Benaventurados os Misericordiosos (II)


2. OS GRANDES MANDATOS DO SEÑOR Á IGREXA

Entre os grandes mandatos que o Señor dá á súa Igrexa debemos considerar, ante todo: o mandato da Eucaristía e da caridade, o mandato da unidade, e o mandato de a misión.

·         O mandato da Eucaristía e da caridade:
unha Diocese que celebra a Eucaristía e vive a caridade

Ambos os mandatos, o da Eucaristía e o da caridade, están intrinsecamente relacionados.

·         “Facede isto en memoria de min”, mándanos o Señor (Lc 22,19; 1 Cor 11,24-25).

Con estas palabras, “Facede isto en memoria de min”, Xesús pídenos corresponder ao seu don de amor por nós e representalo sacramentalmente[46].

A Eucaristía é o memorial da Pascua de Cristo. Na celebración eucarística, a Pascua do Señor non soamente se lembra, senón que se fai presente; e o seu sacrificio, ofrecido dunha vez para sempre na cruz, permanece actual (cf LG 3). A Igrexa únese a este sacrificio: “Na Eucaristía, o sacrificio de Cristo faise tamén o sacrificio dos membros de o seu Corpo”[47].

Como ensinou Bieito XVI: “A Eucaristía penétranos no acto oblativo de Xesús. Non recibimos soamente de modo pasivo o Logos, senón que nos implicamos na dinámica da súa entrega”[48]. Esta implicación abarca a vida enteira.

Por esta razón, a Eucaristía, como fonte e culmen da vida e da misión da Igrexa, ha de plasmarse na nosa existencia concreta: “A vida dos fieis, o seu encomio, o seu sufrimento, a súa oración e o seu traballo únense aos de Cristo e á súa total ofrenda, e adquiren así un valor novo”[49].

Na Eucaristía, Xesús únenos á súa ofrenda, mostrando o vínculo que quixo establecer entre El e nós, entre a súa persoa e a Igrexa: “En efecto, Cristo mesmo, no sacrificio da cruz, procreou á Igrexa como a súa esposa e o seu corpo”[50]. Os Pais da Igrexa vían un paralelismo entre a orixe de Eva do costado de Adán (cf Xén 2,21-23) e o nacemento da Igrexa, nada do costado aberto de Cristo na Cruz (cf Xn 19,34).

Hai unha unión causal entre o sacrificio de Cristo, a Eucaristía e a Igrexa[51]: “A Eucaristía é Cristo que se nos entrega, edificándonos continuamente como o seu corpo”[52]. Se a Igrexa pode celebrar a Eucaristía é porque, primeiramente, Cristo entregouse a Si mesmo por ela na cruz. Unha Diocese que celebra a Eucaristía está a confesar a primacía do don de Cristo. É El quen nos amou primeiro (cf 1 Xn 4,19).

Non se pode separar a Cristo da súa Igrexa. A Eucaristía é, como ensinaba san Xoán Paulo II, “a suprema manifestación sacramental da comuñón na Igrexa”[53]. Así como o Corpo eucarístico do Señor é único e indivisible, así o é tamén a Igrexa, o seu Corpo místico: “Precisamente a realidade da única Eucaristía que se celebra en cada diocese en torno ao propio Bispo permítenos comprender como as mesmas Igrexas particulares subsisten in e ex Ecclesia[54].

Como pode avanzar a Diocese na vivencia da celebración eucarística? Un bo camiño para lograr este obxectivo será profundar en o ars celebrandi –na arte de celebrar rectamente–, na auténtica participación, e en a piedade eucarística.

A celebración da Eucaristía é o deber principal dos que recibiron o sacramento da Orde: os bispos, presbíteros e, no que lles compete, os diáconos. O Bispo diocesano como “primeiro dispensador dos misterios de Deus na Igrexa particular a el confiada, é o guía, o promotor e custodio de toda a vida litúrxica”[55].

