EVANGELII GAUDIUM - Capítulo 3 (2ª parte)

III. A preparación da predicación [145-159]

O culto á verdade [146-148]

A personalización da Palabra [149-151]

A lectura espiritual [152-153]

Un oído no pobo [154-155]

Recursos pedagóxicos [156-159]

IV. Unha evanxelización para a profundización do kerygma [160-175]

Unha catequese kerygmática e mistagóxica [163-168]

O acompañamento persoal dos procesos de crecemento [169-173]

Ao redor da Palabra de Deus [174-175]

--------------------------------------

III. A preparación da predicación

145. A preparación da predicación é unha tarefa tan importante que convén dedicarlle un tempo prolongado de estudo, oración, reflexión e creatividade pastoral. Con moito agarimo quero determe a propor un camiño de preparación da homilía. Son indicacións que para algúns poderán parecer obvias, pero considero conveniente suxerilas para lembrar a necesidade de dedicar un tempo de calidade a este precioso ministerio. Algúns párrocos adoitan expor que isto non é posible debido á multitude de tarefas que deben realizar; con todo, atrévome a pedir que todas as semanas dedíquese a esta tarefa un tempo persoal e comunitario suficientemente prolongado, aínda que deba darse menos tempo a outras tarefas tamén importantes. A confianza no Espírito Santo que actúa na predicación non é meramente pasiva, senón activa e creativa. Implica ofrecerse como instrumento (cf. Rm 12,1), con todas as propias capacidades, para que poidan ser utilizadas por Deus. Un predicador que non se prepara non é «espiritual»; é deshonesto e irresponsable cos dons que recibiu.

O culto á verdade

146. O primeiro paso, despois de invocar ao Espírito Santo, é prestar toda a atención ao texto bíblico, que debe ser o fundamento da predicación. Cando un se detén a tratar de comprender cal é a mensaxe dun texto, exercita o «culto á verdade»[113]. É a humildade do corazón que recoñece que a Palabra sempre nos transcende, que non somos «nin os donos, nin os árbitros, senón os depositarios, os heraldos, os servidores»[114]. Esa actitude de humilde e asombrada veneración da Palabra exprésase deténdose a estudala con sumo coidado e cun santo temor de manipulala. Para poder interpretar un texto bíblico fai falta paciencia, abandonar toda ansiedade e darlle tempo, interese e dedicación gratuíta. Hai que deixar de lado calquera preocupación que nos domine para entrar noutro ámbito de serena atención. Non vale a pena dedicarse a ler un texto bíblico se un quere obter resultados rápidos, fáciles ou inmediatos. Por iso, a preparación da predicación require amor. Un só lle dedica un tempo gratuíto e sen présa ás cousas ou ás persoas que ama; e aquí trátase de amar a Deus que quixo falar. A partir dese amor, un pode deterse todo o tempo que sexa necesario, cunha actitude de discípulo: «Fala, Señor, que o teu servo escoita» (1 S 3,9).

147. Ante todo convén estar seguros de comprender adecuadamente o significado das palabras que lemos. Quero insistir en algo que parece evidente pero que non sempre é tido en conta: o texto bíblico que estudamos ten dous mil ou tres mil anos, a súa linguaxe é moi distinto do que utilizamos agora. Por máis que nos pareza entender as palabras, que están traducidas á nosa lingua, iso non significa que comprendemos correctamente canto quería expresar o escritor sacro. Son coñecidos os diversos recursos que ofrece a análise literaria: prestar atención ás palabras que se repiten ou se destacan, recoñecer a estrutura e o dinamismo propio dun texto, considerar o lugar que ocupan os personaxes, etc. Pero a tarefa non apunta a entender todos os pequenos detalles dun texto, o máis importante é descubrir cal é a mensaxe principal, o que estrutura o texto e dálle unidade. Se o predicador non realiza este esforzo, é posible que a súa predicación tampouco teña unidade nin orde; o seu discurso será só unha suma de diversas ideas desarticuladas que non terminarán de mobilizar aos demais. A mensaxe central é aquilo que o autor en primeiro lugar quixo transmitir, o cal implica non só recoñecer unha idea, senón tamén o efecto que ese autor quixo producir. Se un texto foi escrito para consolar, non debería ser utilizado para corrixir erros; se foi escrito para exhortar, non debería ser utilizado para adoutrinar; se foi escrito para ensinar algo sobre Deus, non debería ser utilizado para explicar diversas opinións teolóxicas; se foi escrito para motivar o encomio ou a tarefa misioneira, non o utilicemos para informar acerca das últimas noticias.

