CARTA ENCÍCLICA LAUDATO SI’ DO SANTO PADRE FRANCISCO (introdución)

Como na encíclica anterior, 

polo seu tamaño, irei publicando por partes:

SOBRE O COIDADO DA CASA COMÚN

1. «Laudato si’, mi’ Signore» – «Loado sexas, o meu Señor», cantaba san Francisco de Asís. Nese fermoso cántico lembrábanos que a nosa casa común é tamén como unha irmá, coa cal compartimos a existencia, e como unha nai bela que nos acolle entre os seus brazos: «Loado sexas, o meu Señor, pola irmá a nosa nai terra, a cal nos sustenta, e goberna e produce diversos froitos con coloridas flores e herba ». 1

1 Cántico das criaturas: Fonti Francescane (FF) 263. 1. « 4

2. Esta irmá clama polo dano que lle provocamos a causa do uso irresponsable e do abuso dos bens que Deus puxo nela. Crecemos pensando que eramos os seus propietarios e dominadores, autorizados a expoliarla. A violencia que hai no corazón humano, ferido o pecado, tamén se manifesta nos síntomas de enfermidade que advertimos no chan, na auga, no aire e nos seres viventes. Por iso, entre os pobres máis abandonados e maltratados, está nosa oprimida e devastada terra, que «laia e sofre dores de parto» (Rm 8,22). Esquecemos que nós mesmos somos terra (cf. Xn2,7). O noso propio corpo está constituído polos elementos do planeta, o seu aire é o que nos dá o alento e a súa auga nos vivifica e restaura.

INTRODUCCIÓN - YOUTUBE

Nada deste mundo nos resulta indiferente

3. Hai máis de cincuenta anos, cando o mundo estaba a vacilar ao fío dunha crise nuclear, o santo Papa Xoán XXIII escribiu unha encíclica na cal non se conformaba con rexeitar unha guerra, senón que quixo transmitir unha proposta de paz. Dirixiu a súa mensaxe Pacem in terris a todo o «mundo católico», pero agregaba «e a todos os homes de boa vontade». Agora, fronte á deterioración ambiental global, quero dirixirme a cada persoa que habita este planeta. Na miña exhortación Evangelii gaudium, escribín aos membros da Igrexa en orde a mobilizar un proceso de reforma misioneira aínda pendente. Nesta encíclica, intento especialmente entrar en diálogo con todos acerca da nosa casa común.

4. Oito anos despois de Pacem in terris, en 1971, o beato Papa Pablo VI referiuse á problemática ecolóxica, presentándoa como unha crise, que é «unha consecuencia dramática» da actividade descontrolada do ser humano: «Debido a unha explotación inconsiderada da natureza, [o ser humano] corre o risco de destruíla e de ser á súa vez vítima desta degradación». 2 Tamén falou á FAO sobre a posibilidade dunha «catástrofe ecolóxica baixo o efecto da explosión da civilización industrial», subliñando a «urxencia e a necesidade dun cambio radical no comportamento da humanidade», porque «os progresos científicos máis extraordinarios, as proezas técnicas máis sorprendentes, o crecemento económico máis prodixioso, se non van acompañados por un auténtico progreso social e moral, vólvense en definitiva contra o home». 3

2 Carta ap. Octogesima adveniens (14 maio 1971), 21: AAS 63 (1971), 416-417. 5

3 Discurso áFAO no seu 25 aniversario (16 novembro 1970): AAS 62 (1970), 833.

5. San Xoán Paulo II ocupouse deste tema cun interese cada vez maior. Na súa primeira encí- clica, advertiu que o ser humano parece «non percibir outros significados do seu ambiente natural, senón soamente aqueles que serven aos fins dun uso inmediato e consumo». 4 Sucesivamente chamou a unha conversión ecolóxica global.5 Pero ao mesmo tempo fixo notar que se pon pouco empeño para «salvagardar as condicións morais dunha auténtica ecoloxía humana». 6 A destrución do ambiente humano é algo moi serio, porque Deus non só lle encomendou o mundo ao ser humano, senón que a súa propia vida é un don que debe ser protexido de diversas formas de degradación. Toda pretensión de coidar e mellorar o mundo supón cambios profundos en «os estilos de vida, os modelos de produción e de consumo, as estruturas consolidadas de poder que rexen hoxe a sociedade». 7 O auténtico desenvolvemento humano posúe un carácter moral e supón o pleno respecto á persoa humana, pero tamén debe prestar atención ao mundo natural e «ter en conta a natureza de cada ser e a súa mutua conexión nun sistema ordenado». 8 Por tanto, a capacidade de transformar a realidade que ten o ser humano debe desenvolverse sobre a base da doazón orixinaria das cousas por parte de Deus.9

