Amoris Laetitia - capítulo 8
ACOMPAÑAR , DISCERNIR E INTEGRAR A FRAXILIDADE
291. Os Pais sinodais expresaron que,
aínda que a Igrexa entende que toda ruptura do vínculo matrimonial «vai contra
a vontade de Deus, tamén é consciente da fraxilidade de moitos dos seus fillos».311 Iluminada pola mirada de
Xesucristo, «mira con amor a quen participan na súa vida de modo incompleto,
recoñecendo que a graza de Deus tamén obra nas súas vidas, dándolles a valentía
para facer o ben, para facerse cargo con amor o un do outro e estar ao servizo
da comunidade na que viven e traballan».312
Por outra banda, esta actitude vese fortalecida no contexto dun Ano Xubilar
dedicado á misericordia. Aínda que sempre propón a perfección e convida a unha
resposta máis plena a Deus, «a Igrexa debe acompañar con atención e coidado aos
seus fillos máis fráxiles, marcados polo amor ferido e extraviado, dándolles de
novo confianza e esperanza, como a luz do faro dun porto ou dun facho levado no
medio da xente para iluminar a quen perderon o rumbo ou se atópan no medio da
tempestade ».313 Non esquezamos que,
a miúdo, a tarefa da Igrexa aseméllase á dun hospital de campaña.
311 Relatio Synodi 2014, 24.
312 Ibíd., 25.
313 Ibíd., 28.
292. O matrimonio cristián, reflexo da
unión entre Cristo e a súa Igrexa, realízase plenamente na unión entre un home
e unha muller, que se doan recíprocamente nun amor exclusivo e en libre
fidelidade, se pertencen ata a morte e se abren á comunicación da vida, consagrados
polo sacramento que lles confire a graza para constituírse en igrexa doméstica e
en fermento de vida nova para a sociedade. Outras formas de unión contradin
radicalmente este ideal, pero algunhas o realizan polo menos de modo parcial e
análogo. Os Pais sinodais expresaron que a Igrexa non deixa de valorar os
elementos construtivos naquelas situacións que aínda non corresponden ou xa non
corresponden ao seu ensino sobre o matrimonio.314
314 Cf. ibíd., 41.43; Relación final 2015, 70.
Gradualidade na pastoral
293. Os Pais tamén puxeron a mirada na
situación particular dun matrimonio só civil ou, salvadas as distancias, aínda
dunha mera convivencia na que, «cando a unión alcanza unha estabilidade
notable mediante un vínculo público, está connotada de afecto profundo, de
responsabilidade pola prole, de capacidade de superar as probas, pode ser
vista como unha ocasión de acompañamento na evolución cara ao sacramento do
matrimonio».315 Por outra banda, é
preocupante que moitos mozos hoxe desconfíen do matrimonio e convivan,
postergando indefinidamente o compromiso conxugal, mentres outros pon fin ao
compromiso asumido e de inmediato instauran un novo. Eles, «que forman parte
da Igrexa, necesitan unha atención pastoral misericordiosa e alentadora».316 Porque aos pastores compete non só
a promoción do matrimonio cristián, senón tamén «o discernimiento pastoral das
situacións de tantas persoas que xa non viven esta realidade», para «entrar en
diálogo pastoral con elas a fin de pór de relevo os elementos da súa vida que
poidan levar a unha maior apertura ao Evanxeo do matrimonio na súa plenitude».317 No discernimiento pastoral convén «identificar elementos que favorezan a evanxelización e o crecemento humano e