148. É verdade que, para entender adecuadamente o sentido da mensaxe central dun texto, é necesario polo en conexión co ensino de toda a Biblia, transmitida pola Igrexa. Este é un principio importante da interpretación bíblica, que ten en conta que o Espírito Santo non inspirou só unha parte, senón a Biblia enteira, e que nalgunhas cuestións o pobo creceu na súa comprensión da vontade de Deus a partir da experiencia vivida. Así se evitan interpretacións equivocadas ou parciais, que neguen outros ensinos das mesmas Escrituras. Pero isto non significa debilitar o acento propio e específico do texto que corresponde predicar. Un dos defectos dunha predicación tediosa e ineficaz é precisamente non poder transmitir a forza propia do texto que se proclamou.

A personalización da Palabra

149. O predicador «debe ser o primeiro en ter unha gran familiaridade persoal coa Palabra de Deus: non lle basta coñecer o seu aspecto lingüístico ou esexético, que é tamén necesario; necesita achegarse á Palabra cun corazón dócil e orante, para que ela penetre a fondo nos seus pensamentos e sentimentos e procree dentro de si unha mentalidade nova»[115]. Fainos ben renovar cada día, cada domingo, o noso fervor ao preparar a homilía, e verificar se en nós mesmos crece o amor pola Palabra que predicamos. Non é bo esquecer que «en particular, a maior ou menor santidade do ministro inflúe realmente no anuncio da Palabra»[116]. Como di san Paulo, « falamos así porque Deus nos considerou dignos de nos confia-lo Evanxeo sen intentarmos contenta-los homes, senón contentar a Deus, que pescuda os nosos corazóns» (1 Ts 2,4). Se está vivo este desexo de escoitar primeiro nós a Palabra que temos que predicar, esta transmitirase dunha maneira ou outra ao Pobo fiel de Deus: «do que reborda o corazón fala a boca» (Mt 12,34). As lecturas do domingo resoarán con todo o seu esplendor no corazón do pobo se primeiro resoaron así no corazón do Pastor.

150. Xesús irritábase fronte a eses pretendidos mestres, moi esixentes cos demais, que ensinaban a Palabra de Deus, pero non se deixaban iluminar por ela: «Atan fardos pesados e cárganos no lombo dos outros, pero eles nin un dedo poñen para os mover» (Mt 23,4). O Apóstolo Santiago exhortaba: «que non haxa moitos de vós a se poñeren de mestres; xa sabedes que ós mestres os han xulgar con maior severidade» (3,1). Quen queira predicar, primeiro debe estar disposto a deixarse conmover pola Palabra e a facela carne na súa existencia concreta. Desta maneira, a predicación consistirá nesa actividade tan intensa e fecunda que é «comunicar a outros o que un contemplou»[117]. Por todo isto, antes de preparar concretamente o que un vai dicir na predicación, primeiro ten que aceptar ser ferido por esa Palabra que ferirá aos demais, porque é unha Palabra viva e eficaz, que como unha espada, «a palabra de Deus é viva e dinámica, máis cortante do que unha espada de dobre fío e que penetra mesmo alí onde se diferencian a alma e o espírito» (Hb 4,12). Isto ten un valor pastoral. Tamén nesta época a xente prefire escoitar ás testemuñas: «ten sede de autenticidade […] Esixe aos evanxelizadores que lle falen dun Deus a quen eles coñecen e tratan familiarmente coma se estivéseno vendo»[118].

151. Non se nos pide que sexamos inmaculados, pero si que esteamos sempre en crecemento, que vivamos o desexo profundo de crecer no camiño do Evanxeo, e non baixemos os brazos. O indispensable é que o predicador teña a seguridade de que Deus ámao, de que Xesucristo salvouno, de que o seu amor ten sempre a última palabra. Ante tanta beleza, moitas veces sentirá que a súa vida non lle dá gloria plenamente e desexará sinceramente responder mellor a un amor tan grande. Pero se non se detén a escoitar esa Palabra con apertura sincera, se non deixa que toque a súa propia vida, que lle reclame, que o exhorte, que o mobilice, se non dedica un tempo para orar con esa Palabra, entón si será un falso profeta, un estafador ou un charlatán baleiro. En todo caso, desde o recoñecemento da súa pobreza e co desexo de comprometerse máis, sempre poderá entregar a Xesucristo, dicindo como Pedro: «Non teño prata nin ouro, pero douche o que teño» (Ftos 3,6). O Señor quere usarnos como seres vivos, libres e creativos, que se deixan penetrar pola súa Palabra antes de transmitila; a súa mensaxe debe pasar realmente a través do predicador, pero non só pola súa razón, senón tomando posesión de todo a súa ser. O Espírito Santo, que inspirou a Palabra, é quen «hoxe, igual que nos comezos da Igrexa, actúa en cada evanxelizador que se deixa posuír e conducir por El, e pon nos seus beizos as palabras que por si só non podería achar»[119].

