.d. Vigairo parroquial

78. Como un enriquecemento, dentro das solucións descritas máis arriba, pode darse a posibilidade de que un sacerdote sexa nomeado vigairo parroquial e encargado dun sector específico da pastoral (mozos, anciáns, enfermos, asociacións, confrarías, formación, catequese, etc.), “transversal” a diferentes parroquias, ou para desempeñar todo o ministerio, ou unha determinada parte do mesmo, nunha delas[115].

No caso do encargo conferido a un vigairo parroquial en varias parroquias, confiadas a diversos párrocos, será conveniente explicitar e describir no Decreto de nomeamento, as tarefas que se lle confían en referencia a cada comunidade parroquial, así como o tipo de relación que debe manter cos párrocos, respecto da súa residencia, sustento e celebración da Santa Misa.

 

VIII.e. Diáconos

79. Os diáconos son ministros ordenados, incardinados nunha diocese ou noutras realidades eclesiais que teñan a facultade de incardinar[116]; son colaboradores do Bispo e dos presbíteros na única misión evanxelizadora coa súa tarefa específica, en virtude do sacramento recibido, de «servir ao pobo de Deus na diaconía da liturxia, da palabra e da caridade»[117].

80. Para salvagardar a identidade dos diáconos, co propósito de promover o seu ministerio, o Papa Francisco pon en garda acerca dalgúns riscos relativos á comprensión da natureza do diaconado: «Hai que ter coidado para non ver aos diáconos como medio sacerdotes e medio laicos. […] Tampouco é boa a imaxe do diácono como unha especie de intermediario entre os fieis e os pastores. Nin a metade de camiño entre os curas e os laicos, nin a metade de camiño entre os pastores e os fieis. E hai dúas tentacións. Hai o perigo do clericalismo: o diácono que é demasiado clerical. […] E a outra tentación, o funcionalismo: é unha axuda que ten o sacerdote para isto ou o outro»[118].

Proseguindo no mesmo discurso, o Santo Pai ofrece algunhas precisións sobre o rol específico dos diáconos na comunidade eclesial: «O diaconado é unha vocación específica, é unha vocación familiar que chama ao servizo. […] Esta palabra é a clave para a comprensión do voso carisma. O servizo como un dos dons característicos do pobo de Deus. O diácono é - por así dicilo - o custodio do servizo na Igrexa. Cada palabra debe calibrarse moi ben. Vós sodes os custodios do servizo na Igrexa: o servizo da Palabra, o servizo do altar, o servizo aos pobres»[119].

81. Ao longo dos séculos, a doutrina sobre o diaconado experimentou unha importante evolución. A súa continuación no Concilio Vaticano II tamén coincide cunha clarificación doctrinal e cunha expansión da súa específica acción ministerial, que non se limita a “confinar” o diaconado só no ámbito do servizo caritativo ou reservalo - segundo o establecido polo Concilio de Trento - só aos diáconos transitorios e case exclusivamente para o servizo litúrxico. Máis ben, o Concilio Vaticano II especifica que se trata dun grao do sacramento da Orde e, por tanto, os diáconos «confortados coa graza sacramental, en comuñón co Bispo e o seu presbiterio, serven ao Pobo de Deus na “diaconía” da liturxia, da palabra e da caridade»[120].

A recepción post-conciliar retoma o establecido por Lumen gentium e define sempre mellor o oficio dos diáconos como participación, aínda que nun grao diferente, do Sacramento da Orde. Na Audiencia concedida aos participantes no Congreso Internacional sobre o Diaconado, Paulo VI quixo reiterar que o diácono serve ás comunidades cristiás «tanto no anuncio da Palabra de Deus como no ministerio dos sacramentos e no exercicio da caridade» [121]. Por outra banda, aínda que no Libro dos Feitos (Ftos 6,1-6) podería parecer que o sete homes elixidos estivesen destinados só ao servizo das mesas, en realidade, o mesmo libro bíblico relata como Esteban e Felipe levan a cabo plenamente a “diaconía da Palabra”. En efecto, como colaboradores dos Doce e de Paulo, exercen o seu ministerio en dous ámbitos: a evanxelización e a caridade.

Por tanto, son moitos os encargos eclesiais que poden encomendarse a un diácono: todos aqueles que non implican a plena cura de almas[122]. O Código de Dereito Canónico, con todo, determina que oficios están reservados ao presbítero e cales poden confiarse aos fieis laicos; mentres que non hai indicación dalgún oficio particular no que o ministerio diaconal poida expresar a súa especificidade.