espiritual».318
315 Relatio Synodi 2014, 27.
316 Ibíd., 26.
317 Ibíd., 41.
318 Ibíd.
294. «A elección do matrimonio civil
ou, noutros casos, da simple convivencia, frecuentemente non está motivada por
prexuízos ou resistencias á unión sacramental, senón por situacións culturais
ou continxentes».319 Nestas
situaciones poderán ser valorados aqueles signos de amor que dalgún modo
reflicten o amor de Deus.320 Sabemos
que «crece continuamente o número de quen despois de vivir xuntos durante longo
tempo piden a celebración do matrimonio na Igrexa. A simple convivencia a miúdo
elíxese por mor da mentalidade xeral contraria ás institucións e aos
compromisos definitivos, pero tamén porque se espera adquirir unha maior seguridade
existencial (traballo e salario fixo). Noutros países, por último, as unións de
feito son moi numerosas, non só polo rexeitamento dos valores da familia e do
matrimonio, senón sobre todo polo feito de que casar considérase un luxo, polas
condicións sociais, de modo que a miseria material impulsa a vivir unións de
feito».321 Pero «é preciso
afrontar todas estas situacións de maneira construtiva, tratando de
transformalas en oportunidade de camiño cara á plenitude do matrimonio e da
familia á luz do Evanxeo. Trátase de acollelas e acompañalas con paciencia e
delicadeza».322 É o que fixo Xesús
coa samaritana (cf. Xn 4,1-26): dirixiu unha palabra ao seu desexo de amor
verdadeiro, para liberala de todo o que escurecía a súa vida e conducila á
alegría plena do Evanxeo.
319 Relación final 2015, 71.
320 Cf. ibíd.
321 Relatio Synodi 2014, 42.
322 Ibíd., 43.
295. Nesta liña, san Xoán Paulo II
propuña a chamada «lei de gradualidade» coa conciencia de que o ser humano «coñece, ama e realiza o ben moral segundo diversas etapas de crecemento».323 Non é unha «gradualidade da lei»,
senón unha gradualidade no exercicio prudencial dos actos libres en suxeitos que
non están en condicións sexa de comprender, de valorar ou de practicar plenamente
as esixencias obxectivas da lei.Porque a lei é tamén don de Deus que indica o
camiño, don para todos sen excepción que se pode vivir coa forza da graza,
aínda que cada ser humano «avanza gradualmente coa progresiva integración dos
dons de Deus e das esixencias do seu amor definitivo e absoluto en toda a vida
persoal e social».324 Discernimiento
das situacións chamadas «irregulares»
325
323 Exhort. ap.
Familiaris consortio (22 novembro 1981), 34: AAS 74 (1982), 123.
324 Ibíd., 9: AAS 74 (1982), 90.
325 Cf. Catequese (24 xuño 2015): L?Osservatore Romano,
ed. semanal en lingua española, 26 de xuño de 2015, p. 16.
296. O Sínodo referiuse a distintas
situacións de fraxilidade ou imperfección. Respecto diso, quero lembrar aquí
algo que quixen expor con claridade a toda a Igrexa para que non equivoquemos o
camiño: «Dúas lóxicas percorren toda a historia da Igrexa: marxinar e
reintegrar [...] O camiño da Igrexa, desde o concilio de Xerusalén en diante, é
sempre o camiño de Xesús, o da misericordia e da integración [...] O camiño da
Igrexa é o de non condenar a ninguén para sempre e difundir a misericordia de
Deus a todas as persoas que a piden con corazón sincero [...] Porque a caridade
verdadeira sempre é inmerecida, incondicional e gratuíta».326 Entón, «hai que evitar os xuízos que non toman en conta a
complexidade das diversas situacións, e hai que estar atentos ao modo en que as
persoas viven e sofren por mor da súa condición».327
326 Homilía na Eucaristía celebrada cos novos cardeais
(15 febreiro 2015): AAS 107 (215), 257.
327 Relación final 2015, 51.
297. Trátase de integrar a todos,
débese axudar a cada un a atopar a súa propia maneira de participar na
comunidade eclesial, para que senta obxecto dunha misericordia «inmerecida, incondicional
e gratuíta». Ninguén pode ser condenado para sempre, porque esa non é a lóxica
do Evanxeo. Non me refiro só aos divorciados en nova unión senón a todos, en
calquera situación en que se atopen. Obviamente, se alguén ostenta un pecado
obxectivo coma se fose parte do ideal cristián, ou quere impor algo diferente
ao que ensina a Igrexa, non pode pretender dar catequese ou predicar, e nese
sentido hai algo que o separa da comunidade (cf. Mt 18,17). Necesita volver
escoitar o anuncio do Evanxeo e a invitación á conversión. Pero aínda para el
pode haber algunha maneira de participar na vida da comunidade, sexa en tarefas
sociais, en reunións de oración ou da maneira que suxira a súa propia
iniciativa, xunto co discernimiento do pastor. Achega do modo de tratar as
diversas situacións chamadas «irregulares», os Pais sinodais alcanzaron un consenso xeral, que sosteño: «Respecto dun enfoque pastoral dirixido ás
persoas que contraeron matrimonio civil, que son divorciados e voltos casar, ou
que simplemente conviven, compete á Igrexa revelarlles a divina pedagoxía da
graza nas súas vidas e axudarlles a alcanzar a plenitude do designio que Deus
ten para eles»,328 sempre posible
coa forza do Espírito Santo.