A lectura espiritual

152. Hai unha forma concreta de escoitar o que o Señor nos quere dicir na súa Palabra e de deixarnos transformar polo Espírito. É o que chamamos «lectio divina». Consiste na lectura da Palabra de Deus nun momento de oración para permitirlle que nos ilumine e nos renove. Esta lectura orante da Biblia non está separada do estudo que realiza o predicador para descubrir a mensaxe central do texto; ao contrario, debe partir de alí, para tratar de descubrir que lle di esa mesma mensaxe á propia vida. A lectura espiritual dun texto debe partir do seu sentido literal. Doutra maneira, un facilmente faralle dicir a ese texto o que lle convén, o que lle sirva para confirmar as súas propias decisións, o que se adapta aos seus propios esquemas mentais. Isto, en definitiva, será utilizar algo sacro para o propio beneficio e trasladar esa confusión ao Pobo de Deus. Nunca hai que esquecer que ás veces «porque o mesmo Satanás se disfraza de anxo da luz» (2 Co 11,14).

153. Na presenza de Deus, nunha lectura repousada do texto, é bo preguntar, por exemplo: «Señor, que me di a min este texto? Que queres cambiar da miña vida con esta mensaxe? Que me molesta neste texto? Por que isto non me interesa?», ou ben: «Que me agrada? Que me estimula desta Palabra? Que me atrae? Por que me atrae?». Cando un tenta escoitar ao Señor, adoita haber tentacións. Unha delas é simplemente sentirse molesto ou atafegado e pecharse; outra tentación moi común é comezar a pensar o que o texto di a outros, para evitar aplicalo á propia vida. Tamén sucede que un comeza a buscar escusas que lle permitan diluír a mensaxe específica dun texto. Outras veces pensamos que Deus nos esixe unha decisión demasiado grande, que non estamos aínda en condicións de tomar. Isto leva a moitas persoas a perder o gozo no seu encontro coa Palabra, pero sería esquecer que ninguén é máis paciente que o Pai Deus, que ninguén comprende e espera como El. Convida sempre a dar un paso máis, pero non esixe unha resposta plena se aínda non percorremos o camiño que a fai posible. Simplemente quere que miremos con sinceridade a propia existencia e presentémola sen mentiras ante os seus ollos, que esteamos dispostos a seguir crecendo, e que lle pidamos a El o que aínda non podemos lograr.

Un oído no pobo

154. O predicador necesita tamén pór un oído no pobo, para descubrir o que os fieis necesitan escoitar. Un predicador é un contemplativo da Palabra e tamén un contemplativo do pobo. Desa maneira, descobre «as aspiracións, as riquezas e os límites, as maneiras de orar, de amar, de considerar a vida e o mundo, que distinguen a tal ou cal conxunto humano», prestando atención «ao pobo concreto cos seus signos e símbolos, e respondendo as cuestións que expón»[120]. Trátase de conectar a mensaxe do texto bíblico cunha situación humana, con algo que eles viven, cunha experiencia que necesite a luz da Palabra. Esta preocupación non responde a unha actitude oportunista ou diplomática, senón que é profundamente relixiosa e pastoral. No fondo é unha «sensibilidade espiritual para ler nos acontecementos a mensaxe de Deus»[121] e isto é moito máis que atopar algo interesante para dicir. O que se procura descubrir é «o que o Señor desexa dicir nunha determinada circunstancia»[122]. Entón, a preparación da predicación convértese nun exercicio de discernimiento evangélico, onde se tenta recoñecer -á luz do Espírito- «unha chamada que Deus fai ouvir nunha situación histórica determinada; nela e por medio dela Deus chama ao crente»[123].

