Amoris Laetitia - capítulo 2

CAPÍTULO SEGUNDO

CAPÍTULO 2 - YOUTUBE

REALIDADE E DESAFÍOS DAS FAMILIAS

31. O ben da familia é decisivo para o futuro do mundo e da Igrexa. Son incontables as análises que se fixeron sobre o matrimonio e a familia, sobre as súas dificultades e desafíos actuais. É san prestar atención á realidade concreta, porque « as esixencias e chamadas do Espírito Santo resoan tamén nos acontecementos mesmos da historia », a través dos cales «a Igrexa pode ser guiada a unha comprensión máis profunda do inesgotable misterio do matrimonio e da familia».8 Non pretendo presentar aquí todo o que podería dicirse sobre os diversos temas relacionados coa familia no contexto actual. Pero, dado que os Pais sinodais dirixiron unha mirada á realidade das familias de todo o mundo, considero adecuado recoller algúns das súas achegas pastorais, agregando outras preocupacións que proveñen da miña propia mirada.

8 Xoán Paulo II, Exhort. ap. Familiaris Consortio (22 novembro 1981), 4: AAS 74 (1982), 84.

SITUACIÓN ACTUAL DA FAMILIA

32. «Fieis aos ensinos de Cristo miramos a realidade da familia hoxe en toda a súa complexidade, nas súas luces e sombras [...] O cambio antropolóxico-cultural hoxe inflúe en todos os aspectos da vida e require un enfoque analítico e diversificado ».9 No contexto de varias décadas atrás, os Bispos de España xa recoñecían unha realidade doméstica con máis espazos de liberdade, « cunha repartición equitativa de cargas, responsabilidades e tarefas [...] Ao valorar máis a comunicación persoal entre os esposos, contribúese a humanizar toda a convivencia familiar [...] Nin a sociedade en que vivimos nin aquela cara á que camiñamos permiten a pervivencia indiscriminada de formas e modelos do pasado ».10 Pero « somos conscientes da dirección que están a tomar os cambios antropolóxico-culturais, en razón dos cales os individuos son menos apoiados que no pasado polas estruturas sociais na súa vida afectiva e familiar».11

9 Relatio Synodi 2014, 5.

10 Conferencia Episcopal Española, Matrimonio e familia

(6 xullo 1979), 3.16.23.

11 Relación final 2015, 5.

33. Por outra banda, «hai que considerar o crecente perigo que representa un individualismo exasperado que desvirtúa os vínculos familiares e acaba por considerar a cada compoñente da familia como unha illa, facendo que prevaleza, en certos casos, a idea dun suxeito que se constrúe segundo os seus propios desexos asumidos con carácter absoluto ».12 « As tensións inducidas por unha cultura individualista esaxerada da posesión e do goce xeran dentro das familias dinámicas de intolerancia e agresividade».13 Quixese agregar o ritmo de vida actual, a tensión, a organización social e laboral, porque son factores culturais que poñen en risco a posibilidade de opcións permanentes. Ao mesmo tempo, atopamos fenómenos ambiguos. Por exemplo, apréciase unha personalización que aposta pola autenticidade en lugar de reproducir comportamentos pautados. É un valor que pode promover as distintas capacidades e a espontaneidade, pero que, mal orientado, pode crear actitudes de permanente sospeita, de fuxida dos compromisos, de peche na comodidade, de arrogancia. A liberdade para elixir permite proxectar a propia vida e cultivar o mellor dun mesmo, pero se non ten obxectivos nobres e disciplina persoal, dexenera nunha incapacidade de doarse xenerosamente. De feito, en moitos países onde diminúe o número de matrimonios, crece o número de persoas que deciden vivir soas, ou que conviven sen cohabitar. Podemos destacar tamén un loable sentido de xustiza; pero, mal entendido, converte aos cidadáns en clientes que só esixen prestacións de servizos.

12 Relatio Synodi 2014, 5.

13 Relación final 2015, 8.

34. Se estes riscos trasládanse ao modo de entender a familia, esta pode converterse nun lugar de paso, ao que un acode cando lle parece conveniente para si mesmo, ou onde un vai reclamar dereitos, mentres os vínculos quedan abandonados á precariedade voluble dos desexos e as circunstancias. No fondo, hoxe é fácil confundir a xenuína liberdade coa idea de que cada un xulga como lle parece, coma se máis aló dos individuos non houbese verdades, valores, principios que nos orienten, coma se todo fose igual e calquera cousa debese permitirse. Nese contexto, o ideal matrimonial, cun compromiso de exclusividade e de estabilidade, termina sendo arrasado polas conveniencias circunstanciais ou polos caprichos da sensibilidade. Témese a soidade, deséxase un espazo de protección e de fidelidade, pero ao mesmo tempo crece o temor a ser atrapado por unha relación que poida postergar o logro das aspiracións persoais.