328 Relatio Synodi 2014, 25.
298. Os divorciados en nova unión, por
exemplo, poden atoparse en situacións moi diferentes, que non han de ser
catalogadas ou encerradas en afirmacións demasiado ríxidas sen deixar lugar a
un adecuado discernimiento persoal e pastoral. Existe o caso dunha segunda unión
consolidada no tempo, con novos fillos, con probada fidelidade, entrega
xenerosa, compromiso cristián, coñecemento da irregularidade da súa situación e
gran dificultade para volver atrás sen sentir en conciencia que cae en novas
culpas. A Igrexa recoñece situacións en que «cando o home e a muller, por motivos serios, -como, por exemplo, a
educación dos fillos- non poden cumprir a obrigación da separación».329 Tamén está o caso dos que fixeron grandes esforzos para salvar o
primeiro matrimonio e sufriron un abandono inxusto, ou o de «os que contraeron unha segunda unión en
vista á educación dos fillos, e ás veces están subxectivamente seguros en
conciencia de que o precedente matrimonio, irreparablemente destruído, non fora
nunca válido».330 Pero outra
cousa é unha nova unión que vén dun recente divorcio, con todas as
consecuencias de sufrimento e de confusión que afectan os fillos e a familias
enteiras, ou a situación de alguén que reiteradamente fallou aos seus
compromisos familiares. Debe quedar claro que este non é o ideal que o Evanxeo
propón para o matrimonio e a familia. Os Pais sinodales expresaron que o discernimiento
dos pastores sempre debe facerse «distinguindo adecuadamente»,331 cunha mirada que «discierna ben as
situacións».332 Sabemos que non
existen «receitas sinxelas».333
329 Xoán Paulo
II, Exhort. ap. Familiaris consortio (22 novembro 1981),
84: AAS 74 (1982), 186. Nestas situacións, moitos, coñecendo e aceptando a posibilidade de convivir «como irmáns» que a Igrexa lles ofrece, destacan que se faltan algunhas expresións de
intimidade «pode pór en perigo non raras
veces o ben da fidelidade e o ben da prole» (Conc. Ecum. Vat. II, Const. past. Gaudium
et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 51).
330 Ibíd.
331 Relatio Synodi 2014, 26.
332 Ibíd., 45.
333 Benedito XVI, Diálogo co Papa na festa dos
testemuños. VII Encontro Mundial das Familias en Milán (2 xuño
2012): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua
española, 10 de xuño de 2012, p. 12.
299. Acollo as consideracións de
moitos Pais sinodais, quen quixeron expresar que «os bautizados que se divorciaron e voltaron casar civilmente deben ser
