Os mozos, a fe e o discernimento vocacional 2

II. FE, DISCERNIMIENTO, VOCACIÓN

A través do camiño deste Sínodo, a Igrexa quere reiterar o seu desexo de atopar, acompañar e coidar de todos os mozos, sen excepción. Non podemos nin queremos abandonalos ás soidades e ás exclusións ás que o mundo lles expón. Que a súa vida sexa experiencia boa, que non se perdan nos camiños da violencia ou da morte, que a desilusión non os aprisione na alienación: todo isto non pode deixar de ser motivo de gran preocupación para quen foi xerado á vida e á fe e sabe que recibiu un gran don.

É en virtude deste don que sabemos que vir ao mundo significa atopar a promesa dunha vida boa e que ser acollido e custodiado é a experiencia orixinal que inscribe en cada un a confianza de non ser abandonado á falta de sentido e á escuridade da morte e a esperanza de poder expresar a propia orixinalidade nun camiño cara á plenitude de vida.

A sabedoría da Igrexa oriental axúdanos a descubrir como esta confianza está arraigada na experiencia de "tres nacementos": o nacemento natural como muller ou como home nun mundo capaz de acoller e soster a vida; o nacemento do bautismo «cando alguén se converte en fillo de Deus pola graza»; e logo, un terceiro nacemento, cando ten lugar o paso «do modo de vida corporal ao espiritual», que abre ao exercicio maduro da liberdade (cfr. Discursos de Filoxeno de Mabbug, bispo sirio do século V, n. 9).

Ofrecer aos demais o don que nós mesmos recibimos significa acompañalos ao longo deste camiño, axudándolles a afrontar as súas debilidades e as dificultades da vida, pero sobre todo sostendo as liberdades que aínda se están constituíndo. Por todo iso a Igrexa, comezando polos seus Pastores, está chamada a interrogarse e a redescubrir a súa vocación á custodia co estilo que o Papa Francisco lembrou ao comezo do seu pontificado: «o preocuparse, o custodiar, require bondade, pide ser vivido con tenrura. Nos Evanxeos, san Xosé aparece como un home forte e valente, traballador, pero na súa alma percíbese unha gran tenrura, que non é a virtude dos débiles, senón máis ben todo o contrario: denota fortaleza de ánimo e capacidade de atención, de compaixón, de verdadeira apertura ao outro, de amor» (Homilía no inicio do ministerio petrino, 19 de marzo de 2013).

Nesta perspectiva presentaranse agora algunhas ideas con vistas a un acompañamento dos mozos a partir da fe, escoitando á tradición da Igrexa e co claro obxectivo de sostelos no seu discernimiento vocacional e na toma de decisións fundamentais da vida, desde a conciencia do carácter irreversible dalgunhas delas.

1. Fe e vocación

A fe, en canto participación no modo de ver de Xesús (cfr. Lumen fidei, 18), é a fonte do discernimiento vocacional, porque ofrece os seus contidos fundamentais, as súas articulacións específicas, o estilo singular e a pedagoxía propia. Acoller con alegría e dispoñibilidade este don da graza esixe facelo fecundo a través de eleccións de vida concretas e coherentes.

«Non me escollestes vós a min, senón que vos escollín eu a vós; e púxenvos para que vaiades e levedes froito e o voso froito permaneza; de xeito que todo o que lle pidades ó Pai no meu nome, volo conceda. Mándovos isto: que vos amedes uns a outros.» (Xn 15,16-17). Se a vocación á alegría do amor é o chamado fundamental que Deus pon no corazón de cada mozo para que a súa existencia poida dar froito, a fe é ao mesmo tempo don que vén do alto e resposta ao sentirse elixidos e amados.

A fe «non é un refuxio para xente pusilánime, senón que ensancha a vida. Fai descubrir unha gran chamada, a vocación ao amor, e asegura que este amor é digno de fe, que vale a pena porse nas súas mans, porque está fundado na fidelidade de Deus, máis forte que todas as nosas debilidades» (Lumen fidei, 53). Esta fe «ilumina todas as relacións sociais», contribuíndo a «construír a fraternidade universal» entre os homes e mulleres de todos os tempos (ibíd., 54).

A Biblia presenta numerosos relatos de vocación e de resposta de mozas. Á luz da fe, estes gradualmente toman conciencia do proxecto de amor apaixonado que Deus ten para cada un. Esta é a intención de toda acción de Deus, desde a creación do mundo como lugar «bo», capaz de acoller a vida, e ofrecido como un don como a urdimbre de relacións nas que confiar.