4 Carta enc. Redemptor hominis (4 marzo 1979), 15: AAS 71 (1979), 287.

5 Cf. Catequese (17 xaneiro 2001), 4: L’Osservatore Romano, ed. semanal en lengua española (19 xaneiro 2001), p. 12.

6 Carta enc. Centesimus annus (1 maio 1991), 38: AAS 83 (1991), 841. 6 7 Ibíd., 58, p. 863.

8 Xoán Paulo II, Carta enc. Sollicitudo rei socialis (30 decembro 1987), 34: AAS 80 (1988), 559.

9 Cf. Id., Carta enc. Centesimus annus (1 maio 1991), 37: AAS 83 (1991), 840.

6. O meu predecesor Benedito XVI renovou a invitación a « eliminar as causas estruturais das disfuncións da economía mundial e corrixir os modelos de crecemento que parecen incapaces de garantir o respecto do medio ambiente ». 10 Lembrou que o mundo non pode ser analizado só illando un dos seus aspectos, porque « o libro da natureza é un e indivisible », e inclúe o ambiente, a vida, a sexualidade, a familia, as relacións sociais, etc. Por conseguinte, «a degradación da natureza está estreitamente unida á cultura que modela a convivencia humana ». 11 O Papa Benedito propúxonos recoñecer que o ambiente natural está cheo de feridas producidas polo noso comportamento irresponsable. Tamén o ambiente social ten as súas feridas. Pero todas elas débense no fondo ao mesmo mal, é dicir, á idea de que non existen verdades indiscutibles que guíen as nosas vidas, polo cal a liberdade humana non ten límites. Esquécese que « o home non é soamente unha liberdade que el se crea por si só. O home non se crea a si mesmo. É espírito e vontade, pero tamén natureza ». 12 Con paternal preocupación, convidounos a tomar conciencia de que a creación se ve prexudicada «onde nós mesmos somos as últimas instancias, onde o conxunto é simplemente unha propiedade nosa e o consumo é só para nós mesmos. O malgaste da creación comeza onde non recoñecemos xa ningunha instancia por encima de nós, senón que só nos vemos a nós mesmos». 13

10 Discurso ao Corpo diplomático acreditado antela Santa Sé (8 xaneiro 2007): AAS 99 (2007), 73.

11 Carta enc. Caritas in veritate (29 xuño 2009), 51: AAS 101 (2009), 687. 7

12 Discurso ao Deutscher Bundestag, Berlín (22 setembro 2011): AAS 103 (2011), 664.

13 Discurso ao clero da Diocese de Bolzano-Bressanone (6 agosto 2008): AAS 100 (2008), 634. 8

Unidos por unha mesma preocupación

7. Estas achegas dos Papas recollen a reflexión de innumerables científicos, filósofos, teólogos e organizacións sociais que enriqueceron o pensamento da Igrexa sobre estas cuestións. Pero non podemos ignorar que, tamén fóra da Igrexa católica, outras Igrexas e Comunidades cristiás -como tamén outras relixións- desenvolveron unha ampla preocupación e unha valiosa reflexión sobre estes temas que nos preocupan a todos. Para pór só un exemplo destacable, quero recoller brevemente parte da achega do querido Patriarca Ecuménico Bartolomeu, co que compartimos a esperanza da comuñón eclesial plena.

8. O Patriarca Bartolomeu referiuse particularmente á necesidade de que cada un se arrepinta das súas propias maneiras de danar o planeta, porque, « na medida en que todos xeramos pequenos danos ecolóxicos», estamos chamados a recoñecer «a nosa contribución - pequena ou grande - á desfiguración e destrución da creación». 14 Sobre este punto el expresouse repetidamente dunha maneira firme e estimulante, convidándonos a recoñecer os pecados contra a creación: «Que os seres humanos destrúan a diversidade biolóxica na creación divina; que os seres humanos degraden a integridade da terra e contribúan ao cambio climático, espindo a terra dos seus bosques naturais ou destruíndo as súas zonas húmidas; que os seres humanos contaminen as augas, o chan, o aire. Todos estes son pecados». 15 Porque « un crime contra a natureza é un crime contra nós mesmos e un pecado contra Deus». 16

14 Mensaxe parao día de oración pola protección da creación (1 setembro 2012).

15 Discurso en Santa Bárbara, California (8 novembro 1997); cf. John Chryssavgis, On Earth as in Heaven: Ecological Vision and Initiatives of Ecumenical Patriarch Bartholomew, Bronx, New York 2012.

