Os mozos, a fe e o discernimento vocacional 3

III. A ACCIÓN PASTORAL

Que significa para a Igrexa acompañar aos mozos a acoller a chamada á alegría do Evanxeo, sobre todo nun tempo marcado pola incerteza, pola precariedade e pola inseguridade...

O propósito deste capítulo é concentrar a atención no que implica tomar en serio o desafío do coidado pastoral e do discernimiento vocacional, tendo en consideración cales son os suxeitos, os lugares e os instrumentos a disposición. Neste sentido, recoñecemos unha inclusión recíproca entre pastoral xuvenil e pastoral vocacional, aínda sendo conscientes das diferenzas. Non se tratará dunha panorámica exhaustiva, senón de indicacións que se deben completar sobre a base das experiencias de cada Igrexa local.

1. Camiñar cos xoves

Acompañar aos mozos esixe saír dos propios esquemas preconfeccionados, atopándoos alí onde están, adecuándose aos seus tempos e aos seus ritmos; significa tamén tomalos en serio na súa dificultade para descifrar a realidade na que viven e para transformar un anuncio recibido en xestos e palabras, no esforzo cotián por construír a propia historia e na procura máis ou menos consciente dun sentido para as súas vidas.

Cada domingo os cristiáns manteñen viva a memoria de Xesús morto e resucitado, atopándoo na celebración da Eucaristía. Moitos nenos son bautizados na fe da Igrexa e continúan o camiño da iniciación cristiá. Isto, con todo, non equivale aínda a unha elección madura dunha vida de fe. Para iso é necesario un camiño, que ás veces tamén pasa a través de vías imprevisibles e afastadas dos lugares habituais das comunidades eclesiais. Por isto, como lembrou o Papa Francisco, «a pastoral vocacional é aprender o estilo de Xesús, que pasa polos lugares da vida cotiá, detense sen présa e, mirando aos irmáns con misericordia, lévalles a atoparse con Deus Pai» (Discurso aos participantes no Congreso de pastoral vocacional, 21 de outubro de 2016). Camiñando cos mozos edifícase a enteira comunidade cristiá.

Precisamente porque se trata de interpelar a liberdade dos mozos, hai que valorizar a creatividade de cada comunidade para construír propostas capaces de captar a orixinalidade de cada un e secundar o seu desenvolvemento. En moitos casos tratarase tamén de aprender a dar espazo real á novidade, sen sufocala no intento de encasillarla en esquemas predefinidos: non pode haber unha sementeira frutífera de vocacións se quedamos simplemente pechados no «cómodo criterio pastoral do "sempre se fixo así"», sen «ser audaces e creativos nesta tarefa de repensar os obxectivos, as estruturas, o estilo e os métodos evanxelizadores das propias comunidades» (Evangelii gaudium, 33). Tres verbos, que nos Evanxeos connotan o modo no que Xesús atopa ás persoas do seu tempo, axúdannos a estruturar este estilo pastoral: saír, ver e chamar.

Saír

Pastoral vocacional neste sentido significa acoller a invitación do Papa Francisco a saír, en primeiro lugar, desas rixideces que fan que sexa menos crible o anuncio da alegría do Evanxeo, dos esquemas nos que as persoas senten encasilladas e dun modo de ser Igrexa que ás veces resulta anacrónico. Saír é tamén signo de liberdade interior respecto das actividades e ás preocupacións habituais, a fin de permitir aos mozos ser protagonistas. Atoparán atractiva á comunidade cristiá canto máis a experimenten acolledora cara á contribución concreta e orixinal que poden achegar.

Ver

Saír cara ao mundo dos mozos require a dispoñibilidade para pasar tempo con eles, para escoitar as súas historias, as súas alegrías e esperanzas, as súas tristezas e angustias, compartíndoas: esta é a vía para inculturar o Evanxeo e evanxelizar toda cultura, tamén a xuvenil. Cando os Evanxeos narran os encontros de Xesús cos homes e as mulleres do seu tempo, destacan precisamente a súa capacidade de deterse con eles e o atractivo que percibe quen cruza a súa mirada. Esta é a mirada de todo auténtico pastor, capaz de ver na profundidade do corazón sen resultar intruso ou ameazador; é a verdadeira mirada do discernimiento, que non quere apoderarse da conciencia allea nin predeterminar o camiño da graza de Deus a partir dos propios esquemas.