155. Nesta procura é posible acudir simplemente a algunha experiencia humana frecuente, como a alegría dun reencontro, as desilusións, o medo á soidade, a compaixón pola dor allea, a inseguridade ante o futuro, a preocupación por un ser querido, etc.; pero fai falta ampliar a sensibilidade para recoñecer o que teña que ver realmente coa vida deles. Lembremos que nunca hai que responder preguntas que ninguén se fai; tampouco convén ofrecer crónicas da actualidade para espertar interese: para iso xa están os programas televisivos. En todo caso, é posible partir dalgún feito para que a Palabra poida resoar con forza na súa invitación á conversión, á adoración, a actitudes concretas de fraternidade e de servizo, etc., porque ás veces algunhas persoas gozan escoitando comentarios sobre a realidade na predicación, pero non por iso déixanse interpelar persoalmente.

Recursos pedagóxicos

156. Algúns cren que poden ser bos predicadores por saber o que teñen que dicir, pero descoidan o como, a forma concreta de desenvolver unha predicación. Quéixanse cando os demais non os escoitan ou non os valoran, pero quizais non se empeñaron en buscar a forma adecuada de presentar a mensaxe. Lembremos que «a evidente importancia do contido non debe facer esquecer a importancia dos métodos e medios da evanxelización»[124]. A preocupación pola forma de predicar tamén é unha actitude profundamente espiritual. É responder o amor de Deus, entregándonos con todas as nosas capacidades e a nosa creatividade á misión que El nos confía; pero tamén é un exercicio exquisito de amor ao próximo, porque non queremos ofrecer aos demais algo de escasa calidade. Na Biblia, por exemplo, atopamos a recomendación de preparar a predicación en orde a asegurar unha extensión adecuada: «Serás breve: di moito en poucas verbas» (Si 32,8). 

157. Só para exemplificar, lembremos algúns recursos prácticos, que poden enriquecer unha predicación e volvela máis atractiva. Un dos esforzos máis necesarios é aprender a usar imaxes na predicación, é dicir, a falar con imaxes. Ás veces utilízanse exemplos para facer máis comprensible algo que se quere explicar, pero eses exemplos adoitan apuntar só ao entendemento; as imaxes, en cambio, axudan a valorar e aceptar a mensaxe que se quere transmitir. Unha imaxe atractiva fai que a mensaxe sexa sentida como algo familiar, próximo, posible, conectado coa propia vida. Unha imaxe ben lograda pode levar a gustar a mensaxe que se quere transmitir, esperta un desexo e motiva á vontade na dirección do Evanxeo. Unha boa homilía, como me dicía un vello mestre, debe conter «unha idea, un sentimento, unha imaxe».

158. Xa dicía Paulo VI que os fieis «esperan moito desta predicación e sacan froito dela con tal que sexa sinxela, clara, directa, acomodada»[125]. A sinxeleza ten que ver coa linguaxe utilizada. Debe ser a linguaxe que comprenden os destinatarios para non correr o risco de falar ao baleiro. Frecuentemente sucede que os predicadores usan palabras que aprenderon nos seus estudos e en determinados ambientes, pero que non son parte da linguaxe común das persoas que os escoitan. Hai palabras propias da teoloxía ou da catequese, cuxo sentido non é comprensible para a maioría dos cristiáns. O maior risco para un predicador é afacerse á súa propia linguaxe e pensar que todos os demais o usan e o comprenden espontaneamente. Se un quere adaptarse á linguaxe dos demais para poder chegar a eles coa Palabra, ten que escoitar moito, necesita compartir a vida da xente e prestarlle unha gustosa atención. A sinxeleza e a claridade son dúas cousas diferentes. A linguaxe pode ser moi sinxela, pero a prédica pode ser pouco clara. Pódese volver incomprensible pola desorde, pola súa falta de lóxica, ou porque trata varios temas ao mesmo tempo. Por tanto, outra tarefa necesaria é procurar que a predicación teña unidade temática, unha orde clara e unha conexión entre as frases, de maneira que as persoas poidan seguir facilmente ao predicador e captar a lóxica do que lles di.

159. Outra característica é a linguaxe positiva. Non di tanto o que non hai que facer senón que propón o que podemos facer mellor. En todo caso, se indica algo negativo, sempre tenta mostrar tamén un valor positivo que atraia, para non quedar na queixa, o queixume, a crítica ou o remorso. Ademais, unha predicación positiva sempre dá esperanza, orienta cara ao futuro, non nos deixa encerrados na negatividad. Que bo que sacerdotes, diáconos e laicos se reúnan periodicamente para atopar xuntos os recursos que fan máis atractiva a predicación!

