Mensaxe do Papa Francisco - Xornada Mundial da Paz
TOMADA DE:
http://www.vatican.va/holy_father/francesco/messages/peace/documents/papa-francesco_20131208_messaggio-xlvii-giornata-mondiale-pace-2014_sp.html
1. Nesta a miña primeira Mensaxe para a Xornada Mundial da Paz, quixese desexar a todos, ás persoas e aos pobos, unha vida chea de alegría e de esperanza. O corazón de todo home e de toda muller alberga no seu interior o desexo dunha vida plena, da que forma parte un anhelo indeleble de fraternidade, que nos convida á comuñón cos outros, nos que atopamos non inimigos ou adversarios, senón irmáns aos que acoller e querer.
De feito, a fraternidade é unha dimensión esencial do home, que é un ser relacional. A viva conciencia deste carácter relacional lévanos a ver e a tratar a cada persoa como unha verdadeira irmá e un verdadeiro irmán; sen ela, é imposible a construción dunha sociedade xusta, dunha paz estable e duradeira. E é necesario lembrar que normalmente a fraternidade empeza a aprenderse no seo da familia, sobre todo grazas ás responsabilidades complementarias de cada un dos seus membros, en particular do pai e da nai. A familia é a fonte de toda fraternidade, e por iso é tamén o fundamento e o camiño primordial para a paz, pois, por vocación, debería contaxiar ao mundo co seu amor.
O número cada vez maior de interdependencias e de comunicacións que se entrecruzan no noso planeta fai máis palpable a conciencia de que todas as nacións da terra forman unha unidade e comparten un destino común. Nos dinamismos da historia, a pesar da diversidade de etnias, sociedades e culturas, vemos sementada a vocación de formar unha comunidade composta de irmáns que se acollen recíprocamente e se preocupan os uns dos outros. Con todo, a miúdo os feitos, nun mundo caracterizado pola globalización da indiferenza, que aos poucos nos "habitúa" ao sufrimento do outro, pechándonos en nós mesmos, contradin e desmenten esa vocación.
En moitas partes do mundo, continuamente lesiónanse gravemente os dereitos humanos fundamentais, sobre todo o dereito á vida e á liberdade relixiosa. O tráxico fenómeno da trata de seres humanos, con cuxa vida e desesperación especulan persoas sen escrúpulos, representa un exemplo inquietante. Ás guerras feitas de enfrontamentos armados súmanse outras guerras menos visibles, pero non menos crueis, que se combaten no campo económico e financeiro con medios igualmente destrutivos de vidas, de familias, de empresas.
A globalización, -como afirmou Benedito XVI-, achéganos aos demais, pero non nos fai irmáns[1]. Ademais, as numerosas situacións de desigualdade, de pobreza e de inxustiza revelan non só unha profunda falta de fraternidade, senón tamén a ausencia dunha cultura da solidariedade. As novas ideoloxías, caracterizadas por un difuso individualismo, egocentrismo e consumismo materialista, debilitan os lazos sociais, fomentando esa mentalidade do "descarte", que leva ao desprezo e ao abandono dos máis débiles, de cuantos son considerados "inútiles". Así a convivencia humana parécese cada vez máis a un mero do ut des pragmático e egoísta.
Ao mesmo tempo, é claro que tampouco as éticas contemporáneas son capaces de xerar vínculos auténticos de fraternidade, xa que unha fraternidade privada da referencia a un Pai común, como fundamento último, non logra subsistir[2]. Unha verdadeira fraternidade entre os homes supón e require unha paternidade transcendente. A partir do recoñecemento desta paternidade, consolídase a fraternidade entre os homes, é dicir, ese facerse «próximo» que se preocupa polo outro.
«Onde está o teu irmán?» (Xn4,9)
2. Para comprender mellor esta vocación do home á fraternidade, para coñecer máis adecuadamente os obstáculos que se interpoñen na súa realización e descubrir os camiños para superalos, é fundamental deixarse guiar polo coñecemento do designio de Deus, que nos presenta luminosamente a Sacra Escritura.
Segundo o relato das orixes, todos os homes proceden duns pais comúns, de Adán e Eva, parella creada por Deus ao seu xeito (cf. Xn 1,26), dos cales nacen Caín e Abel. Na historia da primeira familia lemos a xénese da sociedade, a evolución das relacións entre as persoas e os pobos.
Abel é pastor, Caín é labrador. A súa identidade profunda e, á vez, a súa vocación, é ser irmáns, na diversidade da súa actividade e cultura, do seu modo de relacionarse con Deus e coa creación. Pero o asasinato de Abel por parte de Caín deixa constancia trágicamente do rexeitamento radical da vocación a ser irmáns. A súa historia (cf. Xn 4,1-16) pon en evidencia a dificultade da tarefa á que están chamados todos os homes, vivir unidos, preocupándose os uns dos outros. Caín, ao non aceptar a predilección de Deus por Abel, que lle ofrecía o mellor do seu rabaño :«O Señor fixouse en Abel e na súa ofrenda, pero non se fixou en Caín nin na súa ofrenda» (Xn 4,4-5), mata a Abel por envexa. Desta maneira, négase a recoñecelo como irmán, a relacionarse positivamente con el, a vivir ante Deus asumindo as súas responsabilidades de coidar e protexer ao outro. Á pregunta «Onde está o teu irmán?», coa que Deus interpela a Caín pedíndolle contas polo que fixo, el responde: «Non o sei; seica son eu o gardián do meu irmán?» (Xn 4,9). Despois -dinos a Xénese-«Caín saíu da presenza do Señor» (Xn 4,16).
Habemos de preguntarnos polos motivos profundos que levaron a Caín a deixar de lado o vínculo de fraternidade e, xunto con el, o vínculo de reciprocidad e de comuñón que o unía ao seu irmán Abel. Deus mesmo denuncia e recrimina a Caín a súa conivencia co mal: «O pecado axexa á porta» (Xn 4,7). No entanto, Caín non loita contra o mal e decide igualmente alzar a man «contra o seu irmán Abel» (Xn 4,8), rexeitando o proxecto de Deus. Frustra así a súa vocación orixinaria de ser fillo de Deus e a vivir a fraternidade.
O relato de Caín e Abel ensínanos que a humanidade leva inscrita en si unha vocación á fraternidade, pero tamén a dramática posibilidade da súa traizón. Dá testemuño diso o egoísmo cotián, que está no fondo de tantas guerras e inxustizas: moitos homes e mulleres morren a mans de irmáns e irmás que non saben recoñecerse como tales, é dicir, como seres feitos para a reciprocidad, para a comuñón e para o don.
«E todos vós sodes irmáns» (Mt 23,8)
3. Xorde espontánea a pregunta: os homes e as mulleres deste mundo poderán corresponder algunha vez plenamente ao anhelo de fraternidade, que Deus Pai imprimiu neles? Conseguirán, só coas súas forzas, vencer a indiferenza, o egoísmo e o odio, e aceptar as lexítimas diferenzas que caracterizan aos irmáns e irmás?
Parafraseando as súas palabras, poderiamos sintetizar así a resposta que nos dá o Señor Xesús: Xa que hai un só Pai, que é Deus, todos vós son irmáns (cf. Mt 23,8-9). A fraternidade está enraizada na paternidade de Deus. Non se trata dunha paternidade xenérica, indiferenciada e historicamente ineficaz, senón dun amor persoal, puntual e extraordinariamente concreto de Deus por cada ser humano (cf. Mt 6,25-30). Unha paternidade, por tanto, que xera eficazmente fraternidade, porque o amor de Deus, cando é acollido, convértese no axente máis asombroso de transformación da existencia e das relacións cos outros, abrindo aos homes á solidariedade e á reciprocidad.