máis integrados na comunidade cristiá nas diversas formas posibles, evitando
calquera ocasión de escándalo. A lóxica da integración é a clave do seu
acompañamento pastoral, para que non só saiban que pertencen ao Corpo de Cristo
que é a Igrexa, senón que poidan ter unha experiencia feliz e fecunda. Son
bautizados, son irmáns e irmás, o Espírito Santo derrama neles dons e carismas
para o ben de todos. A súa participación pode expresarse en diferentes servizos
eclesiais: é necesario, por iso, discernir cales das diversas formas de
exclusión actualmente practicadas no ámbito litúrxico, pastoral, educativo e
institucional poden ser superadas. Eles non só non teñen que sentirse
excomulgados, senón que poden vivir e madurar como membros vivos da Igrexa,
sentíndoa como unha nai que lles acolle sempre, cóidaos con afecto e anímaos no
camiño da vida e do Evanxeo. Esta integración é tamén necesaria para o coidado e
a educación cristiá dos seus fillos, que deben ser considerados os máis
importantes ».334
334 Relación final 2015, 84.
300. Se se ten en conta a innumerable
diversidade de situacións concretas, como as que mencionamos antes, pode
comprenderse que non debía esperarse do Sínodo ou desta Exhortación unha nova
normativa xeral de tipo canónica, aplicable a todos os casos. Só cabe un novo alento
a un responsable discernimiento persoal e pastoral dos casos particulares, que
debería recoñecer que, posto que «o grao
de responsabilidade non é igual en todos os casos»,335 as consecuencias ou efectos dunha norma non necesariamente deben
ser sempre as mesmas.336 Os presbíteros
teñen a tarefa de «acompañar ás persoas
interesadas no camiño do discernimiento de acordo ao ensino da Igrexa e as
orientacións do Bispo. Neste proceso será útil facer un exame de conciencia, a
través de momentos de reflexión e arrepentimento. Os divorciados voltos casar
deberían preguntarse como se comportaron cos seus fillos cando a unión conxugal
entrou en crise; se houbo intentos de reconciliación; como é a situación do
cónxuxe abandonado; que consecuencias ten a nova relación sobre o resto da
familia e a comunidade dos fieis; que exemplo ofrece esa relación aos mozos que
deben prepararse ao matrimonio. Unha reflexión sincera pode fortalecer a
confianza na misericordia de Deus, que non é negada a ninguén».337 Trátase dun itinerario de
acompañamento e de discernimiento que «orienta a estes fieis á toma de
conciencia da súa situación ante Deus. A conversación co sacerdote, no foro
interno, contribúe á formación dun xuízo correcto sobre aquilo que obstaculiza
a posibilidade dunha participación máis plena na vida da Igrexa e sobre os pasos
que poden favorecela e facela crecer. Dado que na mesma lei non hai gradualidade (cf. Familiaris consortio, 34), este discernimiento non poderá xamais
prescindir das esixencias de verdade e de caridade do Evanxeo proposto pola
Igrexa. Para que isto suceda, deben garantirse as condicións necesarias de
humildade, reserva, amor á Igrexa e ao seu ensino, na procura sincera da
vontade de Deus e co desexo de alcanzar unha resposta a ela máis perfecta».338
Estas actitudes son fundamentais para evitar o grave risco de mensaxes
equivocadas, como a idea de que algún sacerdote pode conceder rapidamente «excepcións», ou de que existen persoas que poden obter privilexios
sacramentais a cambio de favores. Cando se atopa unha persoa responsable e
discreta, que non pretende pór os seus desexos por encima do ben común da
Igrexa, cun pastor que sabe recoñecer a seriedade do asunto que ten entre mans,
evítase o risco de que un determinado discernimiento leve a pensar que a Igrexa
sostén unha dobre moral. Circunstancias atenuantes no discernimiento pastoral
335 Ibíd., 51.
336 Tampouco no referente á disciplina sacramental,
posto que o discernimiento pode recoñecer que nunha situación particular non
hai culpa grave. Alí aplícase o que afirmei noutro documento: cf. Exhort. ap.
Evangelii gaudium (24 novembro 2013), 44.47: AAS 105 (2013), 1038.1040.
337 Relación final 2015, 85.
301. Para entender de maneira adecuada
por que é posible e necesario un discernimiento especial nalgunhas situacións
chamadas «irregulares», hai unha cuestión que debe ser tida en conta sempre,
de maneira que nunca se pense que se pretenden diminuír as esixencias do Evanxeo.
A Igrexa posúe unha sólida reflexión acerca dos condicionamentos e
circunstancias atenuantes. Por iso, xa non é posible dicir que todos os que se
atopan nalgunha situación así chamada «irregular» viven nunha situación de
pecado mortal, privados da graza santificante. Os límites non teñen que ver
soamente cun eventual descoñecemento da
norma. Un suxeito, aínda coñecendo ben a norma, pode ter unha gran dificultade
para comprender «os valores inherentes á norma»339 ou pode estar en condicións concretas que non lle permiten
obrar de maneira diferente e tomar outras decisións sen unha nova culpa. Como
ben expresaron os Pais sinodais, «pode haber factores que limitan a capacidade
de decisión».340 Xa san Tomé de
Aquino recoñecía que alguén pode ter a graza e a caridade, pero non poder
exercitar ben algunha das virtudes,341
de maneira que aínda que posúa todas as virtudes morais infusas, non manifesta con
claridade a existencia dalgunha delas, porque o obrar exterior desa virtude
está dificultado: «Dise que algúns santos non teñen algunhas virtudes, en
canto experimentan dificultade nos seus actos, aínda que teñan os hábitos de
todas as virtudes».342
338 Ibíd., 86.
339 Xoán Paulo II, Exhort. ap. Familiaris consortio (22
novembro 1981), 33: AAS 74 (1982), 121.