IV. Unha evanxelización para a profundización do kerygma

160. O envío misioneiro do Señor inclúe o chamado ao crecemento da fe cando indica: «ensinándolles a gardar canto vos mandei» (Mt 28,20). Así queda claro que o primeiro anuncio debe provocar tamén un camiño de formación e de maduración. A evanxelización tamén busca o crecemento, que implica tomarse moi en serio a cada persoa e o proxecto que Deus ten sobre ela. Cada ser humano necesita máis e máis de Cristo, e a evanxelización non debería consentir que alguén se conforme con pouco, senón que poida dicir plenamente: «Xa non vivo eu, é Cristo quen vive dentro de min» (Ga 2,20).

161. Non sería correcto interpretar este chamado ao crecemento exclusiva ou prioritariamente como unha formación doctrinal. Trátase de «observar» o que o Señor nos indicou, como resposta ao seu amor, onde se destaca, xunto con todas as virtudes, aquel mandamento novo que é o primeiro, o máis grande, o que mellor nos identifica como discípulos: «Este é o meu mandamento, que vos amedes uns a outros como eu vos amei» (Xn 15,12). É evidente que cando os autores do Novo Testamento queren reducir a unha última síntese, todo o máis esencial, a mensaxe moral cristián, preséntannos a esixencia ineludible do amor ao próximo: «O que ama ao próximo, ten cumprida a Lei [...] o amor é o pleno cumprimento da Lei» (Rm 13,8.10). Así san Paulo, para quen o precepto do amor non só resume a lei senón que constitúe o seu corazón e razón de ser: «Toda a Lei está completa neste precepto: Amara-lo teu próximo coma a ti mesmo» (Ga 5,14). E presenta ás súas comunidades a vida cristiá como un camiño de crecemento no amor: «Que o Señor vos faga medrar no amor duns cos outros e con todos, ata rebordar, como nos pasa a nós respecto de vós» (1 Ts 3,12). Tamén Santiago exhorta aos cristiáns a cumprir: «cumprides á perfección a Lei rexia da Escritura que di: "Amara-lo teu próximo coma a ti mesmo» (2,8), para non fallar en ningún precepto.

162. Por outra banda, este camiño de resposta e de crecemento está sempre precedido polo don, porque o antecede aqueloutro pedido do Señor: «bautizándoos no nome…» (Mt 28,19). A filiación que o Pai regala gratuitamente e a iniciativa do don da súa graza (cf. Ef2,8-9; 1 Co 4,7) son a condición de posibilidade desta santificación constante que agrada a Deus e dálle gloria. Trátase de deixarse transformar en Cristo por unha progresiva vida «segundo o Espírito» (Rm 8,5).

Unha catequese kerygmática e mistagóxica

163. A educación e a catequese están ao servizo deste crecemento. Xa contamos con varios textos maxisteriais e subsidios sobre as catequeses ofrecidos pola Santa Sé e por diversos episcopados. Lembro a Exhortación apostólica Catechesi Tradendae (1979), o Directorio xeral para a catequese (1997) e outros documentos cuxo contido actual non é necesario repetir aquí. Quixese determe só nalgunhas consideracións que me parece conveniente destacar.

164. Temos redescubierto que tamén na catequese ten un rol fundamental o primeiro anuncio ou «kerygma», que debe ocupar o centro da actividade evanxelizadora e de todo intento de renovación eclesial. O kerygma é trinitario. É o lume do Espírito que se doa en forma de linguas e fainos crer en Xesucristo, que coa súa morte e resurrección nos revela e comunica a misericordia infinita do Pai. Na boca do catequista volve resoar sempre o primeiro anuncio: «Xesucristo ámate, deu a súa vida para salvarte, e agora está vivo ao teu lado cada día, para iluminarte, para fortalecerte, para liberarte». Cando a este primeiro anuncio se lle chama «primeiro», iso non significa que está ao comezo e despois esquécese ou se substitúe por outros contidos que o superan. É o primeiro nun sentido cualitativo, porque é o anuncio principal, ese que sempre hai que volver escoitar de diversas maneiras e ese que sempre hai que volver anunciar dun xeito ou doutro ao longo da catequese, en todas as súas etapas e momentos[126]. Por iso, tamén «o sacerdote, como a Igrexa, debe crecer na conciencia da súa permanente necesidade de ser evanxelizado»[127].