82. En todo caso, a historia do diaconado lembra que foi establecido no ámbito dunha visión ministerial da Igrexa, como ministerio ordenado ao servizo da Palabra e da caridade; este último ámbito comprende tamén a administración dos bens. Esta dobre misión do diácono exprésase no ámbito litúrxico, no que está chamado a proclamar o Evanxeo e a servir a mesa eucarística. Precisamente, estas referencias poderían axudar a identificar tarefas específicas para o diácono, valorando os aspectos propios da súa vocación en orde á promoción do ministerio diaconal.

 

VIII.f. As persoas consagradas

83. Dentro da comunidade parroquial, en numerosos casos, hai persoas que pertencen á vida consagrada. Esta, «en efecto, non é unha realidade externa ou independente da vida da Igrexa local, senón que constitúe unha forma peculiar, marcada pola radicalidade do Evanxeo, de estar presente no seu interior, cos seus dons específicos»[123]. Ademais, integrada na comunidade xunto aos clérigos e os laicos, a vida consagrada «colócase na dimensión carismática da Igrexa. […]A espiritualidade dos Institutos de vida consagrada pode chegar a ser, tanto para os fieis laicos como para o sacerdote, un recurso importante para vivir a súa vocación»[124].

84. A contribución que as persoas consagradas poden facer á misión evanxelizadora da comunidade parroquial deriva en primeiro lugar do seu “ser”, é dicir, do testemuño dun seguimento radical de Cristo, mediante a profesión dos consellos evanxélicos[125], e só secundariamente tamén do seu “facer”, é dicir, das accións realizadas conforme ao carisma de cada instituto (por exemplo, catequese, caridade, formación, pastoral xuvenil, coidado dos enfermos)[126].

 

VIII.g. Laicos

85. A comunidade parroquial está composta especialmente por fieis laicos[127], os cales, en virtude do bautismo e dos outros sacramentos da iniciación cristiá, e en moitos tamén do matrimonio[128], participan na acción evanxelizadora da Igrexa, xa que «a vocación e a misión propia dos fieis laicos é a transformación das distintas realidades terreas, para que toda actividade humana sexa transformada polo Evanxeo»[129].

De modo particular, os fieis laicos, tendo como propio e específico o carácter secular, ou sexa «obter o reino de Deus xestionando os asuntos temporais e ordenándoos segundo Deus»[130], «tamén poden sentirse chamados ou ser chamados a colaborar cos seus Pastores no servizo da comunidade eclesial, para o crecemento e a vida desta, exercendo ministerios moi diversos segundo a graza e os carismas que o Señor queira concederlles»[131].

86. Hoxe requírese un xeneroso compromiso de todos os fieis laicos ao servizo da misión evanxelizadora, ante todo co testemuño constante dunha vida cotiá conforme ao Evanxeo, nos ambientes onde habitualmente desenvolven a súa vida e en todos os niveis de responsabilidade; despois, en particular, asumindo os compromisos que lles corresponden ao servizo da comunidade parroquial[132].

 

VIII.h. Outras formas de encomenda da cura pastoral

87. Existe outra modalidade para o Bispo - como o ilustra o can. 517, § 2 - para prover a cura pastoral dunha comunidade mesmo se, debido á escaseza de sacerdotes, non é posible nomear un párroco ou un administrador parroquial, que poida asumila a tempo pleno. Nestas problemáticas circunstancias pastorais, para soster a vida cristiá e facer que continúe a misión evanxelizadora da comunidade, o Bispo diocesano pode confiar unha participación do exercicio da cura pastoral dunha parroquia a un diácono, unha persoa consagrada ou un laico, ou mesmo a un conxunto de persoas (por exemplo, un instituto relixioso, unha asociación)[133].

88. Aqueles a quen se lles confiará do devandito modo a participación da cura pastoral da comunidade, serán coordinados e guiados por un presbítero con facultades lexítimas, constituído “Moderador da cura pastoral”, ao cal competen exclusivamente a potestade e as funcións do párroco, aínda que non teña o oficio, cos consecuentes deberes e dereitos.

Debe lembrarse que se trata dunha forma extraordinaria de encomenda da cura pastoral, debido á imposibilidade de nomear un párroco ou administrador parroquial, que non debe confundirse coa cooperación activa ordinaria e coa asunción de responsabilidades por parte de todos os fieis.

89. Se fose necesario recorrer a esta solución extraordinaria, requírese preparar adecuadamente ao Pobo de Deus, tendo coidado de adoptala só polo tempo necesario, non indefinidamente[134]. A recta comprensión e aplicación do devandito canon require que canto prevé «se leve a cabo cun coidadoso cumprimento das cláusulas nel contidas, a saber: a) “por falta de sacerdotes”, e non por razóns de comodidade ou unha equívoca “promoción do laicado” [...]; b) permanecendo firme que se trata de “participación no exercicio da cura pastoral” e non de dirixir, coordinar, moderar, gobernar a parroquia; o que, segundo o texto do canon, compete só a un sacerdote»[135].