340 Relación final 2015, 51.
341 Cf. Summa
Theologiae I-II, q. 65, a. 3, ad 2; De Malo, q. 2, a. 2.
342 Ibíd., ad 3.
302. Con respecto a estes
condicionamentos, o Catecismo da Igrexa católica exprésase dunha maneira
contundente: «A imputabilidade e a
responsabilidade dunha acción poden quedar diminuídas e mesmo suprimidas por
mor da ignorancia, a inadvertencia, a violencia, o temor, os hábitos, os
afectos desordenados e outros factores psíquicos ou sociais ».343 Noutro parágrafo refírese novamente
a circunstancias que atenúan a responsabilidade moral, e menciona, con gran amplitude,
«a inmadureza afectiva, a forza dos hábitos
contraídos, o estado de angustia ou outros factores psíquicos ou sociais ».344 Por esta razón, un xuízo negativo
sobre unha situación obxectiva non implica un xuízo sobre a imputabilidade ou a culpabilidade
da persoa involucrada.345 No contexto
destas conviccións, considero moi adecuado o que quixeron soster moitos Pais
sinodais: «En determinadas
circunstancias, as persoas atopan grandes dificultades para actuar en modo
diverso [...] O discernimiento pastoral, aínda tendo en conta a conciencia rectamente
formada das persoas, debe facerse cargo destas situacións. Tampouco as consecuencias
dos actos realizados son necesariamente as mesmas en todos os casos».346
343 N. 1735.
344 Ibíd., 2352; cf. Congregación para a Doutrina da
Fe, Declaración Iura et bona, sobre a eutanasia (5 maio 1980), II: AAS 72
(1980), 546. Xoán Paulo II, criticando a categoría de «opción fundamental», recoñecía que «sen dúbida poden darse situacións moi complexas e escuras baixo o
aspecto psicolóxico, que inflúen na imputabilidad subxectiva do pecador»:
Exhort. ap. Reconciliatio et paenitentia (2 decembro 1984), 17: AAS 77 (1985),
223.
345 Cf. Pontificio Consello para os Textos
Lexislativos, Declaración sobre a admisibilidade á sacra comuñón dos divorciados
que volveron a casar (24 xuño 2000), 2.
346 Relación final 2015, 85.
303. A partir do recoñecemento do peso
dos condicionamentos concretos, podemos agregar que a conciencia das persoas
debe ser mellor incorporada na praxe da Igrexa nalgunhas situacións que non
realizan obxectivamente a nosa concepción do matrimonio. Certamente, que hai
que alentar a maduración dunha conciencia iluminada, formada e acompañada polo discernimiento
responsable e serio do pastor, e propor unha confianza cada vez maior na graza.
Pero esa conciencia pode recoñecer non só que unha situación non responde
obxectivamente á proposta xeral do Evanxeo. Tamén pode recoñecer con
sinceridade e honestidade aquilo que, por agora, é a resposta xenerosa que se
pode ofrecer a Deus, e descubrir con certa seguridade moral que esa é a entrega
que Deus mesmo está a reclamar no medio da complexidade concreta dos límites,
inda que aínda non sexa plenamente o ideal obxectivo. De todos os xeitos, lembremos
que este discernimento é dinámico e debe permanecer sempre aberto a novas etapas
de crecemento e a novas decisións que permitan realizar o ideal de maneira máis
plena.
Normas e discernimiento
304. É mesquiño deterse só a
considerar se o obrar dunha persoa responde ou non a unha lei ou norma xeral,
porque iso non basta para discernir e asegurar unha plena fidelidade a Deus na
existencia concreta dun ser humano. Rogo encarecidamente que lembremos sempre algo
que ensina san Tomé de Aquino, e que aprendamos a incorporalo no discernimiento
pastoral: «Aínda que nos principios xerais haxa necesidade, canto máis se
afrontan as cousas particulares, tanta máis indeterminación hai [...] No ámbito
da acción, a verdade ou a rectitude práctica non son o mesmo en todas as
aplicacións particulares, senón soamente nos principios xerais; e naqueles para
os cales a rectitude é idéntica nas propias accións, esta non é igualmente
coñecida por todos [...] Canto máis se descende ao particular, tanto máis
aumenta a indeterminación».347 É
verdade que as normas xerais presentan un ben que nunca se debe desatender nin
descoidar, pero na súa formulación non poden abarcar absolutamente todas as
situacións particulares. Ao mesmo tempo, hai que dicir que, precisamente por
esa razón, aquilo que forma parte dun discernimiento práctico ante unha
situación particular non pode ser elevado á categoría dunha norma. Iso non só daría
lugar a unha casuística insoportable, senón que poría en risco os valores que
se deben preservar con especial coidado.348
347 Summa
Theologiae I-II, q. 94, a. 4.