Sobre todo, a fraternidade humana foi rexenerada en e por Xesucristo coa súa morte e resurrección. A cruz é o "lugar" definitivo onde se funda a fraternidade, que os homes non son capaces de xerar por si mesmos. Xesucristo, que asumiu a natureza humana para redimirla, amando ao Pai ata a morte, e unha morte de cruz (cf. Flp 2,8), mediante a súa resurrección constitúenos en humanidade nova, en total comuñón coa vontade de Deus, co seu proxecto, que comprende a plena realización da vocación á fraternidade.
Xesús asume desde o principio o proxecto de Deus, concedéndolle o primado sobre todas as cousas. Pero Cristo, co seu abandono á morte por amor ao Pai, convértese en principio novo e definitivo para todos nós, chamados a recoñecernos irmáns nel, fillos do mesmo Pai. El é a mesma Alianza, o lugar persoal da reconciliación do home con Deus e dos irmáns entre si. Na morte en cruz de Xesús tamén queda superada a separación entre pobos, entre o pobo da Alianza e o pobo dos Xentís, privado de esperanza porque ata aquel momento era alleo aos pactos da Promesa. Como lemos na Carta aos Efesios, Xesucristo reconcilia en si a todos os homes. El é a paz, porque dos dous pobos fixo un só, derrubando o muro de separación que os dividía, a inimizade. El creou en si mesmo un só pobo, un só home novo, unha soa humanidade (cf. 2,14-16).
Quen acepta a vida de Cristo e vive nel recoñece a Deus como Pai e entrégase totalmente a El, amándoo sobre todas as cousas. O home reconciliado ve en Deus ao Pai de todos e, en consecuencia, sente o chamado a vivir unha fraternidade aberta a todos. En Cristo, o outro é aceptado e amado como fillo ou filla de Deus, como irmán ou irmá, non como un estraño, e menos aínda como un adversario ou un inimigo. Na familia de Deus, onde todos son fillos dun mesmo Pai, e todos están inxertados en Cristo, fillos no Fillo, non hai "vidas descartables". Todos gozan de igual e intanxible dignidade. Todos son amados por Deus, todos foron rescatados polo sangue de Cristo, morto en cruz e resucitado por cada un. Esta é a razón pola que non podemos quedarnos indiferentes ante a sorte dos irmáns.
A fraternidade, fundamento e camiño para a paz
4. Tendo en conta todo isto, é fácil comprender que a fraternidade é fundamento e camiño para a paz. As Encíclicas sociais dos meus Predecesores achegan unha valiosa axuda neste sentido. Bastaría recuperar as definicións de paz da Populorum progressio de Paulo VI ou da Sollicitudo rei socialis de Xoán Paulo II. Na primeira, atopamos que o desenvolvemento integral dos pobos é o novo nome da paz[3]. Na segunda, que a paz é opus solidaritatis[4].
Paulo VI afirma que non só entre as persoas, senón tamén entre as nacións, debe reinar un espírito de fraternidade. E explica: «Nesta comprensión e amizade mutuas, nesta comuñón sacra, debemos [?] actuar a unha para edificar o porvir común da humanidade»[5]. Este deber concierne en primeiro lugar aos máis favorecidos. As súas obrigacións afunden as súas raíces na fraternidade humana e sobrenatural, e preséntanse baixo un triplo aspecto: o deber de solidariedade, que esixe que as nacións ricas axuden aos países menos desenvolvidos; o deber de xustiza social, que require o cumprimento en termos máis correctos das relacións defectuosas entre pobos fortes e pobos débiles; o deber de caridade universal, que implica a promoción dun mundo máis humano para todos, onde todos teñan algo que dar e recibir, sen que o progreso duns sexa un obstáculo para o desenvolvemento dos outros[6].
Así mesmo, se se considera a paz como opus solidaritatis, non se pode pasar por alto que a fraternidade é o seu principal fundamento. A paz -afirma Xoán Paulo II- é un ben indivisible. Ou é de todos ou non é de ninguén. Só é posible alcanzala realmente e gozar dela, como mellor calidade de vida e como desenvolvo máis humano e sustentable, se se asume na práctica, por parte de todos, unha «determinación firme e perseverante de empeñarse polo ben común»[7]. O cal implica non deixarse levar polo «afán de ganancia» ou pola «sede de poder». É necesario estar dispostos a "perderse" polo outro en lugar de explotalo, e a "servilo" en lugar de oprimilo para o propio proveito. [...] O "outro" (persoa, pobo ou nación) non [pode ser considerado] como un instrumento calquera para explotar a baixo custo a súa capacidade de traballo e resistencia física, abandonándoo cando xa non serve, senón como un "semellante" o noso, unha "axuda"»[8].
A solidariedade cristiá entraña que o próximo sexa amado non só como «un ser humano cos seus dereitos e a súa igualdade fundamental con todos», senón como «a imaxe viva de Deus Pai, rescatada polo sangue de Xesucristo e posta baixo a acción permanente do Espírito Santo»[9], como un irmán.«Entón a conciencia da paternidade común de Deus, da irmandade de todos os homes en Cristo, "fillos no Fillo", da presenza e acción vivificadora do Espírito Santo, conferirá -lembra Xoán Paulo II- á nosa mirada sobre o mundo un novo criterio para interpretalo»[10], para transformalo.
A fraternidade, premisa para vencer a pobreza
5. Na Caritas in veritate, o meu Predecesor lembraba ao mundo enteiro que a falta de fraternidade entre os pobos e entre os homes é unha causa importante da pobreza[11]. En moitas sociedades experimentamos unha profunda pobreza relacional debida á carencia de sólidas relacións familiares e comunitarias. Asistimos con preocupación ao crecemento de distintos tipos de descontento, de marxinación, de soidade e a variadas formas de dependencia patolóxica. Unha pobreza como esta só pode ser superada redescubriendo e valorando as relacións fraternas no seo das familias e das comunidades, compartindo as alegrías e os sufrimentos, as dificultades e os logros que forman parte da vida das persoas.
Ademais, se por unha banda dáse unha redución da pobreza absoluta, por outra banda non podemos deixar de recoñecer un grave aumento da pobreza relativa, é dicir, das desigualdades entre persoas e grupos que conviven nunha determinada rexión ou nun determinado contexto histórico-cultural. Neste sentido, necesítanse tamén políticas eficaces que promovan o principio da fraternidade, asegurando ás persoas "iguais na súa dignidade e nos seus dereitos fundamentais" o acceso aos «capitais», aos servizos, aos recursos educativos, sanitarios, tecnolóxicos, de modo que todos teñan a oportunidade de expresar e realizar o seu proxecto de vida, e poidan desenvolverse plenamente como persoas.
Tamén se necesitan políticas dirixidas a atenuar unha excesiva desigualdade da renda. Non podemos esquecer o ensino da Igrexa sobre a chamada hipoteca social, segundo a cal, aínda que é lícito, como di Santo Tomás de Aquino, e mesmo necesario, «que o home posúa cousas propias»[12], en canto ao uso, non as ten «como exclusivamente súas, senón tamén como comúns, no sentido de que non lle aproveiten a el soamente, senón tamén aos demais»[13].