35. Os cristiáns non podemos renunciar a propor o matrimonio co fin de non contradicir a sensibilidade actual, para estar á moda, ou por sentimentos de inferioridade fronte á desfeita moral e humano. Estariamos a privar ao mundo dos valores que podemos e debemos achegar. É verdade que non ten sentido quedarnos nunha denuncia retórica dos males actuais, coma se con iso puidésemos cambiar algo. Tampouco serve pretender impor normas pola forza da autoridade. Cábenos un esforzo máis responsable e xeneroso, que consiste en presentar as razóns e as motivacións para optar polo matrimonio e a familia, de maneira que as persoas estean mellor dispostas a responder á graza que Deus lles ofrece.

36. Ao mesmo tempo temos que ser humildes e realistas, para recoñecer que ás veces o noso modo de presentar as conviccións cristiás, e a forma de tratar ás persoas, axudaron a provocar o que hoxe lamentamos, polo cal nos corresponde unha saudable reacción de autocrítica. Por outra banda, con frecuencia presentamos o matrimonio de tal maneira que o seu fin unitivo, o chamado a crecer no amor e o ideal de axuda mutua, quedou opacado por un acento case excluínte no deber da procreación. Tampouco fixemos un bo acompañamento dos novos matrimonios nos seus primeiros anos, con propostas que se adapten aos seus horarios, ás súas linguaxes, ás súas inquietudes máis concretas. Outras veces, presentamos un ideal teolóxico do matrimonio demasiado abstracto, case artificiosamente construído, afastado da situación concreta e das posibilidades efectivas das familias reais. Esta idealización excesiva, sobre todo cando non espertamos a confianza na graza, non fixo que o matrimonio sexa máis desexable e atractivo, senón todo o contrario.

37. Durante moito tempo cremos que con só insistir en cuestións doctrinales, bioéticas e morais, sen motivar a apertura á graza, xa sostiñamos suficientemente ás familias, consolidabamos o vínculo dos esposos e enchiamosde sentido as súas vidas compartidas. Tenemos dificultade para presentar ao matrimonio máis como un camiño dinámico de desenvolvemento e realización que como un peso a soportar toda a vida. Tamén nos custa deixar espazo á conciencia dos fieis, que moitas veces responden o mellor posible ao Evanxeo no medio dos seus límites e poden desenvolver o seu propio discernimiento ante situacións onde rompen todos os esquemas. Estamos chamados a formar as conciencias, pero non a pretender substituílas.

38. Debemos agradecer que a maior parte da xente valora as relacións familiares que queren permanecer no tempo e que aseguran o respecto ao outro. Por iso, apréciase que a Igrexa ofreza espazos de acompañamento e asesoramento sobre cuestións relacionadas co crecemento do amor, a superación dos conflitosou a educación dos fillos. Moitos estiman a forza da graza que experimentan na Reconciliación sacramental e na Eucaristía, que lles permite soportar os desafíos do matrimonio e a familia. Nalgúns países, especialmente en distintas partes de África, o secularismo non logrou debilitar algúns valores tradicionais, e en cada matrimonio prodúcese unha forte unión entre dúas familias ampliadas, onde aínda se conserva un sistema ben definido de xestión de conflitos e dificultades. No mundo actual tamén se aprecia o testemuño dos matrimonios que non só perduraron no tempo, senón que seguen sostendo un proxecto común e conservan o afecto. Isto abre a porta a unha pastoral positiva, acolledora, que posibilita unha profundización gradual das esixencias do Evanxeo. Con todo, moitas veces actuamos á defensiva,e gastamos as enerxías pastorais redobrando o ataque ao mundo decadente, con pouca capacidade proactiva para mostrar camiños de felicidade. Moitos non senten que a mensaxe da Igrexa sobre o matrimonio e a familia fose un claro reflexo da predicación e das actitudes de Xesús que, ao mesmo tempo que propuña un ideal esixente, nunca perdía a proximidade compasiva cos fráxiles, como a samaritana ou a muller adúltera.

