MISERICORDIAE VULTUS (III)

17. A Coresma deste ano Xubilar sexa vivida con maior intensidade, como momento forte para celebrar e experimentar a misericordia de Deus. Cantas páxinas da Sacra Escritura poden ser meditadas nas semanas de Coresma para redescubrir o rostro misericordioso do Pai! Coas palabras do profeta Miqueas tamén nós podemos repetir: ¿Que Deus hai coma ti, que quita a iniquidade, e lle pasa por alto o pecado ó resto da súa herdanza, que non se obstina para sempre na ira, senón que lle ten amor á misericordia? Cambiará de actitude, terá compaixón de nós, esmagará as nosas iniquidades. ¡Si, ti botarás no fondo do mar todos os nosos pecados!  (cfr Mq 7,18-19).

As páxinas do profeta Isaías poderán ser meditadas con maior atención neste tempo de oración, xaxún e caridade: «¿Non é estoutro o xaxún que eu quero? Romper as cadeas inxustas, deslear as sogas do xugo, mandar libres os oprimidos e romper todo xugo. ¿Non é acaso repartir o teu pan co famento e acoller na túa casa os pobres sen pobo? Cando vexas o espido, vísteo e non te escondas da túa propia carne. Entón resplandecerá a túa luz coma a alba e a carne nova da túa ferida brotará logo. Si, a túa xustiza camiñará diante de ti e a gloria do Señor pechará a marcha. Entón clamarás ó Señor e responderache, pediraslle axuda e dirache: "Aquí estou". Se apartas do medio de ti o xugo, o sinalar co dedo e a palabra mala, se lle quitas ó famento a gana que ti sentes, e fartar a gorxa aflixida, entón a túa luz brillará na escuridade e a túa tebra será coma o mediodía. E o Señor conducirache constantemente e fartará a túa gorxa nas sequidades, fortalecerá os teus ósos e serás coma un horto ben regado. Si, como un manancial de augas que non deixan de manar. » (Is 58,6-11).

A iniciativa "24 horas para o Señor", a celebrarse durante o venres e sábado que anteceden o IV domingo de Coresma, increméntese nas Dioceses. Moitas persoas están a volver a achegarse ao sacramento da Reconciliación e entre elas moitos novas, quen nunha experiencia semellante adoitan reencontrar o camiño para volver ao Señor, para vivir un momento de intensa oración e redescubrir o sentido da propia vida. De novo pomos convencidos no centro o sacramento da Reconciliación, porque nos permite experimentar en carne propia a grandeza da misericordia. Será para cada penitente fonte de verdadeira paz interior.

Nunca me cansarei de insistir en que os confesores sexan un verdadeiro signo da misericordia do Pai. Ser confesores non se improvisa. Chégase a selo cando, ante todo, facémonos nós penitentes en busca de perdón. Nunca esquezamos que ser confesores significa participar da mesma misión de Xesús e ser signo concreto da continuidade dun amor divino que perdoa e que salva. Cada un de nós recibiu o don do Espírito Santo para o perdón dos pecados, disto somos responsables. Ningún de nós é dono do Sacramento, senón fiel servidor do perdón de Deus. Cada confesor deberá acoller aos fieis como o pai na parábola do fillo pródigo: un pai que corre ao encontro do fillo non obstante dilapidase os seus bens. Os confesores están chamados a abrazar ese fillo arrepentido que volve a casa e a manifestar a alegría por atopalo. Non se cansarán de saír ao encontro tamén do outro fillo que quedou fóra, incapaz de alegrarse, para explicarlle que o seu xuízo severo é inxusto e non ten ningún sentido ante a misericordia do Pai que non coñece confíns. Non farán preguntas impertinentes, senón como o pai da parábola interromperán o discurso preparado polo fillo pródigo, porque serán capaces de percibir no corazón de cada penitente a invocación de axuda e a súplica de perdón. En fin, os confesores están chamados a ser sempre, en todas partes, en cada situación e a pesar de todo, o signo do primado da misericordia.