305. Por iso, un pastor non se pode
sentir satisfeito só aplicando leis morais a quen viven en situacións «irregulares», coma se fosen rochas que se lanzan sobre a vida das persoas. É o
caso dos corazóns pechados, que adoitan esconderse aínda detrás dos ensinos da Igrexa
«para sentar na cátedra de Moisés e
xulgar, ás veces con superioridade e superficialidade, os casos difíciles e as
familias feridas».349 Nesta
mesma liña expresouse a Comisión Teolóxica Internacional: «A lei natural non
debería ser presentada como un conxunto xa constituído de regras que se impoñen
a priori ao suxeito moral, senón que é máis ben unha fonte de inspiración obxectiva
para o seu proceso, eminentemente persoal, de toma de decisión».350 Por mor dos condicionamentos ou
factores atenuantes, é posible que, no medio dunha situación obxectiva de
pecado -que non sexa subxectivamente culpable ou que non o sexa de modo pleno- se poida vivir en graza de Deus, se poida amar, e tamén se poida crecer na vida
da graza e a caridade, recibindo para iso a axuda da Igrexa.351 O discernimiento debe axudar a
atopar os posibles camiños de resposta a Deus e de crecemento no medio dos
límites. Por crer que todo é branco ou negro ás veces pechamos o camiño da
graza e do crecemento, e desalentamos camiños de santificación que dan gloria a
Deus. Lembremos que «un pequeno paso, no medio de grandes límites humanos,
pode ser máis agradable a Deus que a vida exteriormente correcta de quen
transcorre os seus días sen enfrontar importantes dificultades».352 A pastoral concreta dos ministros e
das comunidades non pode deixar de incorporar esta realidade.
348 Noutro texto, referíndose ao coñecemento xeral da
norma e ao coñecemento particular do discernimiento práctico, san Tomé chega a
dicir que «se non hai máis que un só dos dous coñecementos, é preferible que
este sexa o coñecemento da realidade
particular que se achega máis ao obrar»: Tomé de Aquino, Sententia libri
Ethicorum, VI, 6 (ed. Leonina, t. XLVII, 354).
349 Discurso na clausura da XIV Asemblea Xeral
Ordinaria do Sínodo dos Bispos (24 outubro 2015): L'Osservatore Romano, ed.
semanal en lingua española, 30 de outubro de 2015, p. 4.
350 En busca
dunha ética universal: nova mirada sobre a lei natural (2009), 59.
351 En certos casos, podería ser tamén a axuda dos
sacramentos. Por iso, «aos sacerdotes lémbrolles que o confesionario non debe
ser unha sala de torturas senón o lugar da misericordia do Señor»: Exhort. ap.
Evangelii gaudium (24 novembro 2013), 44: AAS 105 (2013), 1038. Igualmente
destaco que a Eucaristía «non é un premio para os perfectos senón un xeneroso
remedio e un alimento para os débiles» (ibíd, 47: 1039).
352 Exhort. ap. Evangelii
gaudium (24 novembro 2013), 44: AAS 105 (2013), 1038-1039.
306. En calquera circunstancia, ante
quen teñan dificultades para vivir plenamente a lei divina, debe resoar a
invitación a percorrer a via caritatis.