Finalmente, hai unha forma máis de promover a fraternidade -e así vencer a pobreza- que debe estar no fondo de todas as demais. É o desprendemento de quen elixe vivir estilos de vida sobrios e esenciais, de quen, compartindo as propias riquezas, consegue así experimentar a comuñón fraterna cos outros. Isto é fundamental para seguir a Xesucristo e ser autenticamente cristiáns. Non se trata só de persoas consagradas que fan profesión do voto de pobreza, senón tamén de moitas familias e cidadáns responsables, que cren firmemente que a relación fraterna co próximo constitúe o ben máis prezado.
O redescubrimiento da fraternidade na economía
6. As graves crises financeiras e económicas -que teñen a súa orixe no progresivo afastamento do home de Deus e do próximo, na procura insaciable de bens materiais, por unha banda, e no empobrecimiento das relacións interpersoais e comunitarias, por outro- levaron a moitos a buscar o benestar, a felicidade e a seguridade no consumo e a ganancia máis aló da lóxica dunha economía sa. Xa en 1979 Xoán Paulo II advertía do «perigo real e perceptible de que, mentres avanza enormemente o dominio por parte do home sobre o mundo das cousas, perda os fíos esenciais deste dominio seu, e de diversos modos a súa humanidade quede sometida a ese mundo, e el mesmo fágase obxecto de múltiple manipulación, aínda que ás veces non directamente perceptible, a través de toda a organización da vida comunitaria, a través do sistema de produción, a través da presión dos medios de comunicación social»[14].
O feito de que as crises económicas sucédanse unha detrás doutra debería levarnos ás oportunas revisións dos modelos de desenvolvemento económico e a un cambio nos estilos de vida. A crise actual, con graves consecuencias para a vida das persoas, pode ser, con todo, unha ocasión propicia para recuperar as virtudes da prudencia, da temperanza, da xustiza e da fortaleza. Estas virtudes pódennos axudar a superar os momentos difíciles e a redescubrir os vínculos fraternos que nos unen uns a outros, coa profunda confianza de que o home ten necesidade e é capaz de algo máis que desenvolver ao máximo o seu interese individual. Sobre todo, estas virtudes son necesarias para construír e manter unha sociedade a medida da dignidade humana.
A fraternidade extingue a guerra
7. Durante este último ano, moitos dos nosos irmáns e irmás sufriron a experiencia denigrante da guerra, que constitúe unha grave e profunda ferida infligida á fraternidade.
Moitos son os conflitos armados que se producen no medio da indiferenza xeral. A todos cuantos viven en terras onde as armas impoñen terror e destrución, asegúrolles a miña proximidade persoal e a de toda a Igrexa. Esta ten a misión de levar a caridade de Cristo tamén ás vítimas inermes das guerras esquecidas, mediante a oración pola paz, o servizo aos feridos, aos que pasan fame, aos desprazados, aos refuxiados e a cuantos viven con medo. Ademais a Igrexa alza a súa voz para facer chegar aos responsables o berro de dor desta humanidade sufriente e para facer cesar, xunto ás hostilidades, calquera atropelo ou violación dos dereitos fundamentais do home[15].
Por este motivo, desexo dirixir unha encarecida exhortación a cuantos sementan violencia e morte coas armas: Redescubran, en quen hoxe consideran só un inimigo ao que exterminar, ao seu irmán e non alcen a súa man contra el. Renuncien á vía das armas e vaian ao encontro do outro co diálogo, o perdón e a reconciliación para reconstruír á súa ao redor a xustiza, a confianza e a esperanza. «Nesta perspectiva, parece claro que na vida dos pobos os conflitos armados constitúen sempre a deliberada negación de toda posible concordia internacional, creando divisións profundas e feridas lacerantes que requiren moitos anos para cicatrizar. As guerras constitúen o rexeitamento práctico ao compromiso por alcanzar esas grandes metas económicas e sociais que a comunidade internacional fixouse»[16].
Con todo, mentres haxa unha cantidade tan grande de armamentos en circulación como hoxe en día, sempre se poderán atopar novos pretextos para iniciar as hostilidades. Por iso, fago meu o chamamento dos meus Predecesores á non proliferación das armas e ao desarmamento de parte de todos, comezando polo desarmamento nuclear e químico.
Non podemos deixar de constatar que os acordos internacionais e as leis nacionais, aínda que son necesarias e altamente desexables, non son suficientes por si soas para protexer á humanidade do risco dos conflitos armados. Necesítase unha conversión dos corazóns que permita a cada un recoñecer no outro un irmán do que preocuparse, co que colaborar para construír unha vida plena para todos. Este é o espírito que anima moitas iniciativas da sociedade civil a favor da paz, entre as que se atopan as das organizacións relixiosas. Espero que o empeño cotián de todos siga dando froito e que se poida lograr tamén a efectiva aplicación no dereito internacional do dereito á paz, como un dereito humano fundamental, pre-condición necesaria para o exercicio de todos os outros dereitos.
A corrupción e o crime organizado oponse á fraternidade
8. O horizonte da fraternidade prevé o desenvolvemento integral de todo home e muller. As xustas ambicións dunha persoa, sobre todo se é nova, non se poden frustrar e ultraxar, non se pode defraudar a esperanza de poder realizalas. Con todo, non podemos confundir a ambición coa prevaricación. Ao contrario, debemos competir en estima mutua (cf. Rm 12,10). Tamén nas disputas, que constitúen un aspecto ineludible da vida, é necesario lembrar que somos irmáns e, por iso mesmo, educar e educarse en non considerar ao próximo un inimigo ou un adversario ao que eliminar.
A fraternidade xera paz social, porque crea un equilibrio entre liberdade e xustiza, entre responsabilidade persoal e solidariedade, entre o ben dos individuos e o ben común. E unha comunidade política debe favorecer todo isto con trasparencia e responsabilidade. Os cidadáns deben sentirse representados polos poderes públicos sen menoscabo da súa liberdade. En cambio, a miúdo, entre cidadán e institucións, infíltranse intereses de parte que deforman a súa relación, propiciando a creación dun clima perenne de conflito.
Un auténtico espírito de fraternidade vence o egoísmo individual que impide que as persoas poidan vivir en liberdade e harmonía entre si. Ese egoísmo desenvólvese socialmente tanto nas múltiples formas de corrupción, hoxe tan capilarmente difundidas, como na formación das organizacións criminais, desde os grupos pequenos a aqueles que operan a escala global, que, minando profundamente a legalidade e a xustiza, feren o corazón da dignidade da persoa. Estas organizacións ofenden gravemente a Deus, prexudican aos irmáns e danan á creación, máis aínda cando teñen connotacións relixiosas.
Penso no drama lacerante da droga, coa que algúns se lucran desprezando as leis morais e civís, na devastación dos recursos naturais e na contaminación, na traxedia da explotación laboral; penso no branqueo ilícito de diñeiro así como na especulación financeira, que a miúdo asume trazos prexudiciais e demoledores para enteiros sistemas económicos e sociais, expondo á pobreza a millóns de homes e mulleres; penso na prostitución que cada día cultiva vítimas inocentes, sobre todo entre os máis novos, roubándolles o futuro; penso na abominable trata de seres humanos, nos delitos e abusos contra os menores, na escravitude que aínda difunde o seu horror en moitas partes do mundo, na traxedia frecuentemente desatendida dos emigrantes cos que se especula indignamente na ilegalidade. Xoán XXIII escribiu respecto diso: «Unha sociedade que se apoie só na razón da forza ha de cualificarse de inhumana. Nela, efectivamente, os homes ven privados da súa liberdade, no canto de sentirse estimulados, pola contra, ao progreso da vida e ao propio perfeccionamento»[17]. Con todo, o home pódese converter e nunca se pode excluír a posibilidade de que cambie de vida. Gustaríame que isto fose unha mensaxe de confianza para todos, tamén para aqueles que cometeron crimes atroces, porque Deus non quere a morte do pecador, senón que se converta e viva (cf. Ez 18,23).
