A mocidade, a fe e o discernimento vocacional 1

DOCUMENTO PREPARATORIO

ÍNDICE

Introdución

Tras as pegadas do discípulo amado

I . A MOCIDADE NO MUNDO DE HOXE

1. Un mundo que cambia rapidamente

2. As novas xeracións

Pertenza e participación

Puntos de referencia persoais e institucionais

Cara a unha xeración (híper)conectada

3. Os mozos e as opcións

II . FE, DISCERNIMIENTO, VOCACIÓN

1. Fe e vocación

2. O don do discernimiento

Recoñecer

Interpretar

Elixir

3. Camiños de vocación e misión

4. O acompañamento

III . A ACCIÓN PASTORAL

1. Camiñar cos xoves

Saír

Ver

Chamar

2. Suxeitos

Todos os xoves, sen excepción

Unha comunidade responsable.

As figuras de referencia

3. Lugares

A vida cotiá e o compromiso social

Os ámbitos específicos da pastoral

O mundo dixital

4. Instrumentos

As linguaxes da pastoral

O coidado educativo e os itinerarios de evanxelización

Silencio, contemplación e oración

5. María de Nazaret

CUESTIONARIO

Introdución

«Díxenvos estas cousas para que a miña alegría estea en vós e a vosa alegría sexa plena» (Xn 15,11): este é o proxecto de Deus para os homes e mulleres de todos os tempos e, por tanto, tamén para todos os mozos e as mozas do terceiro milenio, sen excepción.

Anunciar a alegría do Evanxeo é a misión que o Señor confiou á súa Igrexa. O Sínodo sobre a nova evanxelización e a Exhortación Apostólica Evangelii gaudium afrontaron como levar a cabo esta misión no mundo de hoxe; en cambio, os dous Sínodos sobre a familia e a Exhortación Apostólica Post-sinodal Amoris laetitia dedicáronse ao acompañamento das familias cara a esta alegría.

Como continuación deste camiño, a través dun novo camiño sinodal sobre o tema: «A mocidade, a fe e o discernimiento vocacional», a Igrexa decidiu interrogarse sobre como acompañar aos xoves para que recoñezan e acollan a chamada ao amor e á vida en plenitude, e tamén pedir aos mesmos xoves que a axuden a identificar as modalidades máis eficaces de hoxe para anunciar a Boa Noticia. A través deles, a Igrexa poderá percibir a voz do Señor que resoa tamén hoxe. Como noutro tempo Samuel (cfr. 1Sam 3,1-21) e Xeremías (cfr. Xer 1,4-10), hai xoves que saben distinguir os signos do noso tempo que o Espírito sinala. Escoitando as súas aspiracións podemos entrever o mundo do mañá que se aproxima e as vías que a Igrexa está chamada a percorrer.

A vocación ao amor asume para cada un unha forma concreta na vida cotiá a través dunha serie de opcións que articulan estado de vida (matrimonio, ministerio ordenado, vida consagrada, etc.), profesión, modalidade de compromiso social e político, estilo de vida, xestión do tempo e do diñeiro, etc. Asumidas ou padecidas, conscientes ou inconscientes, trátase de eleccións das que ninguén pode eximirse. O propósito do discernimiento vocacional é descubrir como transformalas, á luz da fe, en pasos cara á plenitude da alegría á que todos estamos chamados.

A Igrexa é consciente de posuír «o que fai a forza e o encanto da mocidade: a facultade de alegrarse co que comeza, de darse sen recompensa, de renovarse e de partir de novo para novas conquistas» (Mensaxe do Concilio Vaticano II aos mozos, 8 de decembro de 1965); as riquezas da súa tradición espiritual ofrecen moitos instrumentos cos que acompañar a maduración da conciencia e dunha auténtica liberdade.