Na celebración litúrxicas oficiadas polo Bispo na Catedral, ha de respectarse plenamente o ars celebrandi, “de modo que poidan ser consideradas como modelo para todas as igrexas de o seu territorio”[56].

Na Catedral, e en todas as igrexas da Diocese, hanse de observar as normas litúrxicas favorecendo, ante todo, o sentido do sacro; coidando, por iso, “a harmonía do rito, os ornamentos litúrxicos, a decoración e o lugar sacro”[57]. Como elemento litúrxico, tamén o canto debe estar en correspondencia co sentido do misterio celebrado, coas partes do rito e con os tempos litúrxicos.

A auténtica participación –activa, plena e fructuosa– na celebración eucarística non é equivalente “a unha simple actividade externa durante a celebración”[58], senón que parte dunha toma de conciencia do misterio que se celebra e da súa relación con a vida cotiá[59].

Será preciso, por iso, que cada fiel cultive o espírito de conversión continua e comprométase a levar o amor de Cristo á sociedade: “Favorece dita disposición interior –comenta Bieito XVI–, por exemplo, o recollemento e o silencio, polo menos uns instantes antes de comezar a liturxia, o xaxún e, cando sexa necesario, a confesión sacramental”[60].

Sen unha actitude interior de correspondencia ao misterio que se celebra, mediante o ofrecemento a Deus da propia vida, uníndoo ao sacrificio de Cristo pola salvación do mundo, as celebracións correrían o risco de caer no ritualismo. De aí a importancia de axudar aos fieis mediante catequeses mistagógicas que os leven a penetrarse  cada vez máis nos misterios celebrados[61]. A mellor catequese será, no entanto, a mesma liturxia ben celebrada.

Hai tres elementos que se deben ter en conta: en primeiro lugar, a interpretación dos ritos á luz dos acontecementos salvíficos, segundo a tradición viva da Igrexa. Sabendo que todos os acontecementos da historia da salvación teñen o seu centro en Xesucristo.

En segundo lugar, a catequese mistagóxica –a catequese que introduce na vivencia dos misterios da fe– ha de espertar e educar a sensibilidade dos fieis para que descubran o significado dos signos e xestos que, unidos á palabra, constitúen o rito.

En terceiro lugar, a catequese mistagóxica ha de ensinar o significado dos ritos en relación coa vida cristiá e o testemuño “en tódalas súas facetas, como o traballo e os compromisos, o pensamento e o afecto, a actividade e o descanso”[62].

A catequese eucarística contribuirá a que creza nos fieis o sentido do misterio da presenza de Deus no medio de nós. Os xestos de veneración da Eucaristía son, por iso, moi importantes, se se realizan como unha expresión exterior da veneración de o corazón.

Por outra banda, existe unha relación intrínseca entre celebración eucarística e adoración. Referíndose á comuñón, san Agustín dicía: “Ninguén come desta carne sen antes adorala […], pecariamos se non a adorásemos”[63]. O que acontece na santa Misa prolóngase e intensifica na adoración fóra da Misa. Para facilitar esta adoración, hase de procurar que o sagrario estea debidamente colocado.

·         “Douvos un mandamento novo: amádevos uns a outros; como eu vos amei, amádevos tamén entre vós” (Xn 13, 34).

A última vontade do Señor é o encargo do amor mutuo, a semellanza do amor que El nos ten. San Xoán, remitíndose a este mandato, pídenos permanecer na fe e no amor: “Quen di que está na luz pero odia ao seu irmán, aínda está na escuridade. Quen ama ao seu irmán está na Luz e nel non hai nada que o faga tropezar” (1 Xn 2,9-10).

A vivencia da caridade brota da participación no amor oblativo de Xesús, un amor que se actualiza na Eucaristía e que se fai concreto en cada un de nós se nos damos a nós mesmos. O amor a Deus e aos irmáns é o signo distintivo e o programa de vida de todo cristián e de toda diocese.