Chamar

Nos relatos evanxélicos a mirada de amor de Xesús transfórmase nunha palabra, que é unha chamada a unha novidade que se debe acoller, explorar e construír. Chamar quere dicir, en primeiro lugar, espertar o desexo, mover ás persoas do que as ten bloqueadas ou das comodidades nas que descansan. Chamar quere dicir facer preguntas ás que non hai respostas preconfeccionadas. É isto, e non a prescrición de normas que se deben respectar, o que estimula ás persoas a porse en camiño e atopar a alegría do Evanxeo.

2. Suxeitos

Todos os xoves, sen excepción

Para a pastoral os mozos son suxeitos e non obxectos. A miúdo, de feito, son tratados pola sociedade como unha presenza inútil ou incómoda: a Igrexa non pode reproducir esta actitude, porque todos os mozos, sen excepción, teñen o dereito a ser acompañados no seu camiño.

Ademais, cada comunidade está chamada a prestar atención especial sobre todo aos mozos pobres, marxinados e excluídos, e a convertelos en protagonistas. Ser próximos aos mozos que viven en condicións de maior pobreza e dificultade, violencia e guerra, enfermidade, discapacidade e sufrimento é un don especial do Espírito, capaz de facer resplandecer o estilo dunha Igrexa en saída. A mesma Igrexa está chamada a aprender dos mozos: diso dan un testemuño luminoso moitos mozos santos que continúan sendo fonte de inspiración para todos.

Unha comunidade responsable

Toda a comunidade cristiá debe sentirse responsable da tarefa de educar ás novas xeracións e debemos recoñecer que son moitas as figuras de cristiáns que a asumen, empezando por quen se comprometen dentro da vida eclesial. Tamén deben apreciarse os esforzos de quen testemuña a vida boa do Evanxeo e a alegría que dela brota nos lugares da vida cotiá. Por último, deben valorizarse as oportunidades de implicación dos mozos nos organismos de participación das comunidades diocesanas e parroquiais, empezando polos consellos pastorais, convidándolles a contribuír coa súa creatividade e acollendo as súas ideas aínda que parezan provocadoras.

En todas as partes do mundo existen parroquias, congregaciones relixiosas, asociacións, movementos e realidades eclesiais capaces de proxectar e ofrecer ás novas experiencias de crecemento e de discernimiento realmente significativas. Ás veces esta dimensión proxectiva deixa espazo á improvisación e á incompetencia: é un risco do cal defenderse tomando cada vez máis en serio a tarefa de pensar, concretizar, coordinar e realizar a pastoral xuvenil de modo correcto, coherente e eficaz. Aquí tamén se impón a necesidade dunha preparación específica e continua dos formadores.

As figuras de referencia

O rol de adultos dignos de confianza, con quen entrar en alianza positiva, é fundamental en todo camiño de maduración humana e de discernimiento vocacional. Necesítanse crentes con autoridade, cunha clara identidade humana, unha sólida pertenza eclesial, unha visible cualidade espiritual, unha vigorosa paixón educativa e unha profunda capacidade de discernimiento. Ás veces, pola contra, adultos sen preparación e inmaturos tenden a actuar de maneira posesiva e manipuladora, creando dependencias negativas, fortes malestares e graves contratestimonios, que poden chegar ata o abuso.

Para que haxa figuras cribles, debemos formalas e sostelas, proporcionándolles tamén maiores competencias pedagóxicas. Isto vale en particular para quen teñen confiada a tarefa de acompañantes do discernimiento vocacional en vista do ministerio ordenado e da vida consagrada.

Pais e familia: dentro de cada comunidade cristiá débese recoñecer o insubstituíble rol educativo desempeñado polos pais e por outros familiares. Son en primeiro lugar os pais, dentro da familia, quen expresan cada día no amor que os une entre si e cos seus fillos o coidado de Deus por cada ser humano. Neste sentido son valiosas as indicacións ofrecidas polo Papa Francisco nun específico capítulo de Amoris laetitia (cfr. 259-290).

Pastores: o encontro con figuras ministeriais, capaces de implicarse realmente no mundo xuvenil dedicándolle tempo e recursos, grazas tamén ao xeneroso testemuño de mulleres e homes consagrados, é decisivo para o crecemento das novas xeracións. Lembrouno tamén o Papa Francisco: «Pídollo especialmente aos pastores da Igrexa, aos bispos e aos sacerdotes: sodes os responsables principais da vocación sacerdotal e cristiá, e esta tarefa non pode ser relegada a unha oficina burocrática. Vós tamén experimentastes un encontro que cambiou a vosa vida, cando outro sacerdote... fixo sentir a beleza do amor de Deus. Facede o mesmo vós, saíndo,escoitando aos mozos -fai falta paciencia- podedes orientar os seus pasos» (Discurso aos participantes no Congreso de pastoral vocacional, 21 de outubro de 2016).