39. Isto non significa deixar de advertir a decadencia cultural que non promove o amor e a entrega. As consultas previas aos dous últimos sínodos sacaron á luz diversos síntomas da« cultura do provisorio ». Refírome, por exemplo, á velocidade coa que as persoas pasan dunha relación afectiva a outra. Cren que o amor, como nas redes sociais, pódese conectar ou desconectar a gusto do consumidor e mesmo bloquear rapidamente. Penso tamén no temor que esperta a perspectiva dun compromiso permanente, na obsesión polo tempo libre, nas relacións que miden custos e beneficios e mantéñense unicamente se son un medio para remediar a soidade, para ter protección ou para recibir algún servizo. Trasládase ás relaciónsafectivas o que sucede cos obxectos e o medio ambiente: todo é descartable, cada un usa e tira, gasta e rompe, aproveita e estrulla mentres sirva. Despois, adeus! O narcisismo volve ás persoas incapaces de mirar máis aló de si mesmas, dos seus desexos e necesidades. Pero quen utiliza aos demais tarde ou cedo termina sendo utilizado, manipulado e abandonado coa mesma lóxica. Chama a atención que as rupturas se dan moitas veces en adultos maiores que buscan unha especie de « autonomía », e rexeitan o ideal de envellecer xuntos coidándose e sosténdose.

40. «Aínda a risco de simplificar, poderiamos dicir que existe unha cultura tal que empuxa a moitos xoves a non poder formar unha familia porque están privados de oportunidades de futuro. Con todo, esa mesma cultura concede a moitos outros, pola contra, tantas oportunidades, que tamén eles ven disuadidos de formar unha familia ».14 Nalgúns países, moitos xoves « a miúdo son levados a pospor a voda por problemas de tipo económico, laboral ou de estudo. Ás veces, por outras razóns, como a influencia das ideoloxías que desvalorizan o matrimonio e a familia, a experiencia do fracaso doutras parellas á cal eles non queren exporse, o medo cara a algo que consideran demasiado grande e sagrado, as oportunidades sociais e as vantaxes económicas derivadas da convivencia, unha concepción puramente emocional e romántica do amor, o medo de perder a súa liberdade e independencia, o rexeitamento de todo o que é concibido como institucional e burocrático».15 Necesitamos atopar as palabras, as motivacións e os testemuños que nos axuden a tocar as fibras máis íntimas dos xoves, alí onde son máis capaces de xenerosidade, de compromiso, de amor e mesmo de heroísmo, para convidarlles a aceptar con entusiasmo e valentía o desafío do matrimonio.

14 Discurso ao Congreso dos Estados Unidos de América (24 setembro 2015): L´Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 25 de setembro de 2015, p. 18.

15 Relación final 2015, 29.

41. Os Pais sinodais referíronse ás actuais « tendencias culturais que parecen impor unha efectividade sen límites, [...] unha afectividad narcisista, inestable e cambiante que non axuda sempre aos suxeitos a alcanzar unha maior madurez ». Dixeron que están preocupados por « unha certa difusión da pornografía e da comercialización do corpo, favorecida entre outras cousas por un uso desequilibrado de Internet », e por « a situación das persoas que ven obrigadas a practicar a prostitución ». Neste contexto, « os cónxuxes están a miúdo inseguros, indecisos e cústalles atopar os modos para crecer. Son moitos os que adoitan quedar nos estadios primarios da vida emocional e sexual. A crise dos esposos desestabiliza a familia e, a través das separacións e os divorcios, pode chegar a ter serias consecuencias para os adultos, os fillos e a sociedade, debilitando ao individuo e os vínculos sociais ».16 As crises matrimoniais frecuentemente « afróntanse dun modo superficial e sen a valentía da paciencia, do diálogo sincero, do perdón recíproco, da reconciliación e tamén do sacrificio. Os fracasos dan orixe a novas relacións, novas parellas, novas unións e novos matrimonios, creando situacións familiares complexas e problemáticas para a opción cristiá ».17