90. Para levar a bo fin a encomenda da cura pastoral segundo o can. 517, § 2[136], é preciso aterse a algúns criterios. Sobre todo, tratándose dunha solución pastoral extraordinaria e temporal[137], a única causa canónica que fai lexítima esta medida é unha falta de sacerdotes tal, que non é posible prover á cura pastoral da comunidade parroquial co nomeamento dun párroco ou un administrador parroquial. Ademais, se fose o caso, preferirase un ou máis diáconos a persoas consagradas e laicos para esta forma de xestión da cura pastoral[138].

91. En todo caso, a coordinación da actividade pastoral así organizada compete ao presbítero designado polo Bispo diocesano como Moderador; este sacerdote ten de modo exclusivo a potestade e as facultades propias do párroco; os outros fieis, en cambio, teñen «unha participación no exercicio da cura pastoral da parroquia»[139].

92. Tanto o diácono como as outras persoas que non recibiron a orde sagrada, que participan do exercicio da cura pastoral, só poden desempeñar as funcións que corresponden ao seu respectivo estado diaconal ou de fiel laico, respectando «as propiedades orixinarias da diversidade e a complementariedade entre os dons e as funcións dos ministros ordenados e dos fieis laicos, propios da Igrexa que Deus quixo orgánicamente estruturada»[140].

93. Por último, recoméndase vivamente que, no Decreto co que nomea ao presbítero Moderador, o Bispo expoña, polo menos brevemente, as motivacións polas cales se fixo necesaria a aplicación desta forma extraordinaria de encomenda da cura pastoral dunha ou máis comunidades parroquiais e, consecuentemente, o modo de exercicio do ministerio do sacerdote encargado.

 

 

[81] Cfr. C.I.C., cans. 134, § 1 e 476.

[82] Débese ter presente que: a) o que se refire ao “Bispo diocesano” tamén se aplica a aqueles outros equiparados a el polo Dereito; b) o que se refire á parroquia e ao párroco tamén se aplica á case-parroquia e ao case-párroco; c) o que se refire aos fieis laicos tamén se aplica aos membros non cregos de Institutos de Vida Consagrada ou de Sociedades de Vida Apostólica, a menos que haxa unha referencia expresa á especificidade laical; d) o termo “Moderador” asume diferentes significados en función do contexto no que se utilice na presente Instrución, no respecto das normas do Código de Dereito Canónico.

[83] Cfr. Lumen gentium, n. 26: AAS 57 (1965), 31-32.

[84] Cfr. Cociente fundamentalis institutionis sacerdotalis, nn. 83; 88.e, pp. 37; 39.

[85] Cfr. C.I.C., can. 275, § 1.

[86] Cfr. Concilio Ecuménico Vaticano II, Decreto sobre o ministerio e a vida sacerdotal Presbyterorum ordinis (7 de decembro de 1965), n. 8: AAS 58 (1966), 1003.

[87] Cfr. Cociente fundamentalis institutionis sacerdotalis, n. 88, pp. 39-40.

[88] Cfr. Francisco, Discurso aos participantes no Congreso organizado pola Congregación para o Clero, con ocasión do 50 aniversario dos Decretos Conciliares “Optatam totius” e “Presbyterorum ordinis” (20 de novembro de 2015): AAS 107 (2015), 1295.

[89] Cfr. C.I.C., can. 150.

[90] Cfr. ibíd., can. 521, § 1.

[91] Cfr. ibíd., can. 520, § 1.

[92] Ibíd., can. 519.

[93] Cfr. ibíd., can. 532.

[94] Cfr. ibíd., can. 1257, § 1.

[95] Christus Dominus, n. 31: AAS 58 (1965), 689.

[96] C.I.C., can. 522.

[97] Ibíd., can. 1748.

[98] Ibíd., can. 526, § 1.

[99] Cfr. ibíd., can. 152.

[100] Cfr. ibíd., can. 538, §§ 1-2.

[101] Cfr. ibíd., cans. 1740-1752, tendo en conta os cans. 190-195.

[102] Cfr. ibíd., can. 538, § 3.

[103] Ibíd.

[104] Cfr. ibíd., can. 189.

[105] Cfr. ibíd., can. 189, § 2 e Apostolorum successores, n. 212: Enchiridion Vaticanum 22 (2003-2004), 2095.

[106] Apostolorum successores, n. 212: Enchiridion Vaticanum 22 (2003-2004), 2095.

[107] Cfr. C.I.C., cans. 539-540.

[108] Cfr. en particular ibíd., cans. 539; 549; 1747, § 3.

[109] Ibíd., can. 517, § 1; cfr. tamén cans. 542-544.