Para comunicar aos demais o amor de Deus, é necesario nutrirse de Deus mesmo, mediante a oración, a escoita da Palabra e a recepción dos sacramentos. Ao sabernos destinatarios do amor de Deus, ao deixarnos transformar polo Espírito Santo, convertémonos en suxeitos de caridade, chamados a facernos  nós mesmos instrumentos da graza para “difundir a caridade de Deus e para tecer redes de caridade”[64].

Para a Igrexa a vivencia da caridade non é algo accesorio senón esencial. A natureza da Igrexa exprésase nunha tripla tarefa: o anuncio da Palabra de Deus, a celebración dos sacramentos e o servizo de a caridade.

Quedando a salvo a universalidade do amor, que se dirixe cara a todo necesitado (cf Lc 10,31), queda en pé a esixencia de que, na Igrexa mesma como familia, ningún dos seus membros sufra por atoparse  en necesidade: “Mentres temos tempo, fagamos ben a todos, maiormente aos nosos irmáns na fe” (Gál 6,10)[65].

A fe obra pola caridade (cf Gál 5,6). Toda a transformación misioneira da Igrexa, pedida polo papa Francisco, esixe unha concentración do anuncio no esencial do Evanxeo; é dicir, no anuncio do amor de Deus[66].

Tamén o ensino moral ha de remitirse a ese núcleo, á fe que obra pola caridade e que se traduce en misericordia[67], na disposición a envorcarse nas necesidades dos demais para socorrer as súas deficiencias, na vivencia “da compaixón que comprende, asiste e promove”[68].

O mandato de caridade de Xesucristo “abraza tódalas dimensións da existencia, tódolos ambientes da convivencia e todos os pobos. Nada do humano lle pode resultar estraño”[69].

Non podemos permanecer insensibles ante o clamor dos máis abandonados da sociedade: as familias golpeadas pola crise, as pobrezas do mundo rural e dos homes e mulleres do mar, dos emigrantes e de os refuxiados.

A opción polos pobres inspírase na preferencia divina polos máis necesitados e consiste nunha “forma especial de primacía no exercicio da caridade cristiá, da cal dá testemuño toda a tradición de a Igrexa”[70].

A Igrexa é servidora dos pobres e testemuña unha caridade que non pode ser meramente paliativa, senón que debe ser preventivacurativa e propositiva[71]. Sen esa opción polos pobres, o anuncio do Evanxeo, que é a primeira caridade, “corre o risco de ser incomprendido ou de afogarse no mar das palabras ao que a actual sociedade da comunicación sométenos cada día”[72].

A caridade non ha de informar só as pequenas relacións entre os homes, senón tamén as grandes relacións sociais, económicas e políticas[73]. Para abrir os nosos ollos e descubrir as miserias do mundo, o papa Francisco pídenos reflexionar durante o Xubileu da Misericordia sobre as obras de misericordia corporais e espirituais:

“Será un modo de espertar a nosa conciencia, moitas veces aletargada ante o drama da pobreza, e de entrar aínda máis no corazón do Evanxeo, onde os pobres son os privilexiados da misericordia divina. A predicación de Xesús preséntanos estas obras de misericordia para que podamos darnos conta de se vivimos ou non como discípulos seus. Redescubramos as obras de misericordia corporais: dar de comer ao famento, dar de beber ao sedento, vestir ao espido, acoller ao forasteiro, asistir aos enfermos, visitar aos presos, enterrar aos mortos. E non esquezamos as obras de misericordia espirituais: dar consello ao que o necesita, ensinar ao que non sabe, corrixir ao que erra, consolar ao triste, perdoar as ofensas, soportar con paciencia as persoas molestas, rogar a Deus polos vivos e por os defuntos”[74].