Docentes e outras figuras educativas: moitos docentes católicos están comprometidos como testemuñas nas universidades e nas escolas de todo orde e grao; no mundo do traballo moitos están presentes con competencia e paixón; na política moitos crentes tratan de ser fermento dunha sociedade máis xusta; no voluntariado civil moitos se dedican a traballar polo ben común e polo coidado da creación; na animación do tempo libre e do deporte moitos están comprometidos con entusiasmo e xenerosidade. Todos eles dan testemuño de vocacións humanas e cristiás acollidas e vividas con fidelidade e compromiso, suscitando en quen os ve o desexo de facer o mesmo: responder con xenerosidade á propia vocación é o primeiro modo de facer pastoral vocacional.

3. Lugares

A vida cotiá e o compromiso social

Converterse en adultos significa aprender a xestionar con autonomía dimensións da vida que son ao mesmo tempo fundamentais e cotiás: a utilización do tempo e do diñeiro, o estilo de vida e de consumo, o estudo e o tempo libre, o vestido e a comida, e a vida afectiva e a sexualidade. Esta aprendizaxe, ao que os mozo se enfrontan inevitablemente, é a ocasión para pór orde na propia vida e nas propias prioridades, experimentando camiños de elección que poden converterse nunha escola de discernimiento e consolidar a propia orientación con vistas ás decisións máis importantes: a fe, canto máis auténtica é, tanto máis interpela á vida cotiá e déixase interpelar por ela. Merecen unha mención particular as experiencias, a miúdo difíciles ou problemáticas, da vida laboral ou da falta de traballo: estas tamén son ocasión para acoller ou profundar a propia vocación.

Os pobres gritan e xunto con eles a terra: o compromiso de escoitar pode ser unha ocasión concreta de encontro co Señor e coa Igrexa e de descubrimento da propia vocación. Como ensina o Papa Francisco, as accións comunitarias coas que se coida da casa común e da calidade de vida dos pobres «cando expresan un amor que se entrega, poden converterse en intensas experiencias espirituais» (Laudato Si, 232) e, por tanto, tamén en ocasión de camiños e de discernimiento vocacional.

Os ámbitos específicos da pastoral

A Igrexa ofrece aos novos lugares específicos de encontro e de formación cultural, de educación e de evanxelización, de celebración e de servizo, colocándose en primeira liña para dar unha acollida aberta a todos e a cada un. O desafío para estes lugares e para quen os animan é proceder cada vez máis na lóxica da construción dunha rede integrada de propostas, e asumir no proprio modo de obrar o estilo de saír, ver e chamar.

- A nivel mundial destacan as Xornadas Mundiais da Mocidade. Tamén Conferencias Episcopais e Dioceses senten cada vez máis a súa deber de ofrecer eventos e experiencias específicas para os mozos.

- As Parroquias ofrecen espazos, actividades, tempo e itinerarios para as novas xeracións. A vida sacramental ofrece ocasións fundamentais para crecer na capacidade de acoller o don de Deus na propia existencia e convida á participación activa na misión eclesial. Un signo da atención ao mundo dos mozos son os centros xuvenís e os oratorios.

- As universidades e as escolas católicas, co seu valioso servizo cultural e formativo, son outro instrumento de presenza da Igrexa entre os mozos.

- As actividades sociais e de voluntariado ofrecen a oportunidade de implicarse no servizo xeneroso; o encontro con persoas que experimentan pobreza e exclusión pode ser unha ocasión favorable de crecemento espiritual e de discernimiento vocacional: tamén desde este punto de vista os pobres son mestres, mellor dito, portadores da boa noticia de que a fraxilidade é o lugar onde se vive a experiencia da salvación.

- As asociacións e os movementos eclesiais, pero tamén moitos lugares de espiritualidade, ofrecen aos mozos serios itinerarios de discernimiento; as experiencias misioneiras convértense en momentos de servizo xeneroso e de intercambio fecundo; o redescubrimiento da peregrinación como forma e estilo de camiño resulta válido e prometedor; en moitos contextos a experiencia da piedade popular sostén e nutre a fe dos mozos.

- Ocupan un lugar de importancia estratéxica os seminarios e as casas de formación, que tamén a través dunha intensa vida comunitaria, deben permitir aos mozos que acollen vivir a experiencia que lles fará á súa vez ser capaces de acompañar a outros.