16 Ibíd. 9

9. Ao mesmo tempo, Bartolomeu chamou a atención sobre as raíces éticas e espirituais dos problemas ambientais, que nos convidan a atopar solucións non só na técnica senón nun cambio do ser humano, porque doutro xeito afrontariamos só os síntomas. Propúxonos pasar do consumo ao sacrificio, da avidez á xenerosidade, do desperdicio á capacidade de compartir, nunha ascesis que «significa aprender a dar, e non simplemente renunciar. É un modo de amar, de pasar aos poucos do que eu quero ao que necesita o mundo de Deus. É liberación do medo, da avidez, da dependencia ». 17 Os cristiáns, ademais, estamos chamados a « aceptar o mundo como sacramento de comuñón, como modo de compartir con Deus e co próximo nunha escala global. É nosa humilde convicción que o divino e o humano se atopan no máis pequeno detalle contido nos vestidos sen costuras da creación de Deus, ata no último gran de po do noso planeta ». 18

17 Conferencia no Mosteiro de Utstein, Noruega (23 xuño 2003).

18 Discurso «Global Responsibility and Ecological Sustainability: Closing Remarks», I Vértice de Halki, Estambul (20 xuño 2012).

 

San Francisco de Asís

10. Non quero desenvolver esta encíclica sen acudir a un modelo belo que pode motivarnos. Tomei o seu nome como guía e como inspiración no momento da miña elección como Bispo de Roma. Creo que Francisco é o exemplo por excelencia do coidado do que é débil e dunha ecoloxía integral, vivida con alegría e autenticidade. É o santo patrón de todos os que estudan e traballan ao redor da ecoloxía, amado tamén por moitos que non son cristiáns. El manifestou unha atención particular cara á creación de Deus e cara aos máis pobres e abandonados. Amaba e era amado pola súa alegría, a súa entrega xenerosa, o seu corazón universal. Era un místico e un peregrino que vivía con simplicidade e nunha marabillosa harmonía con Deus, cos outros, coa natureza e consigo mesmo. Nel advírtese ata que punto son inseparables a preocupación pola natureza, a xustiza cos pobres, o compromiso coa sociedade e a paz interior.

11. O seu testemuño móstranos tamén que unha ecoloxía integral require apertura cara a categorías que transcenden a linguaxe das matemáticas ou da bioloxía e conéctannos coa esencia do humano. Así como sucede cando nos namoramos dunha persoa, cada vez que el miraba o sol, a lúa ou os máis pequenos animais, a súa reacción era cantar, incorporando no seu encomio ás demais criaturas. El entraba en comunicación con todo o creado, e ata predicaba ás flores «convidándoas a encomiar ao Señor, coma se gozasen do don da razón». 19 A súa reacción era moito máis que unha valoración intelectual ou un cálculo económico, porque para el calquera criatura era  unha irmá, unida a el con lazos de agarimo. Por iso sentíase chamado a coidar todo o que existe. O seu discípulo san Boaventura dicía del que, «cheo da maior tenrura ao considerar a orixe común de todas as cousas, daba a todas as criaturas, por máis despreciables que parecesen, o doce nome de irmás». 20 Esta convicción non pode ser desprezada como un romanticismo irracional, porque ten consecuencias nas opcións que determinan o noso comportamento. Se nos achegamos á natureza e ao ambiente sen esta apertura ao estupor e á marabilla, se xa non falamos a linguaxe da fraternidade e da beleza na nosa relación co mundo, as nosas actitudes serán as do dominador, do consumidor ou do mero explotador de recursos, incapaz de pór un límite aos seus intereses inmediatos. En cambio, se sentimos intimamente unidos a todo o que existe, a sobriedade e o coidado brotarán de modo espontáneo. A pobreza e a austeridade de san Francisco non eran un ascetismo meramente exterior, senón algo máis radical: unha renuncia a converter a realidade en mero obxecto de uso e de dominio.

19 Tomé de Celano, Vida primeira de San Francisco, XXIX, 81: FF 460. 10 11

20 Legenda maior, VIII, 6: FF 1145.

 12. Por outra banda, san Francisco, fiel á Escritura, proponnos recoñecer a natureza como un espléndido libro no cal Deus nos fala e nos reflicte algo da súa fermosura e da súa bondade: «A través da grandeza e da beleza das criaturas, coñécese por analoxía ao autor» (Sb 13,5), e «a súa eterna potencia e divindade fanse visibles para a intelixencia a través das súas obras desde a creación do mundo» (Rm 1,20). Por iso, el pedía que no convento sempre se deixase unha parte do horto sen cultivar, para que crecesen as herbas silvestres, de maneira que quen as admirasen puidesen elevar o seu pensamento a Deus, autor de tanta beleza.21 O mundo é algo máis que un problema a resolver, é un misterio gozoso que contemplamos con xubilosa loanza.