16 Relatio Synodi 2014, 10.
17 III Asemblea Xeral Extraordinaria do Sínodo dos Bispos, Mensaxe (18 outubro 2014).

42. « Así mesmo, o descenso demográfico, debido a unha mentalidade antinatalista e promovido polas políticas mundiais de saúde reprodutiva, non só determina unha situación na que o sucederse das xeracións xa non está asegurado, senón que se corre o risco de que co tempo leve a un empobrecimiento económico e a unha perda de esperanza no futuro. O avance das biotecnoloxías tamén tivo un forte impacto sobre a natalidade ».18 Poden agregarse outros factores como « a industrialización, a revolución sexual, o medo á superpoblación, os problemas económicos. A sociedade de consumo tamén pode disuadir ás persoas de ter fillos só para manter a súa liberdade e estilo de vida ».19  É verdade que a conciencia recta dos esposos, cando foron moi xenerosos na comunicación da vida, pode orientalos á decisión de limitar o número de fillos por motivos suficientemente serios, pero tamén, « por amor a esta dignidade da conciencia, a Igrexa rexeita con todas as súas forzas as intervenciónscoercitivas do Estado en favor da anticoncepción, a esterilización e mesmo do aborto ».20 Estas medidas son inaceptables mesmo en lugares con alta taxa de natalidade, pero chama a atenciónque os políticos as alenten tamén nalgúns países que sofren o drama dunha taxa de natalidademoi baixa. Como indicaron os Bispos de Corea, isto é « actuar dun modo contraditorio e descoidando o propio deber ».21

18 Relatio Synodi 2014, 10.

19 Relación final 2015, 7.

20 Ibíd., 63.

21 Conferencia de Bispos católicos de Corea, Towards a culture of life! (15 marzo 2007).

43. O enfraquecemento da fe e da práctica relixiosa nalgunhas sociedades afecta as familias e déixaas máis soas coas súas dificultades. Os Pais afirmaron que « unha das maiores pobrezas da cultura actual é a soidade, froito da ausencia de Deus na vida das persoas e da fraxilidade das relacións. Así mesmo, hai unha sensación xeral de impotencia fronte á realidade socioeconómica que a miúdo acaba por esmagar ás familias [...] Con frecuencia, as familias senten abandonadas polo desinterés e a pouca atención das institucións. As consecuencias negativas desde o punto de vista da organización social son evidentes: da crise demográfica ás dificultades educativas, da fatiga á hora de acoller a vida nacente a sentir a presenza dos anciáns como un peso, ata  o difundirse dun malestar afectivo que ás veces chega á violencia. O Estado ten a responsabilidadede crear as condicións lexislativas e laborais para garantir o futuro dos mozos e axudalos a realizar o seu proxecto de formar unha familia ».22

22 Relatio Synodi 2014, 6.

44. A falta dunha vivenda digna ou adecuada adoita levar a postergar a formalización dunha relación. Hai que lembrar que « a familia ten dereito a unha vivenda decente, apta para a vida familiar e proporcionada ao número dos seus membros, nun ambiente fisicamente san, que ofreza os servizos básicos para a vida da familia e da comunidade ».23 Unha familia e un fogar son dúas cousas que se reclaman mutuamente. Este exemplo mostra que temos que insistirnos dereitos da familia, e non só nos dereitos individuais. A familia é un ben do cal a sociedade non pode prescindir, pero necesita serprotexida.24 A defensa destes dereitos é « unha chamada profética en favor da institución familiar que debe ser respectada e defendida contra toda agresión »,25 sobre todo no contexto actual onde adoita ocupar pouco espazo nos proxectos políticos. As familias teñen, entre outros dereitos, o de « poder contar cunha adecuada política familiar por parte das autoridades públicas no terreo xurídico, económico, social e fiscal ».26 Ás veces son dramáticas as angustias das familias cando, fronte á enfermidade dun ser querido, non teñen acceso a servizos adecuados de saúde, ou cando se prolonga o tempo sen acceder a un emprego digno. « As coerciones económicas exclúen o acceso da familia á educación, a vida cultural e a vida social activa. O actual sistema económico produce diversas formas de exclusión social. As familias sofren en particular os problemas relativos ao traballo.As posibilidades para os xoves son poucas e a oferta de traballo é moi selectiva e precaria. As xornadas de traballo son longas e, a miúdo, agravadas por longos tempos de desprazamento. Isto non axuda aos membros da familia a atoparse entre eles e cos fillos, a fin de alimentar cotidianamente as súas relacións ».27

23 Pontificio Consello para a Familia, Carta dos dereitos

da familia (22 outubro 1983), art. 11.