O mundo dixital

Polas razóns xa lembradas, merece unha mención particular o mundo dos new media, que sobre todo para as novas xeracións converteuse realmente nun lugar de vida; ofrece moitas oportunidades inéditas, especialmente no que se refire ao acceso á información e á construción de relacións a distancia, pero tamén presenta riscos (por exemplo o ciberacoso, os xogos de azar, a pornografía, as insidias do chat room, a manipulación ideolóxica, etc.). A pesar das moitas diferenzas entre as distintas rexións, a comunidade cristiá continúa construíndo a súa presenza neste novo areópago, onde os mozos teñen sen dúbida algo que ensinarlle.

4. Instrumentos

As linguaxes da pastoral

Ás veces decatámonos de que entre a linguaxe eclesial e a dos mozos ábrese un espazo difícil de colmar, aínda que hai moitas experiencias de encontro fecundo entre as sensibilidades dos mozos e as propostas da Igrexa no ámbito bíblico, litúrxico, artístico, catequético e mediático. Soñamos cunha Igrexa que saiba deixar espazos ao mundo xuvenil e ás súas linguaxes, apreciando e valorando a creatividade e os talentos.

En particular, recoñecemos no deporte un recurso educativo con grandes oportunidades, e na música e nas outras expresións artísticas unha linguaxe expresiva privilexiada que acompaña o camiño de crecemento dos mozos.

O coidado educativo e os itinerarios de evanxelización

Na acción pastoral cos mozos, onde é necesario pór en marcha procesos máis que ocupar espazos, descubrimos, en primeiro lugar, a importancia do servizo ao crecemento humano de cada un e dos instrumentos pedagóxicos e formativos que poden sostelo. Entre evanxelización e educación constátase unha fecunda relación xenética que, na realidade contemporánea, debe ter en conta a gradualidade dos camiños de maduración da liberdade.

Respecto ao pasado, debemos adoitarnos a itinerarios de achegamento á fe cada vez menos estandarizados e máis atentos ás características persoais de cada un: xunto aos que continúan seguindo as etapas tradicionais da iniciación cristiá, moitos chegan ao encontro co Señor e coa comunidade dos crentes por outra vía e en idade máis avanzada, por exemplo a partir da práctica dun compromiso coa xustiza, ou do encontro en ámbitos extraeclesiales con alguén capaz de ser testemuña crible. O desafío para as comunidades é resultar acolledoras para todos, seguindo a Xesús que sabía falar con xudeus e samaritanos, con pagáns de cultura grega e ocupantes romanos, comprendendo o desexo profundo de cada un deles.

Silencio, contemplación e oración

Por último, e sobre todo, non hai discernimiento sen cultivar a familiaridade co Señor e o diálogo coa súa Palabra. En particular, a Lectio Divina é un método valioso que a tradición da Igrexa nos ofrece.

Nunha sociedade cada vez máis ruidosa, que propón unha superabundancia de estímulos, un obxectivo fundamental da pastoral xuvenil vocacional é ofrecer ocasións para saborear o valor do silencio e da contemplación e formar na relectura das propias experiencias e na escoita da conciencia.

5. María de Nazaret

Encomendade a María este camiño no que a Igrexa se interroga sobre como acompañar aos mozos a acoller a chamada á alegría do amor e á vida en plenitude. Ela, nova muller de Nazaret, que en cada etapa da súa existencia acolle a Palabra e a conserva, meditándoa no seu corazón (cfr. Lc 2,19), foi a primeira en percorrer este camiño.

Cada mozo pode descubrir na vida de María o estilo da escoita, a valentía da fe, a profundidade do discernimiento e a dedicación ao servizo (cfr. Lc 1,39-45). Na súa "pequenez", a Virxe esposa prometida a Xosé, experimenta a debilidade e a dificultade para comprender a misteriosa vontade de Deus (cfr. Lc 1,34). Ela tamén está chamada a vivir o éxodo de si mesma e dos seus proxectos, aprendendo a entregarse e a confiar.

Facendo memoria das «cousas grandes» que o Todopoderoso realizou nela (cfr. Lc 1,49), a Virxe non sente soa, senón plenamente amada e sostida polo "Non temas" do anxo (cfr. Lc 1,30). Consciente de que Deus está con ela, María abre o seu corazón ao "Velaquí" e así inaugura o camiño do Evanxeo (cfr. Lc 1,38). Muller da intercesión (cfr. Xn 2,3), fronte á cruz do Fillo, unida ao "discípulo amado", acolle novamente a chamada a ser fecunda e a xerar vida na historia dos homes. Nos seus ollos cada mozo pode redescubrir a beleza do discernimiento, no seu corazón pode experimentar a tenrura da intimidade e a valentía do testemuño e da misión.