Desde esta perspectiva, co presente Documento Preparatorio, dáse inicio á fase de consulta de todo o Pobo de Deus. O Documento - dirixido aos Sínodos dos Bispos e aos Consellos das Xerarcas das Igrexas Orientais Católicas, ás Conferencias Episcopais, aos Dicasterios da Curia Romana e á Unión de Superiores Xerais - termina cun cuestionario. Ademais está prevista unha consulta de todos os mozos a través dun sitio web, cun cuestionario sobre as súas expectativas e a súa vida. As respostas aos dous cuestionarios constituirán a base para a redacción do Documento de traballo ou Instrumentum laboris, que será o punto de referencia para a discusión dos Pais sinodales.

Este Documento Preparatorio propón unha reflexión articulada en tres pasos. Comézase delineando brevemente algunhas dinámicas sociais e culturais do mundo no que os mozos crecen e toman as súas decisións, para propor unha lectura de fe. Posteriormente abórdanse os pasos fundamentais do proceso de discernimiento, que é o instrumento principal que a Igrexa desexa ofrecer aos xoves para que descubran, á luz da fe, a propia vocación. Por último, ponse de relevo os compoñentes fundamentais dunha pastoral xuvenil vocacional. Por tanto, non se trata dun documento completo, senón dunha especie de mapa que pretende fomentar unha investigación cuxos froitos só estarán dispoñibles ao termo do camiño sinodal.

Tras as pegadas do discípulo amado

Ofrecemos como inspiración para o camiño que inicia unha icona evangélico: Xoán, o apóstolo. Na lectura do Cuarto Evanxeo el non só é a figura exemplar do mozo que elixe seguir a Xesús senón tamén «o discípulo a quen Xesús amaba» (Xn 13,23; 19,26; 21,7).

«Vendo a Xesús que camiñaba, dixo:

‑Velaquí o Año de Deus.

Cando os dous discípulos oíron o que el falara, fóronse detrás de Xesús. Volveuse Xesús e, vendo que eles o seguían, preguntoulles:

‑¿Que buscades?

Eles respondéronlle:

‑"Rabbí" (que quere dicir "Mestre"), onde paras?

El díxolles:

‑Vide e veredes.

E eles foron e viron onde paraba e quedaron con el aquel día. Era contra as catro da tarde.» (Xn 1,36-39).

En procura dun sentido que dar á propia vida, dous discípulos do Bautista son interpelados por Xesús coa pregunta penetrante: «Que buscades?». Á súa contestación «Rabbí (que quere dicir"Mestre") , onde paras?», séguelle a resposta-invitación do Señor: «Vide e verédelo» (vv. 38-39). Xesús chámaos ao mesmo tempo a un camiño interior e a unha dispoñibilidade de porse concretamente en movemento, sen saber ben onde isto levaraos. Será un encontro memorable, ata o punto de lembrar incluso a hora (v. 39).

Grazas á valentía de ir e ver, os discípulos experimentarán a amizade fiel de Cristo e poderán vivir diariamente con El, deixarse interrogar e inspirar polas súas palabras, deixarse impresionar e conmover polos seus xestos.

Xoán, en particular, será chamado a ser testemuña da Paixón e Resurrección do seu Mestre. Na última cea (cfr. Xn 13,21-29), a súa intimidade con El levarao a reclinar a cabeza sobre o peito de Xesús e a confiar na súa palabra. Mentres conduce a Simón Pedro á casa do sumo sacerdote, enfrontarase á noite da proba e da soidade (cfr. Xn 18,13-27). Xunto á cruz acollerá a profunda dor da Nai, a quen é confiado, asumindo a responsabilidade de coidar dela (cfr. Xn 19,25-27). Na mañá de Pascua compartirá con Pedro a carreira axitada e chea de esperanza cara ao sepulcro baleiro (cfr. Xn 20,1-10). Por último, durante a extraordinaria pesca no lago de Tiberíades (cfr. Xn 21,1-14), recoñecerá ao Resucitado e dará testemuño del á comunidade.

A figura de Xoán pódenos axudar a comprender a experiencia vocacional como un proceso progresivo de discernimiento interior e de maduración da fe, que conduce a descubrir a alegría do amor e a vida en plenitude na entrega e na participación no anuncio da Boa Noticia.