24 Cf. Relación final 2015, 11-12.

25 Pontificio Consello para a Familia, Carta dos dereitos da familia (22 outubro 1983), Intr.

26 Ibíd., 9.

27 Relación final 2015, 14.

45. «Son moitos os nenos que nacen fóra do matrimonio, especialmente nalgúns países, e moitos os que despois crecen cun só dos pais ou nun contexto familiar ampliado ou reconstituido [...] Doutra banda, a explotación sexual da infancia constitúe unha das realidades máis escandalosas e perversas da sociedade actual. Así mesmo, nas sociedades golpeadas pola violencia por mor da guerra, do terrorismo ou da presenza do crime organizado, danse situacións familiares deterioradas e, sobre todo nas grandes metrópoles e nas súas periferias, crece o chamado fenómeno dos nenos da rú ».28 O abuso sexual dos nenos tórnase aínda máis escandaloso cando ocorre nos lugares onde deben ser protexidos, particularmente nas familias e nas escolas e nas comunidades e institucións cristiás.29

28 Relatio Synodi 2014, 8.

29 Cf. Relación final 2015, 78.

46. As migracións «representan outro signo dos tempos que hai que afrontar e comprender con toda a carga de consecuencias sobre a vida familiar ».30 O último Sínodo deu unha gran importancia a esta problemática, ao expresar que « incumbe, en modalidades diversas, a poboacións enteiras en varias partes do mundo. A Igrexa tivo neste ámbito un papel importante. A necesidade de manter e desenvolver este testemuño evanxélico (cf. Mt 25,35) aparece hoxe máis urxente que nunca [...] A mobilidade humana, que corresponde ao movemento histórico natural dos pobos, pode revelarse unha auténtica riqueza, tanto para a familia que emigra como para o país que a acolle. Outra cousa é a migración forzada das familias como consecuencia de situacións de guerra, persecucións, pobreza, inxustiza, marcada polas vicisitudes dunha viaxe que a miúdo pon en risco a vida, traumatiza ás persoas e desestabiliza ás familias. O acompañamento dos migrantes esixe unha pastoral específica, dirixida tanto ás familias que emigran como aos membros dos núcleos familiares que permanecen nos lugares de orixe. Isto débese levar a cabo respectando as súas culturas, a formación relixiosa e humana da que proveñen, así como a riqueza espiritual dos seus ritos e tradicións, tamén mediante un coidado pastoral específico [...] As experiencias migratorias resultan especialmente dramáticas e devastadoras, tanto para as familias como para as persoas, cando teñen lugar fóra da legalidade e son sostidas polos circuítos internacionais de trátaa de persoas. Tamén cando conciernen ás mulleres ou aos nenos non acompañados, obrigados a permanencias prolongadas en lugares de pasaxe entre un país e outro, en campos de refuxiados, onde non é posible iniciar un camiño de integración. A extrema pobreza, e outras situacións de desintegración, inducen ás veces ás familias mesmo a vender aos seus propios fillos para a prostitución ou o tráfico de órganos ».31 « A persecucións dos cristiáns, así como as das minorías étnicas e relixiosas, en moitas partes do mundo, especialmente en Oriente Medio, son unha gran proba: non só para a Igrexa, senón tamén para toda a comunidade internacional. Todo esforzo debe ser apoiado para facilitar a permanencia das familias e das comunidades cristiás nos seus países de orixe».32

30 Relatio Synodi 2014, 8.

31 Relación final 2015, 23; cf. Mensaxe para a Xornada Mundial do Emigrante e do Refuxiado 2016 (12 setembro 2015): L´Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 2 de outubro de 2015, p. 22-23.

32 Ibíd., 24.

47. Os Pais tamén dedicaron especial atención «ás familias das persoas con discapacidade, nas cales devandito hándicap, que irrompe na vida, xera un desafío, profundo e inesperado, e desbarata os equilibrios, os desexos e as expectativas [...] Merecen unha gran admiración as familias que aceptan con amor a difícil proba dun neno discapacitado. Elas dan á Igrexa e á sociedade un valioso testemuño de fidelidade ao don da vida. A familia poderá descubrir, xunto coa comunidade cristiá, novos xestos e linguaxes, formas de comprensión e de identidade, no camiño de acollida e coidado do misterio da fraxilidade. As persoas con discapacidade son para a familia un don e unha oportunidade para crecer no amor, na axuda recíproca e na unidade [...] A familia que acepta cos ollos da fe a presenza de persoas con discapacidade poderá recoñecer e garantir a calidade e o valor de cada vida, coas súas necesidades, os seus dereitos e as súas oportunidades. Dita familia proverá asistencia e coidados, e promoverá compañía e afecto, en cada fase da vida».33 Quero subliñar que a atención dedicada tanto aos migrantes como ás persoas con discapacidades é un signo do Espírito. Porque ambas as situacións son paradigmáticas: pon especialmente en xogo como se vive hoxe a lóxica da acollida misericordiosa e da integración dos máis fráxiles.