No contexto amplo do carácter social do home, polo que se refire ao delito e á pena, tamén habemos de pensar nas condicións inhumanas de moitos cárceres, onde o recluso a miúdo queda reducido a un estado infrahumano e humillado na súa dignidade humana, impedido tamén de calquera vontade e expresión de redención. A Igrexa fai moito en todos estes ámbitos, a maior parte das veces en silencio. Exhorto e animo a facer cada vez máis, coa esperanza de que ditas iniciativas, levadas a cabo por moitos homes e mulleres audaces, sexan cada vez máis apoiadas leal e honestamente tamén polos poderes civís.
A fraternidade axuda a protexer e a cultivar a natureza
9. A familia humana ha recibido do Creador un don en común: a natureza. A visión cristiá da creación leva un xuízo positivo sobre a licitud das intervencións na natureza para sacar proveito diso, a condición de obrar responsablemente, é dicir, acatando aquela "gramática" que está inscrita nela e usando sabiamente os recursos en beneficio de todos, respectando a beleza, a finalidade e a utilidade de todos os seres vivos e a súa función no ecosistema. En definitiva, a natureza está á nosa disposición, e nós estamos chamados a administrala responsablemente. En cambio, a miúdo deixámonos levar pola cobiza, pola soberbia do dominar, do ter, do manipular, do explotar; non custodiamos a natureza, non a respectamos, non a consideramos un don gratuíto que temos que coidar e pór ao servizo dos irmáns, tamén das xeracións futuras.
En particular, o sector agrícola é o sector primario de produción coa vocación vital de cultivar e protexer os recursos naturais para alimentar á humanidade. A este respecto, a persistente vergoña da fame no mundo lévame a compartir con vostedes a pregunta: como usamos os recursos da terra? As sociedades actuais deberían reflexionar sobre a xerarquía nas prioridades ás que se destina a produción. De feito, é un deber de obrigado cumprimento que se utilicen os recursos da terra de modo que ninguén pase fame. As iniciativas e as solucións posibles son moitas e non se limitan ao aumento da produción. É dabondo sabido que a produción actual é suficiente e, con todo, millóns de persoas sofren e morren de fame, e iso constitúe un verdadeiro escándalo. É necesario atopar os modos para que todos póidanse beneficiar dos froitos da terra, non só para evitar que se amplíe a brecha entre quen máis ten e quen se ten que conformar coas migallas, senón tamén, e sobre todo, por unha esixencia de xustiza, de equidade e de respecto cara ao ser humano. Neste sentido, quixese lembrar a todos o necesario destino universal dos bens, que é un dos principios crave da doutrina social da Igrexa. Respectar este principio é a condición esencial para posibilitar un efectivo e xusto acceso aos bens básicos e primarios que todo home necesita e aos que ten dereito.
Conclusión
10. A fraternidade ten necesidade de ser descuberta, amada, experimentada, anunciada e testemuñada. Pero só o amor dado por Deus permítenos acoller e vivir plenamente a fraternidade.
O necesario realismo da política e da economía non pode reducirse a un tecnicismo privado de ideais, que ignora a dimensión transcendente do home. Cando falta esta apertura a Deus, toda actividade humana vólvese máis pobre e as persoas quedan reducidas a obxectos de explotación. Só se aceptan moverse no amplo espazo asegurado por esta apertura a Aquel que ama a cada home e a cada muller, a política e a economía conseguirán estruturarse sobre a base dun auténtico espírito de caridade fraterna e poderán ser instrumento eficaz de desenvolvemento humano integral e de paz.
Os cristiáns cremos que na Igrexa somos membros os uns dos outros, que todos nos necesitamos uns a outros, porque a cada un de nós déullenos unha graza segundo a medida do don de Cristo, para a utilidade común (cf. Ef 4,7.25; 1 Co 12,7). Cristo veu ao mundo para traernos a graza divina, é dicir, a posibilidade de participar na súa vida. Isto leva consigo tecer un armazón de relacións fraternas, baseadas na reciprocidad, no perdón, no don total de si, segundo a amplitude e a profundidade do amor de Deus, ofrecido á humanidade por Aquel que, crucificado e resucitado, atrae a todos a si: «Doulles un mandamento novo: que vos amedes uns a outros; como eu vos amei, amádevos tamén entre vós. O sinal polo que coñecerán todos que sodes discípulos meus será que vos amades uns a outros» (Xn 13,34-35). Esta é a boa noticia que reclama de cada un de nós un paso adiante, un exercicio perenne de empatía, de escoita do sufrimento e da esperanza do outro, tamén do máis afastado de min, póndonos en marcha polo camiño esixente daquel amor que se entrega e gástase gratuitamente polo ben de cada irmán e irmá.
Cristo diríxese ao home na súa integridade e non desexa que ninguén se perda. «Deus non mandou ao seu Fillo ao mundo para condenar ao mundo, senón para que o mundo se salve por El» (Xn 3,17). Faio sen forzar, sen obrigar a ninguén a abrirlle as portas do seu corazón e da súa mente. «O primeiro entre vostedes pórtese como o menor, e o que goberna, como o que serve» -di Xesucristo-,«eu estou no medio de vós como o que serve» (Lc 22,26-27). Así pois, toda actividade debe distinguirse por unha actitude de servizo ás persoas, especialmente ás máis afastadas e descoñecidas. O servizo é a alma desa fraternidade que edifica a paz.
Que María, a Nai de Xesús, nos axude a comprender e a vivir cada día a fraternidade que brota do corazón do seu Fillo, para levar paz a todos os homes nesta querida terra nosa.
[1] Cf. Carta enc. Caritas in veritate (29 xuño 2009), 19: AAS 101 (2009), 654-655.
[2] Cf. Francisco, Carta enc. Lumen fidei (29 xuño 2013), 54: AAS 105 (2013), 591-592.
[3] Cf. Paulo VI, Carta enc. Populorum progressio (26 marzo 1967), 87: AAS 59 (1967), 299.
[4] Cf. Xoán Paulo II, Carta enc. Sollicitudo rei socialis (30 decembro 1987), 39: AAS 80 (1988), 566-568.
[5] Carta enc. Populorum progressio (26 marzo 1967), 43: AAS 59 (1967), 278-279.
[6] Cf. íbid., 44: AAS 59 (1967), 279.
[7] Carta enc. Sollicitudo rei socialis (30 decembro 1987), 38: AAS 80 (1988), 566.
[8] Íbid., 38-39: AAS 80 (1988), 566-567.
[9] Íbid., 40: AAS 80 (1988), 569.
[10] Íbid.
[11] Cf. Carta enc. Caritas in veritate (29 xuño 2009), 19: AAS 101 (2009), 654-655.
[12] Summa Theologiae II-II, q.66, art. 2.
[13] Conc. Ecum. Vat. II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 69. Cf. León XIII, Carta enc. Rerum novarum (15 maio 1891), 19: ASS 23 (1890-1891), 651; Xoán Paulo II, Carta enc. Sollicitudo rei socialis (30 decembro 1987), 42: AAS 80 (1988), 573-574; Pontificio Consello «Xustiza e Paz», Compendio da Doutrina social da Igrexa, n. 178.
[14] Carta enc. Redemptor hominis (4 marzo 1979), 16: AAS 61 (1979), 290.
[15] Cf. Pontificio Consello «Xustiza e Paz», Compendio da Doutrina social da Igrexa, n. 159.