Crer significa porse á escoita do Espírito e en diálogo coa Palabra que é camiño, verdade e vida (cfr. Xn 14,6) con toda a propia intelixencia e afectividade, aprender a confiar nela "encarnándoa" no concreto da vida cotiá, nos momentos nos que a cruz está preto e naqueles nos que se experimenta a alegría ante os signos de resurrección, tal e como fixo o "discípulo amado". Este é o desafío que interpela á comunidade cristiá e a cada crente individual.

O espazo deste diálogo é a conciencia. Como ensina o Concilio Vaticano II, esta é «o núcleo máis secreto e o sagrario do home, no que este sente a soas con Deus, cuxa voz resoa no recinto máis íntimo de aquela» (Gaudium et spes, 16). Por tanto, a conciencia é un espazo inviolable no que se manifesta a invitación a acoller unha promesa. Discernir a voz do Espírito doutras chamadas e decidir que resposta dar é unha tarefa que corresponde a cada un: os demais o poden acompañar e confirmar, pero nunca substituír.

A vida e a historia ensínannos que para o ser humano non sempre é fácil recoñecer a forma concreta da alegría á que Deus o chama e á cal tende o seu desexo, e moito menos agora nun contexto de cambio e incerteza xeneralizada. Outras veces, a persoa ten que enfrontarse ao desánimo ou á forza doutros apegos que a deteñen no seu camiño cara á plenitude: é a experiencia de moitos, por exemplo a do mozo que tiña demasiadas riquezas para ser libre de acoller a chamada de Xesús e por isto foise triste en lugar de cheo de alegría (cfr. Mc 10,17-22). A liberdade humana, aínda necesitando ser sempre purificada e liberada, con todo, non perde nunca do todo a capacidade radical de recoñecer o ben e de facelo: «Os seres humanos, capaces de degradarse ata o extremo, tamén poden sobreporse, volver optar polo ben e rexenerarse, máis aló de todos os condicionamentos mentais e sociais que lles impoñan» (Laudato Si, 205).

2. O don do discernimiento

Tomar decisións e orientar as propias accións en situacións de incerteza e fronte a impulsos internos contraditorios é o ámbito do exercicio do discernimiento. Trátase dun termo clásico da tradición da Igrexa, que se aplica a unha pluralidade de situacións. En efecto, existe un discernimiento dos signos dos tempos, que apunta a recoñecer a presenza e a acción do Espírito na historia; un discernimiento moral, que distingue o que é bo do que é malo; un discernimiento espiritual, que ten como obxectivo recoñecer a tentación para rexeitala e, no seu lugar, seguir o camiño da plenitude de vida. As conexións entre estas diferentes acepcións son evidentes e non se poden nunca separar completamente.

Tendo presente isto, centrámonos aquí no discernimiento vocacional, é dicir, no proceso polo cal a persoa chega a realizar, no diálogo co Señor e escoitando a voz do Espírito, as eleccións fundamentais, empezando pola do estado de vida. Se o interrogante de como non desperdiciar as oportunidades de realización de si mesmo afecta a todos os homes e mulleres, para o crente a pregunta faise aínda máis intensa e profunda. Como vivir a boa noticia do Evanxeo e responder á chamada que o Señor dirixe a todos aqueles a quen lles sae ao encontro: a través do matrimonio, do ministerio ordenado, da vida consagrada? E cal é o campo no que se poden utilizar os propios talentos: a vida profesional, o voluntariado, o servizo aos últimos, a participación na política?

O Espírito fala e actúa a través dos acontecementos da vida de cada un, pero os eventos en si mesmos son mudos ou ambiguos, xa que se poden dar diferentes interpretacións. Iluminar o significado no concernente a unha decisión require un camiño de discernimiento. O tres verbos cos que isto se describe na Evangelii gaudium, 51 - recoñecer, interpretar e elixir - poden axudarnos a delinear un itinerario adecuado tanto para os individuos como para os grupos e as comunidades, sabendo que na práctica os límites entre as diferentes fases non son nunca tan claros.

Recoñecer

O recoñecemento refírese, en primeiro lugar, para os efectos que os acontecementos da miña vida, as persoas que atopo, as palabras que escoito ou que leo producen na miña interioridade: unha variedade de «desexos, sentimentos, emocións» (Amoris laetitia, 143) de moi distinto signo: tristeza, escuridade, plenitude, medo, alegría, paz, sensación sen carga, tenrura, rabia, esperanza, morneza, etc. Síntome atraído ou empuxado cara a unha pluralidade de direccións, sen que ningunha parézame a que claramente se debe seguir; é o momento dos altos e baixos e nalgúns casos dunha auténtica loita interior. Recoñecer esixe facer aflorar esta riqueza emotiva e nomear estas paixóns sen xulgalas. Esixe igualmente percibir o "sabor" que deixan, é dicir, a consonancia ou disonancia entre o que experimento e o máis profundo que hai en min.