165. Non hai que pensar que na catequese o kerygma é abandonado en pos dunha formación supostamente máis «sólida». Nada hai máis sólido, máis profundo, máis seguro, máis denso e máis sabio que ese anuncio. Toda formación cristiá é ante todo a profundización do kerygma que se vai facendo carne cada vez máis e mellor, que nunca deixa de iluminar a tarefa catequística, e que permite comprender adecuadamente o sentido de calquera tema que se desenvolva na catequese. É o anuncio que responde o anhelo de infinito que hai en todo corazón humano. A centralidade do kerygma demanda certas características do anuncio que hoxe son necesarias en todas partes: que exprese o amor salvífico de Deus previo á obrigación moral e relixiosa, que non impoña a verdade e que apele á liberdade, que posúa unhas notas de alegría, estímulo, vitalidade, e unha integralidad armoniosa que non reduza a predicación a unhas poucas doutrinas ás veces máis filosóficas que evanxélicas. Isto esixe ao evanxelizador certas actitudes que axudan a acoller mellor o anuncio: proximidade, apertura ao diálogo, paciencia, acollida cordial que non condena.

166. Outra característica da catequese, que se desenvolveu nas últimas décadas, é a dunha iniciación mistagóxica[128], que significa basicamente dúas cousas: a necesaria progresividade da experiencia formativa onde intervén toda a comunidade e unha renovada valoración dos signos litúrxicos da iniciación cristiá. Moitos manuais e planificacións aínda non se deixaron interpelar pola necesidade dunha renovación mistagóxica, que podería tomar formas moi diversas de acordo co discernimiento de cada comunidade educativa. O encontro catequístico é un anuncio da Palabra e está centrado nela, pero sempre necesita unha adecuada ambientación e unha atractiva motivación, o uso de símbolos elocuentes, a súa inserción nun amplo proceso de crecemento e a integración de todas as dimensións da persoa nun camiño comunitario de escoita e de resposta.

167. É bo que toda catequese preste unha especial atención ao «camiño da beleza» (via pulchritudinis)[129]. Anunciar a Cristo significa mostrar que crer nel e seguilo non é só algo verdadeiro e xusto, senón tamén belo, capaz de colmar a vida dun novo resplandor e dun gozo profundo, aínda no medio das probas. Nesta liña, todas as expresións de verdadeira beleza poden ser recoñecidas como un carreiro que axuda a atoparse co Señor Xesús. Non se trata de fomentar un relativismo estético[130], que poida escurecer o lazo inseparable entre verdade, bondade e beleza, senón de recupera-la estima da beleza para poder chegar ao corazón humano e facer resplandecer nel a verdade e a bondade do Resucitado. Se, como di san Agustín, nós non amamos senón o que é belo[131], o Fillo feito home, revelación da infinita beleza, é sumamente amable, e atráenos cara a si con lazos de amor. Entón vólvese necesario que a formación na via pulchritudinis estea insere na transmisión da fe. É desexable que cada Igrexa particular alente o uso das artes na súa tarefa evanxelizadora, en continuidade coa riqueza do pasado, pero tamén na vasteza das súas múltiples expresións actuais, en orde a transmitir a fe nunha nova «linguaxe parabólica»[132]. Hai que atreverse a atopar os novos signos, os novos símbolos, unha nova carne para a transmisión da Palabra, as formas diversas de beleza que se valoran en diferentes ámbitos culturais, e mesmo aqueles modos non convencionais de beleza, que poden ser pouco significativos para os evanxelizadores, pero que se volveron particularmente atractivos para outros.

168. No que se refire á proposta moral da catequese, que convida a crecer en fidelidade ao estilo de vida do Evanxeo, convén manifestar sempre o ben desexable, a proposta de vida, de madurez, de realización, de fecundidade, baixo cuxa luz pode comprenderse a nosa denuncia dos males que poden escurecela. Máis que como expertos en diagnósticos apocalípticos ou escuros xuíces que se ufanan en detectar todo perigo ou desviación, é bo que poidan vernos como alegres mensaxeiros de propostas superadoras, custodios do ben e a beleza que resplandecen nunha vida fiel ao Evanxeo.