[110] Cfr. ibíd., cans. 517, § 1 e 526, § 1.

[111] Cfr. ibíd., can. 543, § 1.

[112] Cfr. ibíd., can. 543, § 2, 3°; asume tamén a representación xurídica civil, nos países nos cales a parroquia é recoñecida polo Estado como ente xurídico.

[113] Cfr. ibíd., can. 543, § 1.

[114] Cfr. ibíd., can. 517, § 1.

[115] Cfr. ibíd., can. 545, § 2; como exemplo, pódese pensar nun sacerdote, con experiencia espiritual, pero con escasa saúde, nomeado confesor ordinario para cinco parroquias territorialmente contiguas.

[116] Cfr. ibíd., can. 265.

[117] Ibíd., can. 1009, § 3.

[118] Francisco, Discurso durante o encontro cos sacerdotes e os consagrados, Milán (25 de marzo de 2017): AAS 109 (2017), 376.

[119] Ibíd., 376-377.

[120] Lumen gentium, n. 29: AAS 57 (1965), 36.

[121] Paulo VI, Alocución na Audiencia concedida aos participantes no Congreso Internacional sobre o Diaconado, 25 de outubro de 1965: Enchiridion sul Diaconato (2009), 147-148.

[122] Cfr. C.I.C., can. 150.

[123] Congregación para a Doutrina da Fe, Carta Iuvenescit Ecclesia aos Bispos da Igrexa católica sobre a relación entre os dons xerárquicos e carismáticos para a vida e misión da Igrexa (15 de maio de 2016), n. 21: Enchiridion Vaticanum 32 (2016), 734.

[124] Ibíd., n. 22: Enchiridion Vaticanum 32 (2016), 738.

[125] Cfr. C.I.C., can. 573, § 1.

[126] Cfr. Congregación para os Institutos de Vida Consagrada e as Sociedades de Vida Apostólica - Congregación para os Bispos, Mutuae relationes. Criterios pastorais sobre as relacións entre os Bispos e os relixiosos na Igrexa (14 de maio de 1978), nn. 10; 14, a): Enchiridion Vaticanum 6 (1977-1979), 604-605; 617-620; cfr. tamén Apostolorum successores, n. 98: Enchiridion Vaticanum 22 (2003-2004), 1803-1804.

[127] Cfr. Evangelii gaudium, n. 102: AAS 105 (2013), 1062-1063.

[128] Cfr. Christifideles laici, n. 23: AAS 81 (1989), 429.

[129] Evangelii gaudium, n. 201: AAS 105 (2013), 1104.

[130] Lumen gentium, n. 31: AAS 57 (1965), 37.

[131] Paulo VI, Exhortación apostólica Evangelii nuntiandi (8 de decembro de 1975), n. 73: AAS 68 (1976), 61.

[132] Cfr. Evangelii gaudium, n. 81: AAS 105 (2013), 1053-1054.

[133] Cfr. C.I.C., can. 517, § 2.

[134] Cfr. Apostolorum successores, n. 215, c): Enchiridion Vaticanum 22 (2003-2004), 2105.

[135] Congregación para o Clero, Instrución [interdicasterial] sobre algunhas cuestións acerca da colaboración dos fieis laicos no sagrado ministerio dos sacerdotes Ecclesiae de mysterio (15 de agosto de 1997), art. 4, § 1, a-b): AAS89 (1997), 866-867; cfr. tamén Apostolorum successores, n. 215, c): Enchiridion Vaticanum 22 (2003-2004), 2105. A tal sacerdote compete tamén a representación xurídica da parroquia, tanto canónica como civilmente, onde a Lei do Estado prevéxao.

[136] Antes de recorrer á solución contemplada no can. 517, § 2, requírese que o Bispo diocesano valore prudentemente adoptar outras alternativas posibles, como, por exemplo, comprometer a sacerdotes anciáns aínda capaces para o ministerio, confiar varias parroquias a un só párroco ou encomendar varias parroquias a un grupo de sacerdotes in solidum.

[137] Cfr. Ecclesiae de mysterio, art. 4, § 1, b): AAS 89 (1997), 866-867, e Congregación para o Clero, Instrución O presbítero, pastor e guía da comunidade parroquial (4 de agosto de 2002), nn. 23 e 25, en modo particular, trátase “dunha colaboración ad tempus no exercicio da cura pastoral da parroquia”, cfr. n. 23: Enchiridion Vaticanum 21 (2002), 834-836.

[138] Cfr. O presbítero, pastor e guía da comunidade parroquial, n. 25: Enchiridion Vaticanum 21 (2002), 836.

[139] C.I.C., can. 517, § 2.

[140] O presbítero, pastor e guía da comunidade parroquial, n. 23: Enchiridion Vaticanum 21 (2002), 834.