A caridade fraterna é a primeira lei dos cristiáns (cf. Xn 15,12; Ga 5,14). Non
esquezamos a promesa das Escrituras: «Esforzádevos no amor duns aos outros,
porque o amor tapa moitos pecados» (1 P 4,8); «redime os teus pecados
con esmolas, e as túas iniquidades con misericordia cos pobres» (Dn 4,24). «Coma a auga mata
o lume flameante, a esmola encobre os pecados» (Si 3,30). É tamén o que ensina
san Agustín: «Así como, en perigo de incendio, correriamos a buscar auga para
apagalo [...] do mesmo xeito, se da nosa palla xurdise a chama do pecado, e por
iso turbámonos, cando se nos ofreza a ocasión dunha obra chea de misericordia,
alegrémonos dela coma se fose unha fonte que se nos ofreza na que podamos sufocar
o incendio».353
353 De catechizandis rudibus, 1, 14, 22: PL 40, 327;
cf. Exhort. ap. Evangelii gaudium (24 novembro 2013), 193: AAS 105 (2013),
1101.
A lóxica da misericordia pastoral
307. Para evitar calquera
interpretación desviada, recordo que de ningunha maneira a Igrexa debe renunciar
a propor o ideal pleno do matrimonio, o proxecto de Deus en toda a súa
grandeza: «É preciso alentar aos mozos bautizados a non dubidar ante a riqueza
que o sacramento do matrimonio procura aos seus proxectos de amor, coa forza do
sostén que reciben da graza de Cristo e da posibilidade de participar
plenamente na vida da Igrexa».354 A
morneza, calquera forma de relativismo, ou un excesivo respecto á hora de
propolo, serían unha falta de fidelidade ao Evanxeo e tamén unha falta de amor
da Igrexa cara aos mesmos novos. Comprender as situacións excepcionais nunca
implica ocultar a luz do ideal máis pleno nin propor menos que o que Xesús
ofrece ao ser humano. Hoxe, máis importante que unha pastoral dos fracasos é o
esforzo pastoral para consolidar os matrimonios e así previr as rupturas.
354 Relatio Synodi 2014, 26.
308. Pero da nosa conciencia do peso
das circunstancias atenuantes -psicolóxicas, históricas e mesmo biolóxicas-
séguese que, «sen diminuír o valor do ideal evanxélico, hai que acompañar con
misericordia e paciencia as etapas posibles de crecemento das persoas que se
van construíndo día a día», dando lugar a «a misericordia do Señor que nos
estimula a facer o ben posible».355 Comprendo a quen prefiren unha pastoral
máis ríxida que non dea lugar a confusión algunha. Pero creo sinceramente que
Xesucristo quere unha Igrexa atenta ao ben que o Espírito derrama no medio da
fraxilidade: unha Nai que, ao mesmo tempo que expresa claramente o seu ensino
obxectivo, «non renuncia ao ben posible, aínda que corra o risco de mancharse
co barro do camiño».356 Os
pastores, que propoñen aos fieis o ideal pleno do Evanxeo e a doutrina da
Igrexa, deben axudarlles tamén a asumir a lóxica da compaixón cos fráxiles e a
evitar persecucións ou xuízos demasiado duros ou impacientes. O mesmo Evanxeo
reclámanos que non xulguemos nin condenemos (cf. Mt 7,1; Lc 6,37). Xesús «espera que renunciemos a buscar eses alpendres persoais ou comunitarios que nos
permiten manternos a distancia do nó da tormenta humana, para que aceptemos de
verdade entrar en contacto coa existencia concreta dos outros e coñezamos a
forza da tenrura. Cando o facemos, a vida sempre se nos complica marabillosamente».357
355 Exhort. ap.
Evangelii gaudium (24 novembro 2013), 44: AAS 105 (2013), 1038.
356 Ibíd., 45: AAS 105 (2013), 1039.
357 Ibíd., 270: AAS 105 (2013), 1128.
309. É providencial que estas
reflexións se desenvolvan no contexto dun Ano Xubilar dedicado á misericordia,
porque tamén fronte ás máis diversas situacións que afectan á familia, «a Igrexa ten a misión de anunciar a
misericordia de Deus, corazón palpitante do Evanxeo, que polo seu medio debe
alcanzar a mente e o corazón de toda persoa. A Esposa de Cristo fai seu o
comportamento do Fillo de Deus que sae a atopar a todos, sen excluír ningún».358 Sabe ben que Xesús mesmo
preséntase como Pastor de cen ovellas, non de noventa e nove. Quéreas todas. A
partir desta consciencia, farase posible que «a todos, crentes e afastados, poida
chegar o bálsamo da misericordia como signo do Reino de Deus que está xa
presente no medio de nós».359
358 Bula Misericordiae vultus (11 abril 2015), 12: AAS
107 (2015), 407.