I. A MOCIDADE NO MUNDO DE HOXE

Este capítulo non ofrece unha análise completa da sociedade e do mundo, senón que ten presente algúns resultados da investigación no ámbito social útiles para abordar o tema do discernimiento vocacional, a fin de «deixarnos interpelar por ela en profundidade e dar unha base concreta ao itinerario ético e espiritual» (Laudato Si, 15).

A descrición, elaborada a nivel mundial, esixirá ser adaptada á realidade das circunstancias específicas de cada rexión: a pesar da presenza de tendencias globais, as diferenzas entre as diversas áreas do planeta seguen sendo relevantes. En moitos aspectos é correcto afirmar que existe unha pluralidade de mundos xuvenís, non só un. Entre as moitas diferenzas, algunhas resultan particularmente evidentes. A primeira é o efecto das dinámicas xeográficas e separa aos países con alta natalidade, onde os mozos representan unha proporción significativa e crecente da poboación, daqueles cuxo peso demográfico se vai reducindo. Unha segunda diferenza deriva da historia, que fai diferentes aos países e aos continentes de antiga tradición cristiá cuxa cultura é portadora dunha memoria que non se debe disgregar, dos países e continentes cuxa cultura en cambio está marcada por outras tradicións relixiosas e nos que o cristianismo ten unha presenza minoritaria e a miúdo recente. Por último, non podemos esquecer a diferenza entre o xénero masculino e o feminino: por unha banda esta determina unha sensibilidade diferente, por outra é orixe de formas de dominio, exclusión e discriminación das que todas as sociedades necesitan liberarse.

Nas páxinas que seguen o termo "xoves" refírese a as persoas de idade comprendida aproximadamente entre 16 e 29 anos, sendo conscientes de que tamén este elemento esixe ser adaptado ás circunstancias locais. En calquera caso, é bo lembrar que a mocidade máis que identificar a unha categoría de persoas, é unha fase da vida que cada xeración reinterpreta dun modo único e irrepetible.

1. Un mundo que cambia rapidamente

A rapidez dos procesos de cambio e de transformación é a nota principal que caracteriza ás sociedades e ás culturas contemporáneas (cfr. Laudato Si, 18). A combinación entre complexidade elevada e cambio rápido provoca que nos atopemos nun contexto de fluidez e incerteza nunca antes experimentado: é un feito que debe asumirse sen xulgar a priori se se trata dun problema ou dunha oportunidade. Esta situación esixe adoptar unha mirada integral e adquirir a capacidade de programar a longo prazo, prestando atención á sustentabilidade e ás consecuencias das opcións de hoxe en tempos e lugares remotos.

O crecemento da incerteza incide nas condicións de vulnerabilidade, é dicir, a combinación de malestar social e dificultade económica, e nas experiencias de inseguridade de grandes sectores da poboación. No que se refire ao mundo do traballo, podemos pensar nos fenómenos da desocupación, do aumento da flexibilidade e da explotación sobre todo infantil, ou no conxunto de causas políticas, económicas, sociais e mesmo ambientais que explican o aumento exponencial do número de refuxiados e migrantes. Fronte a poucos privilexiados que poden gozar das oportunidades ofrecidas polos procesos de globalización económica, moitos viven en situacións de vulnerabilidade e de inseguridade, o cal ten un impacto sobre os seus itinerarios de vida e sobre as súas eleccións.

A nivel mundial o mundo contemporáneo caracterízase por unha cultura "cientificista", a miúdo dominada pola técnica e polas infinitas posibilidades que esta promete abrir, en cuxo interior non obstante «multiplícanse as formas de tristeza e soidade nas que caen as persoas, entre elas moitos xoves» (Misericordia et misera, 3). Como ensina a encíclica Laudato Si, a íntima relación entre paradigma tecnocrático e procura frenética do beneficio a curto prazo están na orixe desa cultura do descarte que exclúe a millóns de persoas, entre elas moitos xoves, e que conduce á explotación indiscriminada dos recursos naturais e á degradación do ambiente, ameazando o futuro das próximas xeracións (cfr. 20-22).