·         O mandato da unidade (Xn 17): unha Diocese que vive en comuñón

Na chamada “oración sacerdotal” de Xesús, que constitúe o prefacio da súa Paixón, o Señor pide non só polos seus discípulos inmediatos, senón por todos os crentes: “Non che rogo só por estes, senón tamén polos que han de crer en min pola palabra deles; que todos sexan un, coma ti, Pai, en min, e eu en ti; que tamén eles sexan un en nós, para que o mundo crea que ti me mandaches” (Xn 17,20-21).

O modelo da unidade que Xesús pide para nós é a unidade do Pai e do Fillo e do Espírito Santo; en definitiva, a unidade trinitaria. A unidade dos crentes converterase así en testemuño de credibilidade para o mundo.

A Igrexa é misterio, signo e instrumento, da unidade e da comuñón[75]. A Igrexa é o misterio da comuñón dos homes con Deus e dos homes entre si: “A nova relación entre o home e Deus, establecida en Cristo e comunicada nos sacramentos, esténdese tamén a unha nova relación dos homes entre si”[76].

A comuñón eclesial, na que somos inseridos pola fe e o Bautismo, ten a súa raíz e o seu centro na Eucaristía, que nos une a cada un de nós co mesmo Cristo: “participando realmente do Corpo do Señor na fracción do pan eucarístico, somos elevados á comuñón con El e entre nós: ‘Porque o pan é un, somos un só corpo, pois todos participamos dese único pan’ (1 Cor 10,17)[77]”.

A Eucaristía, na que o Señor nos entrega o seu Corpo e transfórmanos nun só Corpo, é o lugar onde a Igrexa se expresa na súa forma máis esencial: presente en todas partes e, con todo, só unha, así como un é Cristo. No Credo profesamos a nosa fe na “comuñón dos santos”: a comuñón nas “cousas santas”, especialmente na Eucaristía, é raíz da comuñón invisible entre os participantes, “os santos”.

Unida á Igrexa universal e ao Papa, a Diocese, como Igrexa particular, está chamada a reforzar a súa unidade interna. Na Diocese o Bispo é principio e fundamento visible desta unidade. Toda celebración válida da Eucaristía expresa esta unión co propio Bispo, co Papa, coa orde episcopal, con todo o clero e con o enteiro pobo.

A unidade da Diocese non impide a pluralidade de ministerios, de carismas, de formas de vida e de apostolado. Non só o Bispo, senón todos os diocesanos, están chamados a edificar e salvagardar a unidade que non obstaculiza a diversidade, así como a recoñecer a diversidade que non obstaculiza a unidade.

A mellor maneira de construír e respectar esta comuñón –esta unidade na diversidade– é a vivencia da verdade e da caridade, que é “o vínculo de perfección” (Col 3,14). A comuñón fainos saír da nosa soidade, impídenos encerrarnos en nós mesmos e fainos partícipes do amor que nos une a Deus e entre nós[78].

En os Feitos dos apóstolos atopamos unha descrición da Igrexa nacente: “Eran perseverantes en escoitar a ensinanza dos apóstolos, na comuñón de vida, no rito de partiren o pan e nas oracións” (Ftos 2,42). O don da comuñón é custodiado e promovido de modo especial polo ministerio apostólico, nace da fe suscitada pola predicación, aliméntase coa fracción do pan e a oración, e maniféstase na caridade fraterna e en o servizo.

A comuñón esixe a fidelidade á doutrina da Igrexa, en particular mediante unha adecuada interpretación do Concilio Vaticano II, que ha de ser comprendido na hermenéutica non da ruptura senón da reforma; é dicir, da renovación dentro da continuidade de a única Igrexa[79].

Pero, ademais da fidelidade á doutrina da Igrexa, a comuñón pide a todos, empezando polo Bispo e polos sacerdotes, unha espiritualidade de comuñón, que se expresa visiblemente na mutua colaboración e na vida fraterna, no traballo concertado sobre proxectos comúns, na asunción da corresponsabilidade na tarefa de a Igrexa.