[16] Francisco, Carta ao Presidente da Federación Rusa, Vladímir Putin (4 setembro 2013): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (6 setembro 2013), 1.
[17] Carta enc. Pacem in terris (11 abril 1963),34: AAS 55 (1963), 256.
http://www.vatican.va/holy_father/francesco/messages/peace/documents/papa-francesco_20131208_messaggio-xlvii-giornata-mondiale-pace-2014_sp.html
MENSAXE DO SANTO PAI FRANCISCO
PARA A CELEBRACIÓN DA
XLVII XORNADA MUNDIAL DA PAZ
1 DE XANEIRO DE 2014
A FRATERNIDADE, FUNDAMENTO E CAMIÑO PARA A PAZ
1. Nesta a miña primeira Mensaxe para a Xornada Mundial da Paz, quixese desexar a todos, ás persoas e aos pobos, unha vida chea de alegría e de esperanza. O corazón de todo home e de toda muller alberga no seu interior o desexo dunha vida plena, da que forma parte un anhelo indeleble de fraternidade, que nos convida á comuñón cos outros, nos que atopamos non inimigos ou adversarios, senón irmáns aos que acoller e querer.
De feito, a fraternidade é unha dimensión esencial do home, que é un ser relacional. A viva conciencia deste carácter relacional lévanos a ver e a tratar a cada persoa como unha verdadeira irmá e un verdadeiro irmán; sen ela, é imposible a construción dunha sociedade xusta, dunha paz estable e duradeira. E é necesario lembrar que normalmente a fraternidade empeza a aprenderse no seo da familia, sobre todo grazas ás responsabilidades complementarias de cada un dos seus membros, en particular do pai e da nai. A familia é a fonte de toda fraternidade, e por iso é tamén o fundamento e o camiño primordial para a paz, pois, por vocación, debería contaxiar ao mundo co seu amor.
O número cada vez maior de interdependencias e de comunicacións que se entrecruzan no noso planeta fai máis palpable a conciencia de que todas as nacións da terra forman unha unidade e comparten un destino común. Nos dinamismos da historia, a pesar da diversidade de etnias, sociedades e culturas, vemos sementada a vocación de formar unha comunidade composta de irmáns que se acollen recíprocamente e se preocupan os uns dos outros. Con todo, a miúdo os feitos, nun mundo caracterizado pola globalización da indiferenza, que aos poucos nos "habitúa" ao sufrimento do outro, pechándonos en nós mesmos, contradin e desmenten esa vocación.
En moitas partes do mundo, continuamente lesiónanse gravemente os dereitos humanos fundamentais, sobre todo o dereito á vida e á liberdade relixiosa. O tráxico fenómeno da trata de seres humanos, con cuxa vida e desesperación especulan persoas sen escrúpulos, representa un exemplo inquietante. Ás guerras feitas de enfrontamentos armados súmanse outras guerras menos visibles, pero non menos crueis, que se combaten no campo económico e financeiro con medios igualmente destrutivos de vidas, de familias, de empresas.
A globalización, -como afirmou Benedito XVI-, achéganos aos demais, pero non nos fai irmáns[1]. Ademais, as numerosas situacións de desigualdade, de pobreza e de inxustiza revelan non só unha profunda falta de fraternidade, senón tamén a ausencia dunha cultura da solidariedade. As novas ideoloxías, caracterizadas por un difuso individualismo, egocentrismo e consumismo materialista, debilitan os lazos sociais, fomentando esa mentalidade do "descarte", que leva ao desprezo e ao abandono dos máis débiles, de cuantos son considerados "inútiles". Así a convivencia humana parécese cada vez máis a un mero do ut des pragmático e egoísta.
Ao mesmo tempo, é claro que tampouco as éticas contemporáneas son capaces de xerar vínculos auténticos de fraternidade, xa que unha fraternidade privada da referencia a un Pai común, como fundamento último, non logra subsistir[2]. Unha verdadeira fraternidade entre os homes supón e require unha paternidade transcendente. A partir do recoñecemento desta paternidade, consolídase a fraternidade entre os homes, é dicir, ese facerse «próximo» que se preocupa polo outro.
«Onde está o teu irmán?» (Xn4,9)
2. Para comprender mellor esta vocación do home á fraternidade, para coñecer máis adecuadamente os obstáculos que se interpoñen na súa realización e descubrir os camiños para superalos, é fundamental deixarse guiar polo coñecemento do designio de Deus, que nos presenta luminosamente a Sacra Escritura.
Segundo o relato das orixes, todos os homes proceden duns pais comúns, de Adán e Eva, parella creada por Deus ao seu xeito (cf. Xn 1,26), dos cales nacen Caín e Abel. Na historia da primeira familia lemos a xénese da sociedade, a evolución das relacións entre as persoas e os pobos.Abel é pastor, Caín é labrador. A súa identidade profunda e, á vez, a súa vocación, é ser irmáns, na diversidade da súa actividade e cultura, do seu modo de relacionarse con Deus e coa creación. Pero o asasinato de Abel por parte de Caín deixa constancia trágicamente do rexeitamento radical da vocación a ser irmáns. A súa historia (cf. Xn 4,1-16) pon en evidencia a dificultade da tarefa á que están chamados todos os homes, vivir unidos, preocupándose os uns dos outros. Caín, ao non aceptar a predilección de Deus por Abel, que lle ofrecía o mellor do seu rabaño :«O Señor fixouse en Abel e na súa ofrenda, pero non se fixou en Caín nin na súa ofrenda» (Xn 4,4-5), mata a Abel por envexa. Desta maneira, négase a recoñecelo como irmán, a relacionarse positivamente con el, a vivir ante Deus asumindo as súas responsabilidades de coidar e protexer ao outro. Á pregunta «Onde está o teu irmán?», coa que Deus interpela a Caín pedíndolle contas polo que fixo, el responde: «Non o sei; seica son eu o gardián do meu irmán?» (Xn 4,9). Despois -dinos a Xénese-«Caín saíu da presenza do Señor» (Xn 4,16).
Habemos de preguntarnos polos motivos profundos que levaron a Caín a deixar de lado o vínculo de fraternidade e, xunto con el, o vínculo de reciprocidad e de comuñón que o unía ao seu irmán Abel. Deus mesmo denuncia e recrimina a Caín a súa conivencia co mal: «O pecado axexa á porta» (Xn 4,7). No entanto, Caín non loita contra o mal e decide igualmente alzar a man «contra o seu irmán Abel» (Xn 4,8), rexeitando o proxecto de Deus. Frustra así a súa vocación orixinaria de ser fillo de Deus e a vivir a fraternidade.
O relato de Caín e Abel ensínanos que a humanidade leva inscrita en si unha vocación á fraternidade, pero tamén a dramática posibilidade da súa traizón. Dá testemuño diso o egoísmo cotián, que está no fondo de tantas guerras e inxustizas: moitos homes e mulleres morren a mans de irmáns e irmás que non saben recoñecerse como tales, é dicir, como seres feitos para a reciprocidad, para a comuñón e para o don.
«E todos vós sodes irmáns» (Mt 23,8)
3. Xorde espontánea a pregunta: os homes e as mulleres deste mundo poderán corresponder algunha vez plenamente ao anhelo de fraternidade, que Deus Pai imprimiu neles? Conseguirán, só coas súas forzas, vencer a indiferenza, o egoísmo e o odio, e aceptar as lexítimas diferenzas que caracterizan aos irmáns e irmás?