O acompañamento persoal dos procesos de crecemento

169. Nunha civilización paradoxalmente ferida de anonimato e, á vez obsesionada polos detalles da vida dos demais, impudorosamente enferma de curiosidade malsana, a Igrexa necesita a mirada próxima para contemplar, conmoverse e deterse ante o outro cantas veces sexa necesario. Neste mundo os ministros ordenados e os demais axentes pastorais poden facer presente a fragrancia da presenza próxima de Xesús e a súa mirada persoal. A Igrexa terá que iniciar aos seus irmáns -sacerdotes, relixiosos e laicos- nesta «arte do acompañamento», para que todos aprendan sempre a quitarse as sandalias ante a terra sacra do outro (cf. Ex 3,5). Temos que darlle ao noso camiñar o ritmo sanador de proximidade, cunha mirada respectuosa e chea de compaixón pero que ao mesmo tempo sane, libere e alente a madurar na vida cristiá.

170. Aínda que soe obvio, o acompañamento espiritual debe levar máis e máis a Deus, en quen podemos alcanzar a verdadeira liberdade. Algúns se cren libres cando camiñan á marxe de Deus, sen advertir que quedan existencialmente orfos, desamparados, sen un fogar onde retornar sempre. Deixan de ser peregrinos e convértense en errantes, que viran sempre ao redor de si mesmos sen chegar a ningunha parte. O acompañamento sería contraproducente se se convertese nunha sorte de terapia que fomente este peche das persoas na súa inmanencia e deixe de ser unha peregrinación con Cristo cara ao Pai.

171. Máis que nunca necesitamos de homes e mulleres que, desde a súa experiencia de acompañamento, coñezan os procesos onde campea a prudencia, a capacidade de comprensión, a arte de esperar, a docilidade ao Espírito, para coidar entre todos ás ovellas que se nos confían dos lobos que tentan disgregar o rabaño. Necesitamos exercitarnos na arte de escoitar, que é máis que ouvir. O primeiro, na comunicación co outro, é a capacidade do corazón que fai posible a proximidade, sen a cal non existe un verdadeiro encontro espiritual. Escoitala axúdanos a atopar o xesto e a palabra oportuna que nos desinstala da tranquila condición de espectadores. Só a partir desta escoita respectuosa e compasiva pódense atopar os camiños dun xenuíno crecemento, espertar o desexo do ideal cristián, as ansias de responder plenamente ao amor de Deus e o anhelo de desenvolver o mellor que Deus sementou na propia vida. Pero sempre coa paciencia de quen sabe aquilo que ensinaba san Tomé de Aquino: que alguén pode ter a graza e a caridade, pero non exercitar ben algunha das virtudes «por mor dalgunhas inclinacións contrarias» que persisten[133]. É dicir, a organicidade das virtudes dáse sempre e necesariamente «in habitu», aínda que os condicionamentos poidan dificultar as operacións deses hábitos virtuosos. Por iso é polo que faga falta «unha pedagoxía que leve ás persoas, paso a paso, á plena asimilación do misterio»[134]. Para chegar a un punto de madurez, é dicir, para que as persoas sexan capaces de decisións verdadeiramente libres e responsables, é preciso dar tempo, cunha inmensa paciencia. Como dicía o beato Pedro Fabro: «O tempo é o mensaxeiro de Deus».

172. O acompañante sabe recoñecer que a situación de cada suxeito ante Deus e a súa vida en graza é un misterio que ninguén pode coñecer plenamente desde fóra. O Evanxeo proponnos corrixir e axudar a crecer a unha persoa a partir do recoñecemento da maldade obxectiva das súas accións (cf. Mt 18,15), pero sen emitir xuízos sobre a súa responsabilidade e a súa culpabilidade (cf. Mt 7,1; Lc 6,37). De tódolos xeitos, un bo acompañante non consente os fatalismos ou a pusilanimidade. Sempre convida a querer curarse, a cargar a padiola, a abrazar a cruz, a deixalo todo, a saír sempre de novo a anunciar o Evanxeo. A propia experiencia de deixarnos acompañar e curar, capaces de expresar con total sinceridade a nosa vida ante quen nos acompaña, ensínanos a ser pacientes e compasivos cos demais e capacítanos para atopar as maneiras de espertar a súa confianza, a súa apertura e a súa disposición para crecer.

173. O auténtico acompañamento espiritual sempre se inicia e leva adiante no ámbito do servizo á misión evanxelizadora. A relación de Paulo con Timoteo e Tito é exemplo deste acompañamento e formación no medio da acción apostólica. Ao mesmo tempo que lles confía a misión de quedar en cada cidade para «que seguise endereitando o que faltaba» (Tt 1,5; cf. 1 Tm 1,3-5), dálles criterios para a vida persoal e para a acción pastoral. Isto distínguese claramente de todo tipo de acompañamento intimista, de autorrealización illada. Os discípulos misioneiros acompañan aos discípulos misioneiros.