A comuñón pode ser posta a proba ou ameazada polos contrastes no que incumbe á doutrina ou á práctica pastoral, co consecuente enfrontamento entre os pastores e a desorientación dos fieis (cf Sant 3,16-4,3). A fe, o amor e a fraternidade son dons preciosos que poden perderse pola nosa culpa. Necesitamos, por conseguinte, estar alerta para non comprometer a unidade. Necesitamos tamén cultivar o esforzo da reconciliación e do perdón: “Non nos deixemos roubar o ideal de o amor fraterno!”[80].

Facemos noso o desexo expresado polo papa Francisco na súa recente viaxe a os Estados Unidos:
“Que o inminente Ano Santo da Misericordia, ao introducirnos nas profundidades inesgotables do corazón divino, no que non hai división algunha, sexa para todos unha ocasión privilexiada para reforzar a comuñón, perfeccionar a unidade, reconciliar as diferenzas, perdoarnos uns a outros e superar toda división, de modo que alume a súa luz como «a cidade posta no alto dun monte» (Mt 5,14)”[81].



·         O mandato da misión (Mt 28): unha Diocese que vive evanxelizando

O Señor Resucitado, o Fillo do Home revestido de todo poder e, á vez, o Emmanuel que permanece cos seus, ordena facer discípulos a todos os pobos: “Ide, pois, e facede discípulos meus a tódolos pobos, bautizándoos no nome do Pai e do Fillo e do Espírito Santo; ensinándolles a gardar todo canto vos mandei” (Mt 28,19-20).

Estas palabras de Xesús constitúen, tamén hoxe, un mandato obrigatorio para toda a Igrexa e para cada un dos fieis cristiáns. “A fe fortalécese dándoa!”, dicía san Xoán Paulo II, xa que o impulso misioneiro renova a Igrexa, reforza a fe e a identidade cristiá e dá novo entusiasmo e novas motivacións.

Por outra banda, a evanxelización misioneira “constitúe o primeiro servizo que a Igrexa pode prestar a cada home e á humanidade enteira no mundo actual, o cal está a coñecer grandes conquistas, pero parece perder o sentido das realidades últimas e de a mesma existencia”[82].

Cada Igrexa particular ten a tarefa de cumprir o mandato misioneiro[83], coa finalidade de facer chegar a cada home esta verdade extraordinaria: “Deus ámate, Cristo veu por ti; para ti Cristo é «o Camiño, a Verdade e a Vida!» (Xn 14, 6)”[84].

A misión ten como meta difundir o amor do Señor en cada ámbito da comunidade diocesana; tamén nos corazóns daquelas persoas que, aínda recibindo o Bautismo, se afastaron da fe. A Igrexa non pode dicir que xa todo está feito; senón que, máis ben, todo está por facer[85].

Na exhortación apostólica Evangelii gaudium o papa Francisco subliña o papel que lle compete á Diocese na transformación misioneira da Igrexa. Cada diocese está chamada á conversión misioneira, porque ela –a Diocese– é “o suxeito primario de a evanxelización”:
“A súa alegría de comunicar a Xesucristo exprésase tanto na súa preocupación por anuncialo noutros lugares máis necesitados como nunha saída constante cara ás periferias do seu propio territorio ou cara aos novos ámbitos socioculturais. Procura estar sempre alí onde fai máis falta a luz e a vida do Resucitado. En orde a que este impulso misioneiro sexa cada vez máis intenso, xeneroso e fecundo, exhorto tamén a cada Igrexa particular a entrar nun proceso decidido de discernimiento, purificación e reforma”[86].

Na nosa Diocese de Tui-Vigo, quixemos acoller este chamamento do Papa. De feito, a exhortación apostólica Evangelii gaudium constitúe o documento magisterial de referencia para a programación pastoral deste curso e do curso pasado[87]. Esta programación marca como obxectivo xeneral: “Renovar actitudes persoais e estruturas eclesiais para lograr unha verdadeira conversión pastoral ao servizo do anuncio gozoso de o Evanxeo”.