21 Cf. Tomé de Celano, Vida segunda de San Francisco, CXXIV, 165: FF 750.

O meu chamado

13. O desafío urxente de protexer a nosa casa común inclúe a preocupación de unir a toda a familia humana na procura dun desenvolvemento sustentable e integral, pois sabemos que as cousas poden cambiar. O Creador non nos abandona, nunca fixo marcha atrás no seu proxecto de amor, non se arrepinte de crearnos. A humanidade aínda posúe a capacidade de colaborar para construír a nosa casa común. Desexo recoñecer, alentar e dar as grazas a todos os que, nos máis variados sectores da actividade humana, están a traballar para garantir a protección da casa que compartimos. Merecen unha gratitude especial os que loitan con vigor para resolver as consecuencias dramáticas da degradación ambiental nas vidas dos máis pobres do mundo.

Os mozos reclámannos un cambio. Eles pregúntanse como é posible que se pretenda construír un futuro mellor sen pensar na crise do ambiente e nos sufrimentos dos excluídos.

14. Fago unha invitación urxente a un novo diálogo sobre o modo como estamos a construír o futuro do planeta. Necesitamos unha conversación que nos una a todos, porque o desafío ambiental que vivimos, e as súas raíces humanas, nos interesan e nos impáctan a todos. O movemento ecolóxico mundial xa percorreu un longo e rico camiño, e xerou numerosas agrupacións cidadás que axudaron á concientización. Lamentablemente, moitos esforzos para buscar solucións concretas á crise ambiental adoitan ser frustrados non só polo rexeitamento dos poderosos, senón tamén pola falta de interese dos demais. As actitudes que obstrúen os camiños de solución, aínda entre os crentes, van da negación do problema á indiferenza, a resignación cómoda ou a confianza cega nas solucións técnicas. Necesitamos unha solidariedade universal nova. Como dixeron os Bispos de Sudáfrica, «necesítanse os talentos e a implicación de todos para reparar o dano causado polo abuso humano á creación de Deus». 22 Todos podemos colaborar como instrumentos de Deus para o coidado da creación, cada un desde a súa cultura, a súa experiencia, as súas iniciativas e as súas capacidades.

22 Conferencia dos Bispos Católicos do Sur de África, Pastoral Statement on the Environmental Crisis (5 setembro 1999).

15. Espero que esta Carta encíclica, que se agrega ao Maxisterio social da Igrexa,nos  axude a recoñecer a grandeza, a urxencia e a fermosura do desafío que se nos presenta. En primeiro lugar, farei un breve percorrido por distintos aspectos da actual crise ecolóxica, co fin de asumir os mellores froitos da investigación científica actualmente dispoñible, deixarnos interpelar por ela en profundidade e dar unha base concreta ao itinerario ético e espiritual como se indica a continuación. A partir desa mirada, retomarei algunhas razóns que se desprenden da tradición xudeu-cristiá, a fin de procurar unha maior coherencia no noso compromiso co ambiente. Logo tentarei chegar ás raíces da actual situación, de maneira que non miremos só os síntomas senón tamén as causas máis profundas. Así poderemos propor unha ecoloxía que, entre as súas distintas dimensións, incorpore o lugar peculiar do ser humano neste mundo e as súas relacións coa realidade que o rodea. Á luz desa reflexión quixese avanzar nalgunhas liñas amplas de diálogo e de acción que involucren tanto a cada un de nós como á política internacional. Finalmente, posto que estou convencido de que todo cambio necesita motivacións e un camiño educativo, proporei algunhas liñas de maduración humana inspiradas no tesouro da experiencia espiritual cristiá.

 16. Aínda que cada capítulo posúe a súa temática propia e unha metodoloxía específica, á súa vez retoma desde unha nova óptica cuestións importantes abordadas nos capítulos anteriores. Isto ocorre especialmente con algúns eixos que atravesan toda a encíclica. Por exemplo: a íntima relación entre os pobres e a fraxilidade do planeta, a convicción de que no mundo todo está conectado, a crítica á novo paradigma e ás formas de poder que derivan da tecnoloxía, a invitación a buscar outros modos de entender a economía e o progreso, o valor propio de cada criatura, o sentido humano da ecoloxía, a necesidade de debates sinceros e honestos, a grave responsabilidade da política internacional e local, a cultura do descarte e a proposta dun novo estilo de vida. Estes temas non se pechan nin abandonan, senón que son constantemente reformulados e enriquecidos.