Sobre todo, a fraternidade humana foi rexenerada en e por Xesucristo coa súa morte e resurrección. A cruz é o "lugar" definitivo onde se funda a fraternidade, que os homes non son capaces de xerar por si mesmos. Xesucristo, que asumiu a natureza humana para redimirla, amando ao Pai ata a morte, e unha morte de cruz (cf. Flp 2,8), mediante a súa resurrección constitúenos en humanidade nova, en total comuñón coa vontade de Deus, co seu proxecto, que comprende a plena realización da vocación á fraternidade.
Xesús asume desde o principio o proxecto de Deus, concedéndolle o primado sobre todas as cousas. Pero Cristo, co seu abandono á morte por amor ao Pai, convértese en principio novo e definitivo para todos nós, chamados a recoñecernos irmáns nel, fillos do mesmo Pai. El é a mesma Alianza, o lugar persoal da reconciliación do home con Deus e dos irmáns entre si. Na morte en cruz de Xesús tamén queda superada a separación entre pobos, entre o pobo da Alianza e o pobo dos Xentís, privado de esperanza porque ata aquel momento era alleo aos pactos da Promesa. Como lemos na Carta aos Efesios, Xesucristo reconcilia en si a todos os homes. El é a paz, porque dos dous pobos fixo un só, derrubando o muro de separación que os dividía, a inimizade. El creou en si mesmo un só pobo, un só home novo, unha soa humanidade (cf. 2,14-16).
Quen acepta a vida de Cristo e vive nel recoñece a Deus como Pai e entrégase totalmente a El, amándoo sobre todas as cousas. O home reconciliado ve en Deus ao Pai de todos e, en consecuencia, sente o chamado a vivir unha fraternidade aberta a todos. En Cristo, o outro é aceptado e amado como fillo ou filla de Deus, como irmán ou irmá, non como un estraño, e menos aínda como un adversario ou un inimigo. Na familia de Deus, onde todos son fillos dun mesmo Pai, e todos están inxertados en Cristo, fillos no Fillo, non hai "vidas descartables". Todos gozan de igual e intanxible dignidade. Todos son amados por Deus, todos foron rescatados polo sangue de Cristo, morto en cruz e resucitado por cada un. Esta é a razón pola que non podemos quedarnos indiferentes ante a sorte dos irmáns.
A fraternidade, fundamento e camiño para a paz
4. Tendo en conta todo isto, é fácil comprender que a fraternidade é fundamento e camiño para a paz. As Encíclicas sociais dos meus Predecesores achegan unha valiosa axuda neste sentido. Bastaría recuperar as definicións de paz da Populorum progressio de Paulo VI ou da Sollicitudo rei socialis de Xoán Paulo II. Na primeira, atopamos que o desenvolvemento integral dos pobos é o novo nome da paz[3]. Na segunda, que a paz é opus solidaritatis[4].
Paulo VI afirma que non só entre as persoas, senón tamén entre as nacións, debe reinar un espírito de fraternidade. E explica: «Nesta comprensión e amizade mutuas, nesta comuñón sacra, debemos [?] actuar a unha para edificar o porvir común da humanidade»[5]. Este deber concierne en primeiro lugar aos máis favorecidos. As súas obrigacións afunden as súas raíces na fraternidade humana e sobrenatural, e preséntanse baixo un triplo aspecto: o deber de solidariedade, que esixe que as nacións ricas axuden aos países menos desenvolvidos; o deber de xustiza social, que require o cumprimento en termos máis correctos das relacións defectuosas entre pobos fortes e pobos débiles; o deber de caridade universal, que implica a promoción dun mundo máis humano para todos, onde todos teñan algo que dar e recibir, sen que o progreso duns sexa un obstáculo para o desenvolvemento dos outros[6].Así mesmo, se se considera a paz como opus solidaritatis, non se pode pasar por alto que a fraternidade é o seu principal fundamento. A paz -afirma Xoán Paulo II- é un ben indivisible. Ou é de todos ou non é de ninguén. Só é posible alcanzala realmente e gozar dela, como mellor calidade de vida e como desenvolvo máis humano e sustentable, se se asume na práctica, por parte de todos, unha «determinación firme e perseverante de empeñarse polo ben común»[7]. O cal implica non deixarse levar polo «afán de ganancia» ou pola «sede de poder». É necesario estar dispostos a "perderse" polo outro en lugar de explotalo, e a "servilo" en lugar de oprimilo para o propio proveito. [...] O "outro" (persoa, pobo ou nación) non [pode ser considerado] como un instrumento calquera para explotar a baixo custo a súa capacidade de traballo e resistencia física, abandonándoo cando xa non serve, senón como un "semellante" o noso, unha "axuda"»[8].
A solidariedade cristiá entraña que o próximo sexa amado non só como «un ser humano cos seus dereitos e a súa igualdade fundamental con todos», senón como «a imaxe viva de Deus Pai, rescatada polo sangue de Xesucristo e posta baixo a acción permanente do Espírito Santo»[9], como un irmán.«Entón a conciencia da paternidade común de Deus, da irmandade de todos os homes en Cristo, "fillos no Fillo", da presenza e acción vivificadora do Espírito Santo, conferirá -lembra Xoán Paulo II- á nosa mirada sobre o mundo un novo criterio para interpretalo»[10], para transformalo.
A fraternidade, premisa para vencer a pobreza
5. Na Caritas in veritate, o meu Predecesor lembraba ao mundo enteiro que a falta de fraternidade entre os pobos e entre os homes é unha causa importante da pobreza[11]. En moitas sociedades experimentamos unha profunda pobreza relacional debida á carencia de sólidas relacións familiares e comunitarias. Asistimos con preocupación ao crecemento de distintos tipos de descontento, de marxinación, de soidade e a variadas formas de dependencia patolóxica. Unha pobreza como esta só pode ser superada redescubriendo e valorando as relacións fraternas no seo das familias e das comunidades, compartindo as alegrías e os sufrimentos, as dificultades e os logros que forman parte da vida das persoas.Ademais, se por unha banda dáse unha redución da pobreza absoluta, por outra banda non podemos deixar de recoñecer un grave aumento da pobreza relativa, é dicir, das desigualdades entre persoas e grupos que conviven nunha determinada rexión ou nun determinado contexto histórico-cultural. Neste sentido, necesítanse tamén políticas eficaces que promovan o principio da fraternidade, asegurando ás persoas "iguais na súa dignidade e nos seus dereitos fundamentais" o acceso aos «capitais», aos servizos, aos recursos educativos, sanitarios, tecnolóxicos, de modo que todos teñan a oportunidade de expresar e realizar o seu proxecto de vida, e poidan desenvolverse plenamente como persoas.
Tamén se necesitan políticas dirixidas a atenuar unha excesiva desigualdade da renda. Non podemos esquecer o ensino da Igrexa sobre a chamada hipoteca social, segundo a cal, aínda que é lícito, como di Santo Tomás de Aquino, e mesmo necesario, «que o home posúa cousas propias»[12], en canto ao uso, non as ten «como exclusivamente súas, senón tamén como comúns, no sentido de que non lle aproveiten a el soamente, senón tamén aos demais»[13].
Finalmente, hai unha forma máis de promover a fraternidade -e así vencer a pobreza- que debe estar no fondo de todas as demais. É o desprendemento de quen elixe vivir estilos de vida sobrios e esenciais, de quen, compartindo as propias riquezas, consegue así experimentar a comuñón fraterna cos outros. Isto é fundamental para seguir a Xesucristo e ser autenticamente cristiáns. Non se trata só de persoas consagradas que fan profesión do voto de pobreza, senón tamén de moitas familias e cidadáns responsables, que cren firmemente que a relación fraterna co próximo constitúe o ben máis prezado.