A renovación das actitudes pasa, sen dúbida, pola superación do que o Papa denomina as “tentacións dos axentes pastorais”[88] e pola asunción dunha espiritualidade misioneira[89]. O labor evanxelizador non pode constituír un mero apéndice da nosa vida, senón que ha de formar parte da propia identidade. A vida espiritual debe sustentar o encontro cos demais, o compromiso no mundo e a paixón evanxelizadora[90].

Esta unidade de vida vémola reflectida en santa Tareixa de Xesús, de quen celebramos o V Centenario de o seu nacemento:
 “A santa escritora e mestra de oración foi ao mesmo tempo fundadora e misioneira polos camiños de España. A súa experiencia mística non a separou do mundo nin das preocupacións da xente. Ao contrario, deulle novo impulso e coraxe para a acción e os deberes de cada día, porque tamén «entre os pucheiros anda o Señor» (Fundacións 5,8). Ela viviu as dificultades do seu tempo –tan complicado– sen ceder á tentación do queixume amargo, senón máis ben aceptándoas na fe como unha oportunidade para dar un paso máis no camiño. E é que, «para facer Deus grandes mercés a quen de verdade lle serve, sempre é tempo» (Fundacións 4,6). Hoxe Tareixa dinos: Reza máis para comprender ben o que pasa ao teu ao redor e así actuar mellor. A oración vence o pesimismo e xera boas iniciativas (cf. Moradas VII, 4,6). Este é o realismo tareixiano, que esixe obras en lugar de emocións, e amor no canto de ilusións, o realismo do amor humilde fronte a un ascetismo afanoso! Algunhas veces a Santa abrevia as súas saborosas cartas dicindo: «Estamos de camiño» (Carta 469, 7.9), como expresión da urxencia por continuar ata o fin coa tarefa comezada. Cando arde o mundo, non se pode perder o tempo en negocios de pouca importancia. Oxalá contaxie a todos esta santa présa por saír a percorrer os camiños do noso propio tempo, co Evanxeo na man e o Espírito en o corazón!”[91].

Habemos de percorrer xuntos o camiño da misión, sen caer nos excesos do individualismo, sen ceder á tentación de relativizar ou ocultar a identidade cristiá e as propias conviccións e, así mesmo, sen deixarse deslizar pola pendente do relativismo práctico que leva a “actuar coma se Deus non existise, decidir coma se os pobres non existisen, soñar coma se os demais non existisen, traballar coma se quen non recibiron o anuncio non existisen”[92]. Como nos exhorta o Papa: “Non nos deixemos roubar o entusiasmo misioneiro!”[93].

A renovación das estruturas eclesiais consiste en polas ao servizo da evanxelización[94], procurando que todas elas se volvan máis misioneiras; empezando pola mesma Diocese, polos arciprestados e as parroquias.

Esta renovación en orde á misión é pertinente, así mesmo, no que concierne ao “modo de comunicar a mensaxe”[95], que ha de procurar transmitir “o corazón da mensaxe de Xesucristo”[96], concentrando o anuncio no esencial do Evanxeo: “Neste núcleo fundamental o que resplandece é a beleza do amor salvífico de Deus manifestado en Xesucristo morto e resucitado[97].

O Xubileu Extraordinario pon o acento no que ha de constituír o noso ideal de vida e o criterio de credibilidade da nosa fe[98]: a vivencia da misericordia. A Igrexa renóvase na medida en que se converte en serva e mediadora ante os homes do amor misericordioso de Cristo:

“Por tanto, onde a Igrexa estea presente, alí debe ser evidente a misericordia do Pai. Nas nosas parroquias, nas comunidades, nas asociacións e movementos, en fin, onde queira que haxa cristiáns, calquera debería poder atopar un oasis de misericordia”[99].

A conversión pastoral e misioneira que o Papa nos pide ten como meta o anuncio gozoso do Evanxeo. Como ensinaba san Xoán Paulo II, “fai falta reavivar en nós o impulso das orixes, deixándonos impregnar polo ardor da predicación apostólica despois de Pentecostés. Habemos de revivir en nós o sentimento apremiante de Paulo, que exclamaba: «Ai de min se non predicase o Evanxeo!» (1 Co 9,16)”[100].