Así mesmo, non hai que esquecer que moitas sociedades son cada vez máis multiculturais e multirrelixiosas. En particular, a coexistencia de varias tradicións relixiosas representa un desafío e unha oportunidade: pode crecer a desorientación e a tentación do relativismo, pero conxuntamente aumentan as posibilidades de debate fecundo e enriquecemento recíproco. Aos ollos da fe isto vese como un signo do noso tempo que require un crecemento na cultura de escóitaa, do respecto e do diálogo.

2. As novas xeracións

Quen é mozo hoxe vive a propia condición nun mundo diferente ao da xeración dos seus pais e dos seus educadores. Non só o sistema de obrigacións e oportunidades cambia coas transformacións económicas e sociais, senón que mudan tamén, subxacentemente, desexos, necesidades, sensibilidades e o modo de relacionarse cos demais. Por outra banda, se desde un certo punto de vista é verdade que coa globalización os mozos tenden a ser cada vez máis homoxéneos en todas as partes do mundo, mantéñense con todo, nos contextos locais, peculiaridades culturais e institucionais que teñen repercusións no proceso de socialización e de construción da identidade.

O desafío da multiculturalidade atravesa particularmente o mundo xuvenil, por exemplo, coas peculiaridades das "segundas xeracións" (é dicir, daqueles mozos que crecen nunha sociedade e nunha cultura diferentes das dos seus pais, como resultado dos fenómenos migratorios) ou dos fillos de parellas dalgún modo "mixtas" (desde o punto de vista étnico, cultural e/ou relixioso).

En moitas partes do mundo os mozos experimentan condicións de particular dureza, nas que se fai difícil abrir o espazo para auténticas opcións de vida, en ausencia de marxes, aínda que sexan mínimos, de exercicio da liberdade. Pensemos nos mozos en situación de pobreza e exclusión; nos que crecen sen pais ou familia, ou non teñen a posibilidade de ir á escola; nos nenos e mozos da rúa de tantas periferias; nos mozos desempregados, abandonados e migrantes; nos que son vítimas de explotación, trata e escravitude; nos nenos e mozos recrutados á forza en bandas criminais ou en milicias irregulares; nas nenas esposas ou mozas obrigadas a casar contra a súa vontade. Son demasiados no mundo os que pasan directamente da infancia á idade adulta e a unha carga de responsabilidade que non puideron elixir. A miúdo, as nenas, as mozas e as mulleres novas deben facer fronte a dificultades aínda maiores en comparación cos seus coetáneos.

Estudos conducidos a nivel internacional permiten identificar algúns trazos característicos dos mozos do noso tempo.

Pertenza e participación

Os mozos non se perciben así mesmos como unha categoría desfavorecida ou un grupo social que se debe protexer e, en consecuencia, como destinatarios pasivos de programas pastorais ou de opcións políticas. Non poucos deles desexan ser parte activa nos procesos de cambio do presente, como confirman as experiencias de activación e innovación desde abaixo que teñen aos mozos como principais, aínda que non únicos, protagonistas.

A dispoñibilidade á participación e á mobilización en accións concretas, nas que á achega persoal de cada un é ocasión de recoñecemento de identidade, articúlase coa intolerancia cara a ambientes nos que os mozos senten, con razón ou sen ela, que non atopan espazo e non reciben estímulos; isto pode levar á renuncia ou ao cansazo para desexar, soñar e proxectar, como demostra a difusión do fenómeno dos NEET (not in education, employment or training, é dicir, mozos que non se dedican a unha actividade de estudo nin de traballo nin de formación profesional). A discrepancia entre os mozos pasivos e desanimados e os emprendedores e vitais é o froito das oportunidades ofrecidas concretamente a cada un no contexto social e familiar no que crece, ademais das experiencias de sentido, relación e valor adquiridas mesmo antes do inicio da mocidade. A falta de confianza en si mesmos e nas súas capacidades pode manifestarse, ademais de en a pasividade, nunha excesiva preocupación pola propia imaxe e nun dócil conformismo ás modas do momento.