 

18. Durante a Coresma deste ano Santo teño a intención de enviar os Misioneiros da Misericordia. Serán un signo da solicitude materna da Igrexa polo Pobo de Deus, para que entre en profundidade na riqueza deste misterio tan fundamental para a fe. Serán sacerdotes aos cales darei a autoridade de perdoar tamén os pecados que están reservados á Sede Apostólica, para que se faga evidente a amplitude do seu mandato. Serán, sobre todo, signo vivo de como o Pai acolle cuantos están en busca do seu perdón. Serán misioneiros da misericordia porque serán os artífices ante todos dun encontro cargado de humanidade, fonte de liberación, rico de responsabilidade, para superar os obstáculos e retomar a vida nova do Bautismo. Deixaranse conducir na súa misión polas palabras do Apóstolo: « Deus encerrou a todos á desobediencia, para se compadecer de todos » (Rm 11,32). Todos entón, sen excluír a ninguén, están chamados a percibir o chamamento á misericordia. Os misioneiros vivan esta chamada conscientes de poder fixar a mirada sobre Xesús, « sumo sacerdote misericordioso e digno de fe » (Hb 2,17).

Pido aos irmáns Bispos que conviden e acollan estes Misioneiros, para que sexan ante todo predicadores convincentes da misericordia. Organícense nas Dioceses -misións para o pobo- de modo que estes Misioneiros sexan anunciadores da alegría do perdón. Pídaselles celebrar o sacramento da Reconciliación para os fieis, para que o tempo de graza doado no Ano xubilar permita a tantos fillos afastados atopar o camiño de regreso cara á casa paterna. Os Pastores, especialmente durante o tempo forte de Coresma, sexan solícitos en convidar os fieis a achegarse « ao trono da graza, a fin de obter misericordia e alcanzar a graza » (Hb 4,16).

19. A palabra do perdón poida chegar a todos e a chamada a experimentar a misericordia non deixe a ningún indiferente. A miña invitación á conversión diríxese con maior insistencia a aquelas persoas que se atopan afastadas da graza de Deus debido á súa conduta de vida. Penso en modo particular aos homes e mulleres que pertencen a algún grupo criminal, calquera que este sexa. Polo voso ben, pídovos cambiar de vida. Pídovolo no nome do Fillo de Deus que aínda que combate o pecado nunca rexeita a ningún pecador. Non caiades na terrible trampa de pensar que a vida depende do diñeiro e que ante el todo o resto vólvese carente de valor e dignidade. É só unha ilusión. Non levamos o diñeiro connosco ao máis aló. O diñeiro non nos dá a verdadeira felicidade. A violencia usada para amasar fortunas que escurren sangue non converte a ninguén en poderoso nin inmortal. Para todos, tarde ou cedo, chega o xuízo de Deus ao cal ningún pode escapar. 

A mesma chamada chegue tamén a todas as persoas promotoras ou cómplices de corrupción. Esta chaga putrefacta da sociedade é un grave pecado que grita cara ao ceo pois mina desde os seus fundamentos a vida persoal e social. A corrupción impide mirar o futuro con esperanza porque coa súa prepotencia e avidez destrúe os proxectos dos débiles e oprime aos máis pobres. É un mal que se aniña en xestos cotiáns para expandirse logo en escándalos públicos. A corrupción é unha obstinación no pecado, que pretende substituír a Deus coa ilusión do diñeiro como forma de poder. É unha obra das tebras, sostida pola sospeita e a intriga. Corruptio optimi pessima, dicía con razón san Gregorio Magno, para indicar que ningún pode sentirse inmune desta tentación. Para erradicala da vida persoal e social son necesarias prudencia, vixilancia, lealdade, transparencia, unidas á coraxe da denuncia. Se non llo combate abertamente, tarde ou cedo busca cómplices e destrúe a existencia.

Este é o tempo oportuno para cambiar de vida! Este é o tempo para deixarse tocar o corazón. Ante o mal labor, mesmo crimes graves, é o momento de escoitar o pranto de todas as persoas inocentes depredadas dos bens, a dignidade, os afectos, a vida mesma. Permanecer no camiño do mal é só fonte de ilusión e de tristeza. A verdadeira vida é algo ben distinto. Deus non se cansa de tender a man. Está disposto a escoitar, e tamén eu o estou, do mesmo xeito que os meus irmáns bispos e sacerdotes. Basta soamente que acollades a chamada á conversión e sometádesvos á xustiza mentres a Igrexa vos ofrece misericordia.

20. Non será inútil neste contexto lembrar a relación existente entre xustiza e misericordia. Non son dous momentos contrastantes entre si, senón dúas dimensións dunha única realidade que se desenvolve progresivamente até alcanzar o seu ápice na plenitude do amor. A xustiza é un concepto fundamental para a sociedade civil cando, normalmente, faise referencia a unha orde xurídica a través do cal se aplica a lei. Coa xustiza enténdese tamén que a cada un se debe dar o que lle é debido. Na Biblia, moitas veces faise referencia á xustiza divina e a Deus como xuíz. Xeralmente é entendida como a observación integral da lei e como o comportamento de todo bo israelita conforme aos mandamentos dados por Deus. Esta visión, con todo, conduciu non poucas veces a caer no legalismo, falsificando o seu sentido orixinario e escurecendo o profundo valor que a xustiza ten. Para superar a perspectiva legalista, sería necesario lembrar que na Sacra Escritura a xustiza é concibida esencialmente como un abandonarse confiado na vontade de Deus.