359 Ibíd., 5: 402.
310. Non podemos esquecer que «a misericordia non é só o obrar do Pai,
senón que ela se converte no criterio para saber quen son realmente os seus
verdadeiros fillos. Así entón, estamos chamados a vivir de misericordia, porque
a nós en primeiro lugar aplicóusenos misericordia ».360 Non é unha proposta romántica ou unha resposta débil ante o
amor de Deus, que sempre quere promover ás persoas, xa que «a misericordia é a
viga mestra que sostén a vida da Igrexa. Todo na súa acción pastoral debería
estar revestido pola tenrura coa que se dirixe aos crentes; nada no seu anuncio
e no seu testemuño cara ao mundo pode carecer de misericordia».361 É verdade que ás veces nos
comportamos como controladores da graza e non como facilitadores. Pero a Igrexa
non é unha aduana, é a casa paterna onde hai lugar para cada un coa súa vida ao
lombo ».362
360 Ibíd., 9:
405.
361 Ibíd., 10: 406.
362 Exhort. ap. Evangelii
gaudium (24 novembro 2013), 47: AAS 105 (2013), 1040.
311. O ensino da teoloxía moral non
debería deixar de incorporar estas consideracións, porque, aínda que é verdade
que hai que coidar a integridade do ensino moral da Igrexa, sempre se debe pór
especial coidado en destacar e alentar os valores máis altos e centrais do
Evanxeo,363 particularmente o
primado da caridade como resposta á iniciativa gratuíta do amor de Deus. Ás
veces cústanos moito dar lugar na pastoral ao amor incondicional de Deus.364 Pomos tantas condicións á
misericordia que a baleiramos de sentido concreto e de significación real, e
esa é a peor maneira de licuar o Evanxeo. É verdade, por exemplo, que a
misericordia non exclúe a xustiza e a verdade, pero ante todo temos que dicir que
a misericordia é a plenitude da xustiza e a manifestación máis luminosa da
verdade de Deus. Por iso, sempre convén considerar «inadecuada calquera concepción teolóxica que en último termo poña en
dúbida a omnipotencia de Deus e, en especial, o seu misericordia».365
363 Cf. ibíd., 36-37: AAS 105 (2013), 1035.
364 Quizais por escrúpulo, oculto detrás dun gran
desexo de fidelidade á verdade, algúns sacerdotes esixen aos penitentes un
propósito de emenda sen sombra algunha, co cal a misericordia se esfuma debaixo
da procura dunha xustiza supostamente pura. Por iso, vale a pena lembrar o
ensino de san Xoán Paulo II, quen afirmaba que a previsibilidad dunha nova
caída «non prexulga a autenticidade do propósito»: Carta ao Card. William W.
Baum e aos participantes do curso anual sobre o foro interno organizado pola
Penitenciaría Apostólica (22 marzo 1996), 5: L'Osservatore Romano, ed. semanal
en lingua española, 5 de abril de 1996, p. 4
365 Comisión Teolóxica Internacional, A esperanza de
salvación para os nenos que morren sen bautismo (19 abril 2007), 2.
312. Isto outórganos un marco e un
clima que nos impide desenvolver unha fría moral de escritorio ao falar sobre
os temas máis delicados, e sitúanos máis ben no contexto dun discernimiento pastoral
cargado de amor misericordioso, que sempre se inclina a comprender, a perdoar, a
acompañar, a esperar, e sobre todo a integrar. Esa é a lóxica que debe
predominar na Igrexa, para «realizar a experiencia de abrir o corazón a
cuantos viven nas máis contraditorias periferias existenciais».366 Convido os fieis que están a vivir
situacións complexas, a que se acheguen con confianza a conversar cos seus
pastores ou con laicos que viven entregados ao Señor. Non sempre atoparán neles
unha confirmación das súas propias ideas ou desexos, pero seguramente recibirán
unha luz que lles permita comprender mellor o que lles sucede e poderán
descubrir un camiño de maduración persoal. E convido os pastores a escoitar con
afecto e serenidade, co desexo sincero de entrar no corazón do drama das
persoas e de comprender o seu punto de vista, para axudarlles a vivir mellor e
a recoñecer o seu propio lugar na Igrexa.
366 Bula Misericordiae vultus (11 abril 2015), 15: AAS
107 (2015), 409.
Comentarios
Publicar un comentario