33 Ibíd., 21.

48. «A maioría das familias respecta aos anciáns, rodéaos de agarimo e considéraos unha bendición. Un agradecemento especial hai que dirixilo ás asociacións e movementos familiares que traballan en favor dos anciáns, no espiritual e social [...] Nas sociedades altamente industrializadas, onde o seu número vai en aumento, mentres que a taxa de natalidade diminúe, estes corren o risco de ser percibidos como un peso. Doutra banda, os coidados que requiren a miúdo pon a dura proba aos seus seres queridos».34 «Valorar a fase conclusiva da vida é aínda máis necesario hoxe, porque na sociedade actual trátase de cancelar de todos os modos posibles o momento do tránsito. A fraxilidade e a dependencia do ancián ás veces son inxustamente explotadas para sacar vantaxe

económica. Numerosas familias ensínannos que se poden afrontar os últimos anos da vida valorizando o sentido do cumprimento e a integración de toda a existencia no misterio pascual. Un gran número de anciáns é acollido en estruturas eclesiais, onde poden vivir nun ambiente sereno e familiar no plano material e espiritual. A eutanasia e o suicidio asistido son graves ameazas para as familias de todo o mundo. A súa práctica é legal en moitos países. A Igrexa, mentres se opón firmemente a estas prácticas, sente o deber de axudar ás familias que coidan dos seus membros anciáns e enfermos».35

34 Ibíd., 17.

35 Ibíd., 20.

49. Quero destacar a situación das familias sumidas na miseria, castigadas de tantas maneiras, onde os límites da vida vívense de forma lacerante. Se todos teñen dificultades, nun fogar moi pobre vólvense máis duras.36 Por exemplo, se unha muller debe criar soa ao seu fillo, por unha separación ou por outras causas, e debe traballar sen a posibilidade de deixalo con outra persoa, o neno crece nun abandono que o expón a todo tipo de riscos, e a súa maduración persoal queda comprometida. Nas difíciles situacións que viven as persoas máis necesitadas, a Igrexa debe ter un especial coidado para comprender, consolar, integrar, evitando imporlles unha serie de normas coma se fosen unha roca, co cal se consegue o efecto de facer que sentan xulgadas e abandonadas precisamente por esa Nai que está chamada a achegarlles a misericordia de Deus. Dese modo, en lugar de ofrecer a forza sanadora da graza e a luz do Evanxeo, algúns queren «adoutrinalo», convertelo en «pedras mortas para lanzalas contra os demais».37

36 Cf. ibíd., 15.
37 Discurso na clauura da XIV Asemblea Xeral Ordinaria do Sínodo dos Bispos (24 outubro 2015): L´Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 30 de outubro de 2015, p. 4.

ALGÚNS DESAFÍOS

50. As respostas recibidas ás dúas consultas efectuadas durante o camiño sinodal, mencionaronas máis diversas situacións que expoñen novos desafíos. Ademais das xa indicadas, moitos se referiron á función educativa, que se ve dificultada, entre outras causas, porque os pais chegan á súa casa cansos e sen ganas de conversar, en moitas familias xa nin sequera existeo hábito para comer xuntos, e crece unha gran variedade de ofertas de distracción ademais da adicción á televisión. Isto dificulta a transmisión da fe de pais a fillos. Outros indicaron que as familias adoitan estar enfermas por unha enorme ansiedade. Parece haber máis preocupación por previr problemas futuros que por compartir o presente. Isto, que é unha cuestión cultural, agrávase debido a un futuro profesional incerto, á inseguridade económica, ou ao temor polo porvir dos fillos.