Pola súa banda, Xesús fala moitas veces da importancia da fe, máis ben que da observancia da lei. É neste sentido que debemos comprender as súas palabras cando estando á mesa con Mateo e outros publicanos e pecadores, di aos fariseos que lle replicaban: « Ide, pois, aprender o que significa aquilo de Misericordia quero e non sacrificios. Porque non vin chamar polos xustos, senón polos pecadores.» (Mt 9,13). Ante a visión dunha xustiza como mera observancia da lei que xulga, dividindo as persoas en xustos e pecadores, Xesús inclínase a mostrar o gran don da misericordia que busca aos pecadores para ofrecerlles o perdón e a salvación. Compréndese por que, en presenza dunha perspectiva tan liberadora e fonte de renovación, Xesús foi rexeitado polos fariseos e polos doutores da lei. Estes, para ser fieis á lei, puñan só pesos sobre as costas das persoas, pero así frustraban a misericordia do Pai. O reclamo a observar a lei non pode obstaculizar a atención ás necesidades que tocan a dignidade das persoas. 

Respecto diso é moi significativa a referencia que Xesús fai ao profeta Oseas :« Eu quero amor, non sacrificio » (Os 6, 6). Xesús afirma que de agora en diante a regra de vida dos seus discípulos deberá ser a que dá o primado á misericordia, como El mesmo testemuña compartindo a mesa cos pecadores. A misericordia, unha vez máis, revélase como dimensión fundamental da misión de Xesús. Ela é un verdadeiro reto para os seus interlocutores que se deteñen no respecto formal da lei. Xesús, en cambio, vai máis aló da lei; o seu compartir con aqueles que a lei consideraba pecadores permite comprender ata onde chega o seu misericordia.

Tamén o Apóstolo Paulo fixo un percorrido parecido. Antes de atopar a Xesús no camiño a Damasco, a súa vida estaba dedicada a perseguir de maneira irreprensible a xustiza da lei (cfr Flp 3,6). A conversión a Cristo conduciuno a ampliar a súa visión precedente ao momento que na carta aos Gálatas afirma: « Cremos en Xesucristo, para ser xustificados pola fe de Cristo e non polas obras da Lei » (Flp2,16). A súa comprensión da xustiza cambiou agora radicalmente. Paulo pon en primeiro lugar a fe e non máis a lei. Non é a observancia da lei o que salva, senón a fe en Xesucristo, que coa súa morte e resurrección trae a salvación xunto coa misericordia que xustifica. A xustiza de Deus convértese agora en liberación para cuantos están oprimidos pola escravitude do pecado e as súas consecuencias. A xustiza de Deus é o seu perdón (cfr Sal 51,11-16).

21. A misericordia non é contraria á xustiza senón que expresa o comportamento de Deus cara ao pecador, ofrecéndolle unha ulterior posibilidade para examinarse, converterse e crer. A experiencia do profeta Oseas vén na nosa axuda para mostrarnos a superación da xustiza en dirección cara á misericordia. A época deste profeta cóntase entre as máis dramáticas da historia do pobo hebreo. O Reino está próximo da destrución; o pobo non permaneceu fiel á alianza, afastouse de Deus e perdeu a fe dos Pais. Segundo unha lóxica humana, é xusto que Deus pense en rexeitar o pobo infiel: non observou o pacto establecido e por tanto merece a pena correspondente, o exilio. As palabras do profeta testemúñano: « Volverá ao país de Exipto, e Asur será o seu rei, porque se negaron a converterse » (Os11,5). E con todo, despois desta reacción que apela á xustiza, o profeta modifica radicalmente a súa linguaxe e revela o verdadeiro rostro de Deus: « O meu corazón revólvese contra min, ó mesmo tempo que a miña compaixón se conmove. Non provocarei o incendio da miña ira, non volverei a destruír a Efraím, pois son Deus, e non un home, o Santo no medio de ti: non te volverei a destruír. » (Os 11,8-9). San Agustín, como comentando as palabras do profeta di: « É máis fácil que Deus conteña a ira que a misericordia ».[13] É precisamente así. A ira de Deus dura un instante, mentres que o seu misericordia dura eternamente.