Nesta fase, a Palabra de Deus reviste unha gran importancia: meditala, de feito, pon en movemento as paixóns como todas as experiencias de contacto coa propia interioridade, pero ao mesmo tempo ofrece unha posibilidade de facelas emerxer identificándose cos acontecementos que ela narra. A fase do recoñecemento sitúa no centro a capacidade de escoitar e a afectividade da persoa, sen eludir por temor a fatiga do silencio. Trátase dun paso fundamental no camiño de maduración persoal, en particular para os mozos que experimentan con maior intensidade a forza dos desexos e poden tamén permanecer asustados, renunciando mesmo aos grandes pasos aos que con todo senten impulsados.

Interpretar

Non basta recoñecer o que se experimentou: hai que "interpretalo", ou, noutras palabras, comprender a que o Espírito está a chamar a través do que suscita en cada un. Moitas veces detémonos a contar unha experiencia, subliñando que "me impresionou moito". Máis difícil é entender a orixe e o sentido dos desexos e das emocións experimentadas e avaliar se nos están orientando nunha dirección construtiva ou se pola contra estannos levando a replegarnos sobre nós mesmos.

Esta fase de interpretación é moi delicada: requírese paciencia, vixilancia e tamén unha certa aprendizaxe. Habemos de ser capaces de darnos conta dos efectos dos condicionamentos sociais e psicolóxicos. Tamén esixe pór en práctica as propias facultades intelectuais, sen caer con todo no perigo de construír teorías abstractas sobre o que sería bo ou bonito facer: tamén no discernimiento«a realidade é superior á idea» (Evangelii gaudium, 231). Na interpretación tampouco se pode deixar de enfrontarse coa realidade e de tomar en consideración as posibilidades que realmente se teñen a disposición.

Para interpretar os desexos e os movementos interiores é necesario confrontarse honestamente, á luz da Palabra de Deus, tamén coas esixencias morais da vida cristiá, sempre tratando de polas na situación concreta que se está vivindo. Este esforzo obriga a quen o realiza a non contentarse coa lóxica legalista do mínimo indispensable, e no seu lugar buscar o modo de sacar o maior proveito aos propios dons e as propias posibilidades: por isto resulta unha proposta atractiva e estimulante para os mozos.

Este traballo de interpretación desenvólvese nun diálogo interior co Señor, coa activación de todas as capacidades da persoa; a axuda dunha persoa experta na escoita do Espírito é, con todo, un valioso apoio que a Igrexa ofrece, e do que sería pouco sensato non facer uso.

Elixir

Unha vez recoñecido e interpretado o mundo dos desexos e das paixóns, o acto de decidir convértese en exercicio de auténtica liberdade humana e de responsabilidade persoal, sempre claramente situadas e por tanto limitadas. Entón, a elección escapa á forza cega das pulsións, ás que un certo relativismo contemporáneo termina por asignar o rol de criterio último, aprisionando á persoa na volubilidad. Ao mesmo tempo libérase da suxeición a instancias externas á persoa e, por tanto, heterónomas, esixindo así mesmo unha coherencia de vida.

Durante moito tempo na historia, as decisións fundamentais da vida non foron tomadas polos interesados directos; nalgunhas partes do mundo aínda é así, tal como apuntouse tamén no capítulo I. Promover eleccións verdadeiramente libres e responsables, desposuíndose de toda conivencia con legados doutros tempos, segue sendo o obxectivo de toda pastoral vocacional seria. O discernimiento é na pastoral vocacional o instrumento fundamental, que permite salvagardar o espazo inviolable da conciencia, sen pretender substituíla (cfr. Amoris laetitia, 37).

A decisión debe ser sometida á proba dos feitos en vista da súa confirmación. A elección non pode quedar aprisionada nunha interioridade que corre o risco de manterse virtual ou pouco realista - trátase dun perigo acentuado na cultura contemporánea -, senón que está chamada a traducirse en acción, a tomar corpo, a iniciar un camiño, aceptando o risco de confrontarse coa realidade que puxera en movemento desexos e emocións. Outros movementos interiores nacerán nesta fase: recoñecelos e interpretalos permitirá confirmar a bondade da decisión tomada ou aconsellará revisala. Por isto é importante "saír", mesmo do medo de equivocarse que, como vimos, pode chegar a ser paralizante.

3. Camiños de vocación e misión

O discernimiento vocacional non se realiza nun acto puntual, aínda cando na historia de cada vocación é posible identificar momentos ou encontros decisivos. Como todas as cousas importantes da vida, tamén o discernimiento vocacional é un proceso longo, que se desenvolve no tempo, durante o cal é necesario manter a atención ás indicacións coas que o Señor precisa e específica unha vocación que é exclusivamente persoal e irrepetible. O Señor pediulles a Abraham e a Sara que partisen, pero só nun camiño progresivo e non sen pasos en falso aclarouse cal era a inicialmente misteriosa «terra que eu che mostrarei» (Xén 12,1). María mesma progresa na conciencia da súa vocación a través da meditación das palabras que escoita e os eventos que lle suceden, tamén os que non comprende (cfr. Lc 2,50-51).