O redescubrimiento da fraternidade na economía
6. As graves crises financeiras e económicas -que teñen a súa orixe no progresivo afastamento do home de Deus e do próximo, na procura insaciable de bens materiais, por unha banda, e no empobrecimiento das relacións interpersoais e comunitarias, por outro- levaron a moitos a buscar o benestar, a felicidade e a seguridade no consumo e a ganancia máis aló da lóxica dunha economía sa. Xa en 1979 Xoán Paulo II advertía do «perigo real e perceptible de que, mentres avanza enormemente o dominio por parte do home sobre o mundo das cousas, perda os fíos esenciais deste dominio seu, e de diversos modos a súa humanidade quede sometida a ese mundo, e el mesmo fágase obxecto de múltiple manipulación, aínda que ás veces non directamente perceptible, a través de toda a organización da vida comunitaria, a través do sistema de produción, a través da presión dos medios de comunicación social»[14].O feito de que as crises económicas sucédanse unha detrás doutra debería levarnos ás oportunas revisións dos modelos de desenvolvemento económico e a un cambio nos estilos de vida. A crise actual, con graves consecuencias para a vida das persoas, pode ser, con todo, unha ocasión propicia para recuperar as virtudes da prudencia, da temperanza, da xustiza e da fortaleza. Estas virtudes pódennos axudar a superar os momentos difíciles e a redescubrir os vínculos fraternos que nos unen uns a outros, coa profunda confianza de que o home ten necesidade e é capaz de algo máis que desenvolver ao máximo o seu interese individual. Sobre todo, estas virtudes son necesarias para construír e manter unha sociedade a medida da dignidade humana.
A fraternidade extingue a guerra
7. Durante este último ano, moitos dos nosos irmáns e irmás sufriron a experiencia denigrante da guerra, que constitúe unha grave e profunda ferida infligida á fraternidade.
Moitos son os conflitos armados que se producen no medio da indiferenza xeral. A todos cuantos viven en terras onde as armas impoñen terror e destrución, asegúrolles a miña proximidade persoal e a de toda a Igrexa. Esta ten a misión de levar a caridade de Cristo tamén ás vítimas inermes das guerras esquecidas, mediante a oración pola paz, o servizo aos feridos, aos que pasan fame, aos desprazados, aos refuxiados e a cuantos viven con medo. Ademais a Igrexa alza a súa voz para facer chegar aos responsables o berro de dor desta humanidade sufriente e para facer cesar, xunto ás hostilidades, calquera atropelo ou violación dos dereitos fundamentais do home[15].Por este motivo, desexo dirixir unha encarecida exhortación a cuantos sementan violencia e morte coas armas: Redescubran, en quen hoxe consideran só un inimigo ao que exterminar, ao seu irmán e non alcen a súa man contra el. Renuncien á vía das armas e vaian ao encontro do outro co diálogo, o perdón e a reconciliación para reconstruír á súa ao redor a xustiza, a confianza e a esperanza. «Nesta perspectiva, parece claro que na vida dos pobos os conflitos armados constitúen sempre a deliberada negación de toda posible concordia internacional, creando divisións profundas e feridas lacerantes que requiren moitos anos para cicatrizar. As guerras constitúen o rexeitamento práctico ao compromiso por alcanzar esas grandes metas económicas e sociais que a comunidade internacional fixouse»[16].
Con todo, mentres haxa unha cantidade tan grande de armamentos en circulación como hoxe en día, sempre se poderán atopar novos pretextos para iniciar as hostilidades. Por iso, fago meu o chamamento dos meus Predecesores á non proliferación das armas e ao desarmamento de parte de todos, comezando polo desarmamento nuclear e químico.
Non podemos deixar de constatar que os acordos internacionais e as leis nacionais, aínda que son necesarias e altamente desexables, non son suficientes por si soas para protexer á humanidade do risco dos conflitos armados. Necesítase unha conversión dos corazóns que permita a cada un recoñecer no outro un irmán do que preocuparse, co que colaborar para construír unha vida plena para todos. Este é o espírito que anima moitas iniciativas da sociedade civil a favor da paz, entre as que se atopan as das organizacións relixiosas. Espero que o empeño cotián de todos siga dando froito e que se poida lograr tamén a efectiva aplicación no dereito internacional do dereito á paz, como un dereito humano fundamental, pre-condición necesaria para o exercicio de todos os outros dereitos.
A corrupción e o crime organizado oponse á fraternidade
8. O horizonte da fraternidade prevé o desenvolvemento integral de todo home e muller. As xustas ambicións dunha persoa, sobre todo se é nova, non se poden frustrar e ultraxar, non se pode defraudar a esperanza de poder realizalas. Con todo, non podemos confundir a ambición coa prevaricación. Ao contrario, debemos competir en estima mutua (cf. Rm 12,10). Tamén nas disputas, que constitúen un aspecto ineludible da vida, é necesario lembrar que somos irmáns e, por iso mesmo, educar e educarse en non considerar ao próximo un inimigo ou un adversario ao que eliminar.
A fraternidade xera paz social, porque crea un equilibrio entre liberdade e xustiza, entre responsabilidade persoal e solidariedade, entre o ben dos individuos e o ben común. E unha comunidade política debe favorecer todo isto con trasparencia e responsabilidade. Os cidadáns deben sentirse representados polos poderes públicos sen menoscabo da súa liberdade. En cambio, a miúdo, entre cidadán e institucións, infíltranse intereses de parte que deforman a súa relación, propiciando a creación dun clima perenne de conflito.Un auténtico espírito de fraternidade vence o egoísmo individual que impide que as persoas poidan vivir en liberdade e harmonía entre si. Ese egoísmo desenvólvese socialmente tanto nas múltiples formas de corrupción, hoxe tan capilarmente difundidas, como na formación das organizacións criminais, desde os grupos pequenos a aqueles que operan a escala global, que, minando profundamente a legalidade e a xustiza, feren o corazón da dignidade da persoa. Estas organizacións ofenden gravemente a Deus, prexudican aos irmáns e danan á creación, máis aínda cando teñen connotacións relixiosas.
Penso no drama lacerante da droga, coa que algúns se lucran desprezando as leis morais e civís, na devastación dos recursos naturais e na contaminación, na traxedia da explotación laboral; penso no branqueo ilícito de diñeiro así como na especulación financeira, que a miúdo asume trazos prexudiciais e demoledores para enteiros sistemas económicos e sociais, expondo á pobreza a millóns de homes e mulleres; penso na prostitución que cada día cultiva vítimas inocentes, sobre todo entre os máis novos, roubándolles o futuro; penso na abominable trata de seres humanos, nos delitos e abusos contra os menores, na escravitude que aínda difunde o seu horror en moitas partes do mundo, na traxedia frecuentemente desatendida dos emigrantes cos que se especula indignamente na ilegalidade. Xoán XXIII escribiu respecto diso: «Unha sociedade que se apoie só na razón da forza ha de cualificarse de inhumana. Nela, efectivamente, os homes ven privados da súa liberdade, no canto de sentirse estimulados, pola contra, ao progreso da vida e ao propio perfeccionamento»[17]. Con todo, o home pódese converter e nunca se pode excluír a posibilidade de que cambie de vida. Gustaríame que isto fose unha mensaxe de confianza para todos, tamén para aqueles que cometeron crimes atroces, porque Deus non quere a morte do pecador, senón que se converta e viva (cf. Ez 18,23).