Puntos de referencia persoais e institucionais

Varias investigacións mostran que os mozos senten a necesidade de figuras de referencia próximas, cribles, coherentes e honestas, así como de lugares e ocasións nos que pór a proba a capacidade de relación cos demais (tanto adultos como coetáneos) e afrontar as dinámicas afectivas. Buscan figuras capaces de expresar sintonía e ofrecer apoio, estímulo e axuda para recoñecer os límites, sen facer pesar o xuízo.

Desde este punto de vista, o rol de pais e familias segue sendo crucial e ás veces problemático. As xeracións máis maduras a miúdo tenden a subestimar as potencialidades, salientan as fraxilidades e teñen dificultade para entender as esixencias dos máis novos. Os pais e os educadores adultos poden ter presente os seus erros e o que non lles gustaría que os mozos fixesen, pero a miúdo non teñen igualmente claro como axudarlles a orientar a súa mirada cara ao futuro. As dúas reaccións máis comúns son a renuncia a facerse escoitar e a imposición das súas propias eleccións. Pais ausentes ou hiperprotectores fan aos fillos máis fráxiles e tenden a subestimar os riscos ou a estar obsesionados co medo a equivocarse.

Os mozos con todo non buscan só figuras de referencia adultas: teñen un forte desexo de diálogo aberto entre pares. Neste sentido son moi necesarias as ocasións de interacción libre, de expresión afectiva, de aprendizaxe informal, de experimentación de roles e habilidades sen tensión nin ansiedade.

Tendencialmente cautos respecto de quen están máis aló do círculo das relacións persoais, os mozos a miúdo nutren desconfianza, indiferenza ou indignación cara ás institucións. Isto refírese non só á política, senón que afecta cada vez máis ás institucións formativas e á Igrexa, no seu aspecto institucional. Quereríana máis próxima á xente, máis atenta aos problemas sociais, pero non dan por sentado que isto ocorra de inmediato.

Todo isto ten lugar nun contexto onde a pertenza confesional e a práctica relixiosa vólvense, cada vez máis, trazos dunha minoría e os mozos non se pon "contra", senón que están a aprender a vivir "sen" o Deus presentado polo Evanxeo e "sen" a Igrexa, apoiándose en formas de relixiosidade e espiritualidade alternativas e pouco institucionalizadas ou refuxiándose en seitas ou experiencias relixiosas cunha forte matriz de identidade. En moitos lugares a presenza da Igrexa vaise facendo menos capilar e por tanto resulta máis difícil atopala, mentres que a cultura dominante é portadora de instancias a miúdo en contraste cos valores evanxélicos, xa se trate de elementos da propia tradición ou da declinación local dunha globalización de modelo consumista e individualista.

Cara a unha xeración (híper)conectada

As novas xeracións caracterízanse hoxe pola relación coas tecnoloxías modernas da comunicación e co que normalmente se chama "mundo virtual", no entanto tamén teña efectos moi reais. Todo isto ofrece posibilidades de acceso a unha serie de oportunidades que as xeracións precedentes non tiñan, e ao mesmo tempo presenta riscos. Con todo, é de gran importancia pór de relevo como a experiencia de relacións a través da tecnoloxía estrutura a concepción do mundo, da realidade e das relacións persoais. A isto debería responder a acción pastoral, que ten necesidade de desenvolver unha cultura adecuada.

3. Os mozos e as opcións

No contexto de fluidez e precariedade que esbozamos, a transición á vida adulta e a construción da identidade esixen cada vez máis un itinerario "reflexivo". As persoas ven obrigadas a readaptar as súas traxectorias de vida e a retomar continuamente o control das súas opcións. Ademais, xunto coa cultura occidental difúndese unha concepción da liberdade entendida como posibilidade de acceder a novas oportunidades. Négase que construír un itinerario persoal de vida signifique renunciar a percorrer nos futuro camiños diferentes: «Hoxe elixo isto, mañá xa veremos». Tanto nas relacións afectivas como no mundo do traballo o horizonte componse de opcións sempre reversibles máis que de eleccións definitivas.