Se Deus detivésese na xustiza deixaría de ser Deus, sería como todos os homes que invocan respecto pola lei. A xustiza por si mesma non basta, e a experiencia ensina que apelando soamente a ela córrese o risco de destruíla. Por isto Deus vai máis aló da xustiza coa misericordia e o perdón. Isto non significa restarlle valor á xustiza ou facela superflua, ao contrario. Quen se equivoca deberá expiar a pena. Só que este non é o fin, senón o inicio da conversión, porque se experimenta a tenrura do perdón. Deus non rexeita a xustiza. El englóbaa e supéraa nun evento superior onde se experimenta o amor que está á base dunha verdadeira xustiza. Debemos prestar moita atención a canto escribe Paulo para non caer no mesmo erro que o Apóstolo reprochaba aos seus contemporáneos xudeus: «Pois ignorando a xustificación de Deus, e procurando establecer a súa propia, non se someteron á xustificación de Deus. 4Porque a culminación da Lei é Cristo, para xustificar a todos os que cren. » (Rm 10,3-4). Esta xustiza de Deus é a misericordia concedida a todos como graza en razón da morte e resurrección de Xesucristo. A Cruz de Cristo, entón, é o xuízo de Deus sobre todos nós e sobre o mundo, porque nos ofrece a certeza do amor e da vida nova.

[13] Enarr. in Ps. 76,11.

22. O Xubileu leva tamén consigo a referencia á indulxencia. No Ano Santo da Misericordia ela adquire unha relevancia particular. O perdón de Deus polos nosos pecados non coñece límites. Na morte e resurrección de Xesucristo, Deus fai evidente este amor que é capaz mesmo de destruír o pecado dos homes. Deixarse reconciliar con Deus é posible por medio do misterio pascual e da mediación da Igrexa. Así entón, Deus está sempre dispoñible ao perdón e nunca se cansa de ofrecelo de maneira sempre nova e inesperada. Todos nós, con todo, vivimos a experiencia do pecado. Sabemos que estamos chamados á perfección (cfr Mt 5,48), pero sentimos forte o peso do pecado. Mentres percibimos a potencia da graza que nos transforma, experimentamos tamén a forza do pecado que nos condiciona. Non obstante o perdón, levamos na nosa vida as contradicións que son consecuencia dos nosos pecados. No sacramento da Reconciliación Deus perdoa os pecados, que realmente quedan cancelados; e con todo, a pegada negativa que os pecados deixan nos nosos comportamentos e nos nosos pensamentos permanece. A misericordia de Deus é mesmo máis forte que isto. Ela transfórmase en indulxencia do Pai que a través da Esposa de Cristo alcanza ao pecador perdoado e libérao de todo residuo, consecuencia do pecado, habilitándoo a obrar con caridade, a crecer no amor máis ben que a recaer no pecado.

A Igrexa vive a comuñón dos Santos. Na Eucaristía esta comuñón, que é don de Deus, actúa como unión espiritual que nos une aos crentes cos Santos e os Beatos cuxo número é incalculable (cfr Ap 7,4). A súa santidade vén en axuda da nosa fraxilidade, e así a Nai Igrexa é capaz coa súa oración e a súa vida de ir ao encontro da debilidade duns coa santidade doutros. Vivir entón a indulxencia no Ano Santo significa achegarse á misericordia do Pai coa certeza que o seu perdón se estende sobre toda a vida do crente. Indulxencia é experimentar a santidade da Igrexa que participa a todos dos beneficios da redención de Cristo, para que o perdón sexa estendido ata as extremas consecuencias á cal chega o amor de Deus. Vivamos intensamente o Xubileu pedindo ao Pai o perdón dos pecados e a dispensación da súa indulxencia misericordiosa.

23. A misericordia posúe un valor que excede os confíns da Igrexa. Ela relaciónanos co xudaísmo e o islam, que a consideran un dos atributos máis cualificativos de Deus. Israel primeiro que todo recibiu esta revelación, que permanece na historia como o comezo dunha riqueza inconmensurable de ofrecer á enteira humanidade. Como vimos, as páxinas do Antigo Testamento están entretejidas de misericordia porque narran as obras que o Señor realizou en favor do seu pobo nos momentos máis difíciles da súa historia. O islam, pola súa banda, entre os nomes que lle atribúe ao Creador está o de Misericordioso e Clemente. Esta invocación aparece con frecuencia nos beizos dos fieis musulmáns, que senten acompañados e sostidos pola misericordia na súa cotiá debilidade. Tamén eles cren que ninguén pode limitar a misericordia divina porque as súas portas están sempre abertas.