A evanxelización, como predicación “alegre, paciente e progresiva da morte e resurrección salvífica de Xesucristo”, ha de ser nosa “prioridade absoluta”[101].

A acción evanxelizadora da Igrexa está ao servizo da salvación, que é un don da misericordia divina destinado a todos. En virtude do Bautismo, “cada membro do Pobo de Deus converteuse en discípulo misioneiro”[102], en axente evanxelizador. Non somos “discípulos” e “misioneiros”, senón que somos sempre “discípulos misioneiros”[103]; persoas que, en canto coñecen a Xesús, saen a proclamalo.

Unha acción evanxelizadora que leva a cabo, ante todo, de persoa a persoa[104]; é dicir, dun modo testemuñal: “coa súa mesma existencia no mundo, os cristiáns están chamados efectivamente a facer resplandecer a Palabra de verdade que o Señor Xesús deixounos ”[105].

O anuncio do Evanxeo ten a súa orixe na experiencia do amor de Cristo; un amor que se recibe e se comunica. Deste xeito, o testemuño resulta fecundo. Como dicía san Agustín, os “crentes fortalécense  crendo”[106].

Todo o Pobo de Deus ten a misión de anunciar o Evanxeo. Nesta tarefa resulta de gran importancia profundar en o kerigma, no primeiro anuncio de que Xesucristo, morto e resucitado, revélanos e comunícanos a misericordia infinita de o Pai[107].

Con este primeiro anuncio iníciase un camiño de formación e maduración que ten como meta vivir o mandamento novo; a “esixencia ineludible do amor ao próximo”[108], pois amar é cumprir a lei enteira (Rom 13,8.10).

Que o Señor nos conceda abundantes vocacións ao sacerdocio e á vida consagrada e que suscite a actividade evanxelizadora de todos os fieis laicos!