No contexto amplo do carácter social do home, polo que se refire ao delito e á pena, tamén habemos de pensar nas condicións inhumanas de moitos cárceres, onde o recluso a miúdo queda reducido a un estado infrahumano e humillado na súa dignidade humana, impedido tamén de calquera vontade e expresión de redención. A Igrexa fai moito en todos estes ámbitos, a maior parte das veces en silencio. Exhorto e animo a facer cada vez máis, coa esperanza de que ditas iniciativas, levadas a cabo por moitos homes e mulleres audaces, sexan cada vez máis apoiadas leal e honestamente tamén polos poderes civís.
A fraternidade axuda a protexer e a cultivar a natureza
9. A familia humana ha recibido do Creador un don en común: a natureza. A visión cristiá da creación leva un xuízo positivo sobre a licitud das intervencións na natureza para sacar proveito diso, a condición de obrar responsablemente, é dicir, acatando aquela "gramática" que está inscrita nela e usando sabiamente os recursos en beneficio de todos, respectando a beleza, a finalidade e a utilidade de todos os seres vivos e a súa función no ecosistema. En definitiva, a natureza está á nosa disposición, e nós estamos chamados a administrala responsablemente. En cambio, a miúdo deixámonos levar pola cobiza, pola soberbia do dominar, do ter, do manipular, do explotar; non custodiamos a natureza, non a respectamos, non a consideramos un don gratuíto que temos que coidar e pór ao servizo dos irmáns, tamén das xeracións futuras.En particular, o sector agrícola é o sector primario de produción coa vocación vital de cultivar e protexer os recursos naturais para alimentar á humanidade. A este respecto, a persistente vergoña da fame no mundo lévame a compartir con vostedes a pregunta: como usamos os recursos da terra? As sociedades actuais deberían reflexionar sobre a xerarquía nas prioridades ás que se destina a produción. De feito, é un deber de obrigado cumprimento que se utilicen os recursos da terra de modo que ninguén pase fame. As iniciativas e as solucións posibles son moitas e non se limitan ao aumento da produción. É dabondo sabido que a produción actual é suficiente e, con todo, millóns de persoas sofren e morren de fame, e iso constitúe un verdadeiro escándalo. É necesario atopar os modos para que todos póidanse beneficiar dos froitos da terra, non só para evitar que se amplíe a brecha entre quen máis ten e quen se ten que conformar coas migallas, senón tamén, e sobre todo, por unha esixencia de xustiza, de equidade e de respecto cara ao ser humano. Neste sentido, quixese lembrar a todos o necesario destino universal dos bens, que é un dos principios crave da doutrina social da Igrexa. Respectar este principio é a condición esencial para posibilitar un efectivo e xusto acceso aos bens básicos e primarios que todo home necesita e aos que ten dereito.
Conclusión
10. A fraternidade ten necesidade de ser descuberta, amada, experimentada, anunciada e testemuñada. Pero só o amor dado por Deus permítenos acoller e vivir plenamente a fraternidade.
O necesario realismo da política e da economía non pode reducirse a un tecnicismo privado de ideais, que ignora a dimensión transcendente do home. Cando falta esta apertura a Deus, toda actividade humana vólvese máis pobre e as persoas quedan reducidas a obxectos de explotación. Só se aceptan moverse no amplo espazo asegurado por esta apertura a Aquel que ama a cada home e a cada muller, a política e a economía conseguirán estruturarse sobre a base dun auténtico espírito de caridade fraterna e poderán ser instrumento eficaz de desenvolvemento humano integral e de paz.Os cristiáns cremos que na Igrexa somos membros os uns dos outros, que todos nos necesitamos uns a outros, porque a cada un de nós déullenos unha graza segundo a medida do don de Cristo, para a utilidade común (cf. Ef 4,7.25; 1 Co 12,7). Cristo veu ao mundo para traernos a graza divina, é dicir, a posibilidade de participar na súa vida. Isto leva consigo tecer un armazón de relacións fraternas, baseadas na reciprocidad, no perdón, no don total de si, segundo a amplitude e a profundidade do amor de Deus, ofrecido á humanidade por Aquel que, crucificado e resucitado, atrae a todos a si: «Doulles un mandamento novo: que vos amedes uns a outros; como eu vos amei, amádevos tamén entre vós. O sinal polo que coñecerán todos que sodes discípulos meus será que vos amades uns a outros» (Xn 13,34-35). Esta é a boa noticia que reclama de cada un de nós un paso adiante, un exercicio perenne de empatía, de escoita do sufrimento e da esperanza do outro, tamén do máis afastado de min, póndonos en marcha polo camiño esixente daquel amor que se entrega e gástase gratuitamente polo ben de cada irmán e irmá.
Cristo diríxese ao home na súa integridade e non desexa que ninguén se perda. «Deus non mandou ao seu Fillo ao mundo para condenar ao mundo, senón para que o mundo se salve por El» (Xn 3,17). Faio sen forzar, sen obrigar a ninguén a abrirlle as portas do seu corazón e da súa mente. «O primeiro entre vostedes pórtese como o menor, e o que goberna, como o que serve» -di Xesucristo-,«eu estou no medio de vós como o que serve» (Lc 22,26-27). Así pois, toda actividade debe distinguirse por unha actitude de servizo ás persoas, especialmente ás máis afastadas e descoñecidas. O servizo é a alma desa fraternidade que edifica a paz.
Que María, a Nai de Xesús, nos axude a comprender e a vivir cada día a fraternidade que brota do corazón do seu Fillo, para levar paz a todos os homes nesta querida terra nosa.
Vaticano, 8 de decembro de 2013.
FRANCISCO
[1] Cf. Carta enc. Caritas in veritate (29 xuño 2009), 19: AAS 101 (2009), 654-655.
[2] Cf. Francisco, Carta enc. Lumen fidei (29 xuño 2013), 54: AAS 105 (2013), 591-592.
[3] Cf. Paulo VI, Carta enc. Populorum progressio (26 marzo 1967), 87: AAS 59 (1967), 299.
[4] Cf. Xoán Paulo II, Carta enc. Sollicitudo rei socialis (30 decembro 1987), 39: AAS 80 (1988), 566-568.
[5] Carta enc. Populorum progressio (26 marzo 1967), 43: AAS 59 (1967), 278-279.
[6] Cf. íbid., 44: AAS 59 (1967), 279.
[7] Carta enc. Sollicitudo rei socialis (30 decembro 1987), 38: AAS 80 (1988), 566.
[8] Íbid., 38-39: AAS 80 (1988), 566-567.
[9] Íbid., 40: AAS 80 (1988), 569.
[10] Íbid.
[11] Cf. Carta enc. Caritas in veritate (29 xuño 2009), 19: AAS 101 (2009), 654-655.
[12] Summa Theologiae II-II, q.66, art. 2.
[13] Conc. Ecum. Vat. II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 69. Cf. León XIII, Carta enc. Rerum novarum (15 maio 1891), 19: ASS 23 (1890-1891), 651; Xoán Paulo II, Carta enc. Sollicitudo rei socialis (30 decembro 1987), 42: AAS 80 (1988), 573-574; Pontificio Consello «Xustiza e Paz», Compendio da Doutrina social da Igrexa, n. 178.
[14] Carta enc. Redemptor hominis (4 marzo 1979), 16: AAS 61 (1979), 290.
[15] Cf. Pontificio Consello «Xustiza e Paz», Compendio da Doutrina social da Igrexa, n. 159.
[16] Francisco, Carta ao Presidente da Federación Rusa, Vladímir Putin (4 setembro 2013): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (6 setembro 2013), 1.
[17] Carta enc. Pacem in terris (11 abril 1963),34: AAS 55 (1963), 256.
Comentarios
Publicar un comentario