Neste contexto os vellos enfoques xa non funcionan e a experiencia transmitida polas xeracións precedentes vólvese obsoleta rapidamente. Valiosas oportunidades e riscos insidiosos entrelázanse nunha maraña que non é fácil de desenredar. Adecuados instrumentos culturais, sociais e espirituais convértense en indispensables para que os mecanismos do proceso decisional non se bloqueen e termínese, talvez por medo a equivocarse, sufrindo o cambio en lugar de guialo. Díxoo o Papa Francisco: «"¿Como podemos espertar a grandeza e a valentía de eleccións de gran calado, de impulsos do corazón para afrontar desafíos educativos e afectivos?". A palabra díxena tantas veces: arrisca! Arrisca. Quen non arrisca non camiña. "E se me equivoco?".Bendito sexa o Señor! Máis te equivocarás se te quedas quieto» (Discurso en Vila Nazaret, 18 de xuño de 2016).

Na procura de camiños capaces de espertar a valentía e os impulsos do corazón non se pode deixar de ter en conta que a persoa de Xesús e a Boa Noticia por El proclamada seguen fascinando a moitos mozos.

A capacidade de elixir os mozos vese obstaculizada polas dificultades relacionadas coa condición de precariedade: a dificultade para atopar traballo ou a súa dramática falta; os obstáculos na construción dunha autonomía económica; a imposibilidade de estabilizar a propia traxectoria profesional. Para as mulleres novas estes obstáculos son normalmente aínda máis difíciles de superar.

O malestar económico e social das familias, a forma en que os mozos asumen algúns trazos da cultura contemporánea e o impacto das novas tecnoloxías esixen unha maior capacidade de resposta ao desafío educativo na súa acepción máis ampla: esta é a emerxencia educativa sinalada por Bieito XVI na Mensaxe á Cidade e á Diocese de Roma sobre a urxencia da educación (21 de xaneiro de 2008). A nivel mundial tamén hai que ter en conta as desigualdades entre países e o seu efecto sobre as oportunidades ofrecidas aos mozos nas diferentes sociedades en termos de inclusión. Tamén factores culturais e relixiosos poden xerar exclusión, por exemplo o referente ás diferenzas de xénero ou á discriminación das minorías étnicas ou relixiosas, ata empuxar aos mozos máis emprendedores cara á emigración.

Neste contexto resulta particularmente urxente promover as capacidades persoais póndoas ao servizo dun sólido proxecto de crecemento común. Os mozos valoran a posibilidade de combinar a acción en proxectos concretos nos que medir a súa capacidade de obter resultados, o exercicio dun protagonismo dirixido a mellorar o contexto no que viven, a oportunidade de adquirir e perfeccionar sobre as terreo competencias útiles para a vida e o traballo.

A innovación social expresa un protagonismo positivo que inviste a condición das novas xeracións: de perdedores que solicitan protección fronte aos riscos do cambio, a suxeitos do cambio capaces de crear novas oportunidades. É significativo que precisamente os mozos -a miúdo encasillados no estereotipo da pasividade e da inexperiencia- propoñan e practiquen alternativas que mostran como o mundo ou a Igrexa poderían ser. Se queremos que na sociedade ou na comunidade cristiá suceda algo novo, debemos deixar espazo para que novas persoas poidan actuar. Noutras palabras, proxectar o cambio segundo os principios da sustentabilidade esixe que se consinta ás novas xeracións experimentar un novo modelo de desenvolvemento. Isto resulta particularmente problemático nos países e contextos institucionais nos que a idade de quen ocupan postos de responsabilidade é elevada e os ritmos de cambio xeracional fanse máis lentos.