[46] Cf Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 11.
[47] Ca­te­cis­mo da Igrexa Ca­tó­li­ca, 1368.
[48] Be­ne­dic­to XVI, Deus ca­ri­tas est, 13.
[49] Ca­te­cis­mo da Igrexa  Ca­tó­li­ca, 1368. Cf. Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 77.
[50] Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 14.
[51] Cf. Xoán Pa­ulo II, Ec­cle­sia de Eu­cha­ris­tia, 1.
[52] Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 14.
[53] Xoán Pa­ulo II, Ec­cle­sia de Eu­cha­ris­tia, 38.
[54] Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 15.
[55] Or­de­na­ción Xeral do Mi­sal Ro­mano, 22.
[56] Ibíd., 22.
[57] Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 40.
[58] Ibíd., 52.
[59] Cf. Con­ci­lio Va­ti­cano II, Sa­cro­sanc­tum Con­ci­lium, 48
[60] Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 55.
[61] Cf. Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 166.
[62] Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 64.
[63] San Agus­tín, Enarra­tio­nes in Psal­mos 98,9. en: Be­ne­dic­to XVI, Sa­cra­men­tum ca­ri­ta­tis, 66.
[64] Be­ne­dic­to XVI, Ca­ri­tas in ve­ri­ta­te, 5.
[65] Cf. Be­ne­dic­to XVI, Deus ca­ri­tas est, 25.
[66] Cf. Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 36.
[67] Cf. Ibíd., 37.
[68] Ibíd., 179.
[69] V Con­fe­ren­cia Xe­ral do Epis­co­pa­do La­tio­na­me­ri­canoe do Ca­ri­be, Do­cu­men­to de Apa­re­ci­da, 380. en: Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 181.
[70] Xoán Pa­ulo II, So­lli­ci­tu­do rei so­cia­lis, 42. en: Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 198.
[71] Cf. Con­fe­ren­cia Epis­co­pal Es­pa­ño­la. CV Asam­blea Ple­na­ria, Ins­truc­ción pas­to­ral «Igle­sia, ser­vi­do­ra de los po­bres», Ávila (24-IV-2015), 42.
[72] Xoán Pa­ulo II, Novo mi­llen­nio ineun­te, 50.
[73] Cf. Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 205.
[74] Papa Fran­cis­co, Mi­se­ri­cor­diae vul­tus, 15.
[75] Cf. Con­ci­lio Va­ti­cano II, Lu­men gen­tium, 1.
[76] Con­gre­ga­ción para a Doc­tri­na de la Fe, Car­ta «Com­mu­nio­nis no­tio», 3.
[77] Con­ci­lio Va­ti­cano II, Lu­men gen­tium, 7.
[78] Cf. Be­ne­dic­to XVI, O don da co­mu­ñón, Au­dien­cia Ge­ne­ral (29-III-2006).
[79] Cf. Be­ne­dic­to XVI, Dis­cur­so aos car­de­nais, ar­ce­bis­pos, bis­pos e pre­la­dos su­pe­rio­res da Cu­ria Ro­mana, (22-XII-2005).
[80] Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 101. Cf. Juan Pa­blo II, Novo mi­llen­nio ineun­te, 43-46.
[81] Papa Fran­cis­co, Dis­cur­so aos Bis­pos dos EEUU de Amé­ri­ca en Wa­shing­ton, (23-IX-2015).
[82] Xoán Pa­ulo II, Re­dem­pto­ris mis­sio, 2.
[83] Cf. Con­ci­lio Va­ti­cano II, Ad gen­tes, 6.
[84] Xoán Paulo II, Ch­ris­ti­fi­de­les lai­ci, 34.
[85] Cf. Xoán Paulo II, Dis­cor­so ai sa­cer­do­ti, ai re­li­gio­si e alle for­ze mis­sio­na­rie de­lla dio­ce­si di Ca­ser­ta, (24-V-1992).
[86] Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 30.
[87] Cf. Dio­ce­se Tui-Vigo, Pro­gra­ma­ción pas­to­ral. Cur­so 2015-2016.
[88] Cf. Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 76.
[89] Cf. Ibíd., 259-288. Co­rres­pon­de con el ca­pí­tu­lo quin­to, “Evan­ge­li­za­do­res con Es­pí­ri­tu”.
[90] Cf. Ibíd., 78.
[91] Papa Fran­cis­co, Men­sa­xe ao bis­po de Ávila con mo­ti­vo da aper­tu­ra do Ano Xu­bi­lar Tareixiano, (15-X-2014).
[92] Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 80.
[93] Ibíd., 80.
[94] Cf. Ibíd., 27.
[95] Cf. Ibíd., 34.
[96] Cf. Ibíd., 34.
[97] Ibíd., 36.
[98] Cf. Papa Fran­cis­co, Mi­se­ri­cor­diae vul­tus, 9.
[99] Ibíd., 12.
[100] Xoán Paulo II, Novo mi­llen­nio ineun­te, 40.
[101] Cf. Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 110.
[102] Ibíd., 120.
[103] Cf. Ibíd., 120.
[104] Cf. Ibíd., 127.
[105] Be­ne­dic­to XVI, Por­ta fi­dei, 6. Ver tamén: L. Quin­tei­ro Fiu­za, Ho­mi­lía con mo­ti­vo da Aper­tu­ra do Ano Xu­bi­lar da Fe, (12-X-2012).
[106] Cf. Be­ne­dic­to XVI, Por­ta fi­dei, 7. Ver tam­bién: Papa Fran­cis­co, Lu­men fi­dei, 38. e L. Quin­tei­ro Fiu­za, Ho­mi­lía na clau­su­ra do Ano da Fe, (24-XI-2013).
[107] Cf. Papa Fran­cis­co, Evan­ge­lii gau­dium, 164.
[108] Ibíd., 161.

Comentarios

Publicacións populares