Ao redor da Palabra de Deus

174. Non só a homilía debe alimentarse da Palabra de Deus. Toda a evanxelización está fundada sobre ela, escoitada, meditada, vivida, celebrada e testemuñada. As Sagradas Escrituras son fonte da evanxelización. Por tanto, fai falta formarse continuamente na escoita da Palabra. A Igrexa non evanxeliza se non se deixa continuamente evanxelizar. É indispensable que a Palabra de Deus «sexa cada vez máis o corazón de toda actividade eclesial»[135]. A Palabra de Deus escoitada e celebrada, sobre todo na Eucaristía, alimenta e reforza interiormente aos cristiáns e vólveos capaces dun auténtico testemuño evanxélico na vida cotiá. Xa superamos aquela vella contraposición entre Palabra e Sacramento. A Palabra proclamada, viva e eficaz, prepara a recepción do Sacramento, e no Sacramento esa Palabra alcanza a súa máxima eficacia.

175. O estudo das Sagradas Escrituras debe ser unha porta aberta a tódolos crentes[136]. É fundamental que a Palabra revelada fecunde radicalmente a catequese e todos os esforzos por transmitir a fe[137]. A evanxelización require a familiaridade coa Palabra de Deus e isto esixe ás dioceses, parroquias e a todas as agrupacións católicas, propor un estudo serio e perseverante da Biblia, así como promover a súa lectura orante persoal e comunitaria.[138] Nós non buscamos ás apalpadelas nin necesitamos esperar que Deus nos dirixa a palabra, porque realmente «Deus falou, xa non é o gran descoñecido senón que se mostrou»[139]. Acollamos o sublime tesouro da Palabra revelada.

---------------------------------------------

[113] Paulo VI, Exhort. ap. Evangelii nuntiandi (8 decembro 1975), 78: AAS 68 (1976), 71.

[114] Ibíd.

[115] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Pastores dabo vobis (25 marzo 1992), 26: AAS 84 (1992), 698.

[116] Ibíd., 25: AAS 84 (1992), 696.

[117] Santo Tomé de Aquino, Summa Theologiae II-II, q. 188, art. 6.

[118] Paulo VI, Exhort. ap. Evangelii nuntiandi (8 diciembre 1975), 76: AAS 68 (1976), 68.

[119] Ibíd., 75: AAS 68 (1976), 65.

[120] Ibíd., 63: AAS 68 (1976), 53.

[121] Ibíd., 43: AAS 68 (1976), 33.

[122] Ibíd.

[123] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Pastores dabo vobis (25 marzo 1992), 10: AAS 84 (1992), 672.

[124] Paulo VI, Exhort. ap. Evangelii nuntiandi (8 decembro 1975), 40: AAS 68 (1976), 31.

[125] Ibíd., 43: AAS 68 (1976), 33.

[126] Cf. Propositio 9.

[127] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Pastores dabo vobis (25 marzo 1992), 26: AAS 84 (1992), 698.

[128] Cf. Propositio 38.

[129] Cf. Propositio 20.

[130] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Decreto Inter mirifica, sobre os medios de comunicación social, 6.

[131] Cf. De musica, VI, XIII, 38: PL 32, 1183-1184; Confessiones, IV, XIII, 20: PL 32, 701.

[132] Benedicto XVI, Discurso en ocasión da proxección do documental «Arte e fe – via pulchritudinis» (25 outubro 2012): L’Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (4 novembro 2012), 11.

[133] Summa Theologiae I-II q. 65, art. 3, ad 2: «propter aliquas dispositiones contrarias».

[134] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Asia (6 noviembre 1999), 20: AAS 92 (2000), 481.

[135] Benedicto XVI, Exhort. ap. postsinodal Verbum Domini (30 setembro 2010), 1: AAS 102 (2010), 682.

[136] Cf. Propositio 11.

[137] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Dei Verbum, sobrela divina Revelación, 21-22.

[138] Cf. Benedicto XVI, Exhort. ap. postsinodal Verbum Domini (30 setembro 2010), 86-87: AAS 102 (2010), 757-760.

[139] Benedicto XVI, Discurso durante a primeira Congregación xeral do Sínodo dos Bispos (8 outubro 2012): AAS 104 (2012), 896.