Este ano Xubilar vivido na misericordia poida favorecer o encontro con estas relixións e coas outras nobres tradicións relixiosas; fáganos máis abertos ao diálogo para coñecernos e comprendernos mellor; elimine toda forma de cerrazón e desprezo, e afaste calquera forma de violencia e de discriminación.

24. O pensamento diríxese agora á Nai da Misericordia. A dozura da súa mirada acompáñenos neste ano Santo, para que todos podamos redescubrir a alegría da tenrura de Deus. Ningún como María coñeceu a profundidade do misterio de Deus feito home. Todo na súa vida foi plasmado pola presenza da misericordia feita carne. A Nai do Crucificado Resucitado entrou no santuario da misericordia divina porque participou intimamente no misterio do seu amor.

Elixida para ser a Nai do Fillo de Deus, María estivo preparada desde sempre polo amor do Pai para ser Arca da Alianza entre Deus e os homes. Custodiou no seu corazón a divina misericordia en perfecta sintonía co seu Fillo Xesús. O seu canto de encomio, no limiar da casa de Sabela, estivo dedicado á misericordia que se estende « de xeración en xeración » (Lc 1,50). Tamén nós estabamos presentes naquelas palabras proféticas da Virxe María. Isto serviranos de consolación e de apoio mentres atravesaremos a Porta Santa para experimentar os froitos da misericordia divina.

Ao pé da cruz, María xunto con Xoán, o discípulo do amor, é testemuña das palabras de perdón que saen da boca de Xesús. O perdón supremo ofrecido a quen o ha crucificado móstranos até onde pode chegar a misericordia de Deus. María testemuña que a misericordia do Fillo de Deus non coñece límites e alcanza a todos sen excluír a ningún. Dirixamos a ela a antiga e sempre nova oración do Salve Regina, para que nunca se canse de volver a nós os seus ollos misericordiosos e fáganos dignos de contemplar o rostro da misericordia, o seu Fillo Xesús.

A nosa pregaria esténdase tamén a tantos Santos e Beatos que fixeron da misericordia a súa misión de vida. En particular o pensamento diríxese ao grande apóstolo da misericordia, santa Faustina Kowalska. Ela que foi chamada a entrar nas profundidades da divina misericordia, interceda por nós e obtéñanos vivir e camiñar sempre no perdón de Deus e na inquebrantable confianza no seu amor.

25. Un Ano Santo extraordinario, entón, para vivir na vida de cada día a misericordia que desde sempre o Pai dispensa cara a nós. Neste Xubileu deixémonos sorprender por Deus. El nunca se cansa de destrabar a porta do seu corazón para repetir que nos ama e quere compartir connosco a súa vida. A Igrexa sente a urxencia de anunciar a misericordia de Deus. A súa vida é auténtica e crible cando con convicción fai da misericordia o seu anuncio. Ela sabe que a primeira tarefa, sobre todo nun momento como o noso, cheo de grandes esperanzas e fortes contradicións, é a de introducir a todos no misterio da misericordia de Deus, contemplando o rostro de Cristo. A Igrexa está chamada a ser a primeira testemuña veraz da misericordia, profesándoa e vivíndoa como o centro da Revelación de Xesucristo. Desde o corazón da Trindade, desde a intimidade máis profunda do misterio de Deus, brota e corre sen parar o gran río da misericordia. Esta fonte nunca poderá esgotarse, sen importar cantos sexan os que a ela se acheguen. Cada vez que alguén terá necesidade poderá vir a ela, porque a misericordia de Deus non ten fin. É tan insondable a profundidade do misterio que encerra, tan inesgotable a riqueza que dela provén.

Neste ano Xubilar a Igrexa convértase no eco da Palabra de Deus que resoa forte e decidido como palabra e xesto de perdón, de soporte, de axuda, de amor. Nunca se canse de ofrecer misericordia e sexa sempre paciente no confortar e perdoar. A Igrexa fágase voz de cada home e muller e repita con confianza e sen descanso: « Lémbrate, Señor, da túa compaixón e do teu amor, pois existen desde sempre » (Sal25,6).

 

Dado en Roma, xunto a San Pedro, o 11 de abril, Vixilia do Segundo Domingo de Pascua ou da Divina Misericordia, 

do Ano do Señor 2015, terceiro do meu pontificado.

Franciscus