O tempo é fundamental para verificar a orientación efectiva da decisión tomada. Como ensina cada páxina do texto bíblico, non hai vocación que non se ordene a unha misión acollida con temor ou con entusiasmo.

Acoller a misión implica a dispoñibilidade de arriscar a propia vida e percorrer a vía da cruz, seguindo as pegadas de Xesús, que con decisión se puxo en camiño cara a Xerusalén (cfr. Lc 9,51) para ofrecer a súa vida pola humanidade. Só se a persoa renuncia a ocupar o centro da escena coas súas necesidades ábrese o espazo para acoller o proxecto de Deus á vida familiar, ao ministerio ordenado ou á vida consagrada, así como para levar a cabo con rigor a súa profesión e buscar sinceramente o ben común. En particular nos lugares onde a cultura está máis profundamente marcada polo individualismo, é necesario verificar ata que punto as eleccións son ditadas pola procura da propia autorrealización narcisista e en que grao, pola contra, inclúen a dispoñibilidade a vivir a propia existencia na lóxica da xenerosa entrega. Por isto, o contacto coa pobreza, a vulnerabilidade e a necesidade revisten gran importancia nos camiños de discernimiento vocacional. No que respecta aos futuros pastores, é oportuno examinar e promover o crecemento da dispoñibilidade a deixarse impregnar do "cheiro das ovellas".

4. O acompañamento

Na base de discernimiento podemos identificar tres conviccións, moi arraigadas na experiencia de cada ser humano relida á luz da fe e da tradición cristiá. A primeira é que o Espírito de Deus actúa no corazón de cada home e de cada muller a través de sentimentos e desexos que se conectan a ideas, imaxes e proxectos. Escoitando con atención, o ser humano ten a posibilidade de interpretar estes sinais. A segunda convicción é que o corazón humano, debido á súa debilidade e ao pecado, preséntase normalmente divido por mor da atracción de reclamos diferentes, ou mesmo opostos. A terceira convicción é que, en calquera caso, o camiño da vida impón decidir, porque non se pode permanecer indefinidamente na indeterminación. Pero é necesario dotarse dos instrumentos para recoñecer a chamada do Señor á alegría do amor e elixir responder a ela.

Entre estes instrumentos, a tradición espiritual destaca a importancia do acompañamento persoal. Para acompañar a outra persoa non basta estudar a teoría do discernimiento; é necesario ter a experiencia persoal en interpretar os movementos do corazón para recoñecer a acción do Espírito, cuxa voz sabe falar á singularidade de cada un. O acompañamento persoal esixe refinar continuamente a propia sensibilidade á voz do Espírito e conduce a descubrir nas peculiaridades persoais un recurso e unha riqueza.

Trátase de favorecer a relación entre a persoa e o Señor, colaborando a eliminar o que a obstaculiza. Velaquí a diferenza entre o acompañamento ao discernimiento e o apoio psicolóxico, que tamén, se está aberto á transcendencia, revélase a miúdo de fundamental importancia. O psicólogo sostén a unha persoa nas dificultades e a axuda a tomar conciencia das súas fraxilidades e o seu potencial; o guía espiritual remite a persoa ao Señor e prepara o terreo para o encontro con El (cfr. Xn 3,29-30).

As pasaxes evanxélicos que narran o encontro de Xesús coas persoas do seu tempo resaltan algúns elementos que nos axudan a trazar o perfil ideal de quen acompaña a un mozo no discernimiento vocacional: a mirada amorosa (a vocación dos primeiros discípulos, cfr. Xn 1,35-51); a palabra con autoridade (o ensino na sinagoga de Cafarnaún, cfr. Lc 4,32); a capacidade de "facerse próximo" (a parábola do bo samaritano, cfr. Lc 10,25-37); a opción de "camiñar á beira" (os discípulos de Emaús, cfr. Lc 24,13-35); o testemuño de autenticidade, sen medo a ir en contra dos prexuízos máis xeneralizados (o lavatorio dos pés na última cea, cfr. Xn 13,1-20).

No compromiso de acompañar ás novas xeracións a Igrexa acolle a súa chamada a colaborar na alegría dos mozos, máis que tentar apoderarse da súa fe (cfr. 2Cor 1,24). Devandito servizo arráigase en última instancia na oración e na petición do don do Espírito que guía e ilumina a todos e a cada un.