51. Tamén se mencionou a drogodependencia como unha das pragas da nosa época, que fai sufrir a moitas familias, e non poucas veces termina destruíndoas. Algo semellante ocorre co alcoholismo, o xogo e outras adiccións. A familia podería ser o lugar da prevención e da contención, pero a sociedade e a política non terminan de decatarse de que unha familia en risco « perde a capacidade de reacción para axudar aos seus membros [...] Notamos as graves consecuencias desta ruptura en familias esnaquizadas, fillos desarraigados, anciáns abandonados, nenos orfos de pais vivos, adolescentes e mozos desorientados e sen regras ».38 Como indicaron os Bispos de México, hai tristes situacións de violencia familiar que son caldo de cultivo para novas formas de agresividade social, porque « as relacións familiares tamén explican a predisposición a unha personalidade violenta. As familias que inflúen para iso son as que teñen unha comunicación deficiente; nas que predominan actitudes defensivas e os seus membros non se apoian entre si; nas que non hai actividades familiares que propicien a participación; nas que as relacións dos pais adoitan ser conflitivas e violentas, e nas que as relacións paterno-filiais caracterízanse por actitudes hostís. A violencia intrafamiliar é escola de resentimento e odio nas relacións humanas básicas ».39

38 Conferencia Episcopal Arxentina, Navega mar dentro (31 maio 2003), 42.

39 Conferencia do Episcopado Mexicano, Que en Cristo a nosa paz México teña vida digna (15 febreiro 2009), 67.

52. Ninguén pode pensar que debilitar á familia como sociedade natural fundada no matrimonio é algo que favorece á sociedade. Ocorre o contrario: prexudica a maduración das persoas, o cultivo dos valores comunitarios e o desenvolvemento ético das cidades e dos pobos. Xa non se advirte con claridade que só a unión  exclusiva e indisoluble entre un home e unha muller cumpre unha función social plena, por ser un compromiso estable e por facer posible a fecundidade. Debemos recoñecer a gran variedade de situacións familiares que poden brindar certa estabilidade, pero as unións de feito ou entre persoas do mesmo sexo, por exemplo, non poden equipararse sen máis ao matrimonio. Ningunha unión precaria ou pechada á comunicación da vida asegúranos o futuro da sociedade. Pero quen se ocupan hoxe de fortalecer os matrimonios, de axudarlles a superar os riscos que os ameazan, de acompañalos no seu rol educativo, de estimular a estabilidade da unión conxugal?

53. « Nalgunhas sociedades aínda está en vigor a práctica da poligamia; noutros contextos permanece a práctica dos matrimonios combinados [...] En numerosos contextos, e non só occidentais, estase amplamente difundindo a praxe da convivencia que precede ao matrimonio, así como convivencias non orientadas a asumir a forma dun vínculo institucional ».40 En varios países, a lexislación facilita o avance dunha multiplicidad de alternativas, de maneira que un matrimonio con notas de exclusividade, indisolubilidade e apertura á vida termina aparecendo como unha oferta anticuada entre moitas outras. Avanza en moitos países unha deconstrucción xurídica da familia que tende a adoptar formas baseadas case exclusivamente na paradigma da autonomía da vontade. Aínda que é lexítimo e xusto que se rexeiten vellas formas de familia « tradicional », caracterizadas polo autoritarismo e mesmo pola violencia, isto non debería levar ao desprezo do matrimonio senón ao redescubrimiento do seu verdadeiro sentido e á súa renovación.

A forza da familia « reside esencialmente na súa capacidade de amar e ensinar a amar. Por moi ferida que poida estar unha familia, esta pode crecer grazas ao amor ».41

40 Relación final 2015, 25.

41 Ibíd., 10.

54. Nesta breve mirada á realidade, desexo resaltar que, aínda que houbo notables melloras no recoñecemento dos dereitos da muller e na súa participación no espazo público, aínda hai moito que avanzar nalgúns países. Non se terminan de erradicar costumes inaceptables.

