San Martiño de Tours (11/11) e S.Martiño de Dumio (03/03)

AS FOGUEIRAS DO SAN MARTIÑO 


LUMES DO SÉCULO VI QUE QUENTAN O NOSO PRESENTE

‘As fogueiras do San Martiño’, así titulou don Ramón Otero Pedrayo un dos capítulos do seu ‘Ensaio Histórico  sobre a Cultura Galega’. A imaxe dos arredores do Ourense acendidos nos magostos, traíalle ao señor de Trasalba  todo o engado da Alta Idade Media. Un tempo convulso que en Galiza tivo como protagonista principal a Martiño,  un bispo que chegou dende Oriente disposto a cristianizar definitivamente estas terras da fin do Mundo.

A súa pegada é inmensa. O seu  nome preside popularmente todo  este mes, curiosamente días de  sombras preñados de ritos antigos.  Imos dar pois unha voltiña polo século  VI. Non falamos de leccións de historia,  senon de remexer nas imaxes evocadoras  dun tempo, aparentente esquecido, que  latexa con forza no noso presente.  En rigor os galegos temos dous Martiños,  moitas veces confundidos entre si.  Este mes celebramos a festa de Martiño de  Tours, santo da parte das Galias. Era soldado  romano e por iso se lle representa  compartindo cun pobre a súa capa encarnada.  

Mais o que realmente estivo entre  nós foi outro Martiño, probablemente discípulo  seu, San Martiño de Dumio, así  coñecido polo mosteiro que fundou pola  parte de Braga. Era natural de Panonia, na  actual Hungría, e estaba formado en Constantinopla,  a capital do Imperio Romano  de Oriente. O de Dumio reorganizou a  igrexa galega e encheu todos os recunchos  de parroquias que teñen a Martiño -o de  Tours- como santo patrón.  

Dende o século V existiu na Gallaecia  un reino independente. Os suevos costituíron  por acó o primeiro reino bárbaro dentro  dos limes do imperio. A Gallaecia  romana abranguía a actual Galiza, o Norte  de Portugal e territorios de Asturias e  León. Tras un tempo de loitas os suevos  chegaron a un acordo cos galaico-romanos  e comezou unha etapa de certa prosperidade.  Por presión dos visigodos as clases  dirixentes deste reino fixéronse arrianas,  unha das herexías do cristianismo. San  Gregorio de Tours conta que o fillo de  Charrarico, rei de Galiza, curou da lepra  pola intercesión de Martiño de Tours. Tras  o milagre os suevos convertéronse de novo  ao catolicismo e reclamaron reliquias do  santo para erguer un templo no seu reino.  De seguido, a mediados do século VI,  chegou a Galiza o outro Martiño. Abofé  que tiña traballo. Ademais da cuestión  arriana, continuaban as prácticas priscilianistas  e os antigos ritos de adoración á  natureza. 

 Unha das súas primeiras medidas foi  meterlle o machado a un piñeiro no que a  xente cría que vivía un demo. Todo o  mundo pensaba que lle ía caer enriba con  resultado de morte segura. Mais “milagrosamente”  a árbore foi para o outro lado e  do demo do arume non se soubo nin  pouco nin moito. Por este detalle colleu o  alcume de Martiño “do piñeiro”. E por iso  o Seminario Maior de Santiago se chama  San Martiño Pinario, de “pinus”, “piñeiro”  en latín.  Martiño escribiu un longo sermón “De  correctione rusticorum”. Nel dicía que  tiñamos que deixar de adorar aos penedos,  as fontes e as encrucilladas. E sobre todo,  ¿que era iso de denominar os días da  semana cos nomes dos deuses pagáns?  “Luns” día da Lúa, “martes día de Marte”,  “mércores” de Mercurio… Por iso hoxe en  Portugal e nalgúns currunchos de Galiza,  en vez de “luns” din “segunda feira”,  “terza feira” en lugar de “martes”… Isto é  o sistema oficial proposto pola Igrexa que  só triunfo, gracias a Martiño, nestas terras  extremas de Occidente.  A súa figura coa machada na man evócanos  directamente o “Irminsul”, a árbore  sagrada dos saxóns que tronzou Carlomagno.  As historias deste tempo teñen moito  aquel. Anos de conflicto entre a igrexa  católica e as antigas crenzas. Grandes  sabios que chegaban dende o Oriente civilizado  tentando cristianizar estas terras  neboentas.  Martiño, bispo evanxelizador na fin do  mundo, ten o seu contrapunto ideal no  Merddin das lendas galesas, símbolo dos  derradeiros representantes da antiga relixión.  No século XII, Geoffrey de Monmout  considerou que este nome non era  moi propio para denoninar a un sabio  —soáballe un chisco escatolóxico— e  adaptouno coa forma “Merlín” que hoxe  todos coñecemos.  


A pegada dos dous Martiños confundidos  é intensa. Velaí un recorte persoal. Un  señor de Pantín —sinto non lembrar o seu  nome— díxome que na Guerra Civil non  morrera ningún rapaz das parroquias que  tiñan a este santo por patrón.  Como premio ao grande esforzo do de Dumio, a onomástica do seu mestre  —o de Tours— coincide coa festa  doméstica da matanza. Aínda que ben  mirado, ¿non haberá trampa no conto?  ¿Pode existir unha festa máis pagana  que as gulas que xeneran entre nós as  gloriosas carnes porcinas? Non sei qué  pensaría o autor de “De correctione rusticorum”  sobre o asunto.

ALTA POLÍTICA DA ALTA IDADE MEDIA


O traballo de Martiño de Dumio hai que enmarcalo no contexto da política  internacional do seu tempo. Algúns autores mesmo o consideran directamente  como un axente do emperador romano de Oriente, Xustiniano. O reino da Gallaecia  entrara na órbita do poder dos visigodos que dominaba o centro da península.  Os suevos fixéranse arrianos por presión destes. A súa nova conversión ao  catolicismo significaba pois un desafío. Xustiniano no seu intento de reconstruír  o Imperio Romano asentou aos seus bizantinos no Sur de Hispania. Os suevos  tiñan nel un aliado natural contra os visigodos. Nese momento aparece Martiño.  Non revelo o final. As aventuras máis apaixonantes están nos propios libros de  historia...


PARA SABER MÁIS:

Comentarios

Publicacións populares