Destaco a vergoñosa violencia que ás veces se exerce sobre as mulleres, os malos tratos familiares e distintas formas de escravitude que non constitúen unha mostra de forza masculina senón unha covarde degradación. A violencia verbal, física e sexual que se exerce contra as mulleres nalgúns matrimonios contradi a natureza mesma da unión conxugal. Penso na grave mutilación xenital da muller nalgunhas culturas, pero tamén na desigualdade do acceso a postos de traballo dignos e aos lugares onde se toman as decisións. A historia leva as pegadas dos excesos das culturas patriarcales, onde a muller era considerada de segunda clase, pero lembremos tamén o aluguer de ventres ou « a instrumentalización e mercantilización do corpo feminino na actual cultura mediática ».42

Hai quen consideran que moitos problemas actuais han ocorrido a partir da emancipación da muller. Pero este argumento non é válido, « é unha falsidade, non é verdade. É unha forma de machismo ».43 A idéntica dignidade entre o home e a muller móvenos a alegrarnos de que se superen vellas formas de discriminación, e de que no seo das familias desenvólvase un exercicio de reciprocidad. Se xorden formas de feminismo que non podamos considerar adecuadas, igualmente admiramos unha obra do Espírito no recoñecemento máis claro da dignidade da muller e dos seus dereitos.

42 Catequese (22 abril 2015): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 24 de abril de 2015, p. 12.

43 Catequese (29 abril 2015): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 1 de maio de 2015, p. 12.

55. O home « xoga un papel igualmente decisivo na vida familiar, especialmente no protección e o sostemento da esposa e os fillos [...] Moitos homes son conscientes da importancia do seu papel na familia e víveno co carácter propio da natureza masculina.

A ausencia do pai marca severamente a vida familiar, a educación dos fillos e a súa integración na sociedade. A súa ausencia pode ser física, afectiva, cognitiva e espiritual. Esta carencia priva aos nenos dun modelo apropiado de conduta paterna ».44

44 Relación final 2015, 28.

56. Outro desafío xorde de diversas formas dunha ideoloxía, xenéricamente chamada gender, que « nega a diferenza e a reciprocidade natural de home e de muller. Esta presenta unha sociedade sen diferenzas de sexo, e baleira o fundamento antropolóxico da familia. Esta ideoloxía leva a proxectos educativos e directrices lexislativas que promoven unha identidade persoal e unha intimidade afectiva radicalmente desvinculadas da diversidade biolóxica entre home e muller. A identidade humana vén determinada por unha opción individualista, que tamén cambia co tempo ».45 É inquietante que algunhas ideoloxías deste tipo, que pretenden responder a certas aspiracións ás veces comprensibles, procuren imporse como un pensamento único que determine incluso a educación dos nenos. Non hai que ignorar que « o sexo biolóxico (sex) e o papel sociocultural do sexo (gender), pódense distinguir pero non separar ».46 Por outra banda, « a revolución biotecnolóxica no campo da procreación humana introduciu a posibilidade de manipular o acto xenerativo, converténdoo en independente da relación sexual entre home e muller. Deste xeito, a vida humana, así como a paternidade e a maternidade, convertéronse en realidades compoñibles e descompoñibles, suxeitas principalmente aos desexos dos individuos ou das parellas ».47 Unha cousa é comprender a fraxilidade humana ou a complexidade da vida, e outra cousa é aceptar ideoloxías que pretenden partir en dúas os aspectos inseparables da realidade. Non caiamos no pecado de pretender substituír ao Creador. Somos creaturas, non somos omnipotentes. O creado precédenos e debe ser recibido como don. Ao mesmo tempo, somos chamados a custodiar a nosa humanidade, e iso significa ante todo aceptala e respectala como foi creada.

45 Ibíd., 8.

46 Ibíd., 58.

47 Ibíd., 33.

57. Dou grazas a Deus porque moitas familias, que están lonxe de considerarse perfectas, viven no amor, realizan a súa vocación e seguen adiante, aínda que caian moitas veces ao longo do camiño. A partir das reflexións sinodales non queda un estereotipo da familia ideal, senón un interpelante « collage » formado por tantas realidades diferentes, colmadas de gozos, dramas e soños. As realidades que nos preocupan son desafíos. Non caiamos na trampa de desgastarnos en queixumes autodefensivos, en lugar de espertar unha creatividade misioneira. En todas as situacións, « a Igrexa sente a necesidade de dicir unha palabra de verdade e de esperanza [...] Os grandes valores do matrimonio e da familia cristiá corresponden á procura que impregna a existencia humana ».48 Se constatamos moitas dificultades, elas son -como dixeron os Bispos de Colombia- un chamado a « liberar en nós as enerxías da esperanza traducíndoas en soños proféticos, accións transformadoras e imaxinación da caridade ».49

48 Relatio Synodi 2014, 11.

49 Conferencia Episcopal de Colombia, A tempos difíciles, colombianos novos (13 febreiro 2003), 3.