Amoris Laetitia - capítulo 6A

CAPÍTULO 6 - YOUTUBE

CAPÍTULO SEXTO

ALGUNHAS PERSPECTIVAS PASTORAIS

199. O diálogo do camiño sinodal levaron a expor a necesidade de desenvolver novos camiños pastorais, que procurarei percoller agora de maneira xeral. Serán as distintas comunidades quen deberán elaborar propostas máis prácticas e eficaces, que teñan en conta tanto as ensinanzas da Igrexa como as necesidades e os desafíos locais. Sen pretender presentar aquí unha pastoral da familia, quero determe só a recoller algúns dos grandes desafíos pastorais.

ANUNCIAR O EVANXEO DA FAMILIA HOXE

200. Os Pais sinodais insistiron en que as familias cristiás, pola graza do sacramento nupcial, son os principais suxeitos da pastoral familiar, sobre todo achegando «o testemuño gozoso dos cónxuxes e das familias, igrexas domésticas».225 Por iso, remarcaron que se trata de facer experimentar que o Evanxeo da familia é alegría que "enche o corazón e a vida enteira", porque en Cristo somos "liberados do pecado, da tristeza, do baleiro interior, do illamento" (Evangelii gaudium, 1). Á luz da parábola do sembrador (cf. Mt 13,3-9), a nosa tarefa é cooperar en seméntaa: o demais é obra de Deus. Tampouco hai que esquecer que a Igrexa que predica sobre a familia é signo de contradición»,226 pero os matrimonios agradecen que os pastores lles ofrezan motivacións para unha valente aposta por un amor forte, sólido, duradeiro, capaz de facer fronte a todo o que se lle cruce por diante. A Igrexa quere chegar ás familias con humilde comprensión, e o seu desexo «é acompañar a cada unha e a todas as familias para que poidan descubrir a mellor maneira de superar as dificultades que se atopan no seu camiño».227 Non basta incorporar unha xenérica preocupación pola familia nos grandes proxectos pastorais. Para que as familias poidan ser cada vez máis suxeitos activos da pastoral familiar, requírese «un esforzo evanxelizador e catequístico dirixido á familia»,228 que o oriente neste sentido.

225 Relatio Synodi 2014, 30.

226 Ibíd., 31.

227 Relación final 2015, 56.

201. «Isto esixe a toda a Igrexa unha conversión misioneira: é necesario non quedar nun anuncio meramente teórico e desvinculado dos problemas reais das persoas».229 A pastoral familiar «debe facer experimentar que o Evanxeo da familia responde as expectativas máis profundas da persoa humana: á súa dignidade e á realización plena na reciprocidad, na comuñón e na fecundidade. Non se trata soamente de presentar unha normativa, senón de propor valores, respondendo á necesidade que se constata hoxe, mesmo nos países máis secularizados, de tales valores».230 Tamén se subliñou a necesidade dunha evangelización que denuncie con franqueza os condicionamentos culturais, sociais, políticos e económicos, como o espazo excesivo concedido á lóxica de mercado, que impiden unha auténtica vida familiar, determinando discriminacións, pobreza, exclusións e violencia. Para iso, hai que establecer un diálogo e unha cooperación coas estruturas sociais, así como alentar e soster aos laicos que se comprometen, como cristiáns, no ámbito cultural e sociopolítico».231

228 Ibíd., 89.

229 Relatio Synodi 2014, 32.

230 Ibíd., 33.

231 Ibíd., 38.

202. «A principal contribución á pastoral familiar ofrécea a parroquia, que é unha familia de familias, onde se harmonizan achegas das pequenas comunidades, movementos e asociacións eclesiais».232 Xunto cunha pastoral especificamente orientada ás familias, expónsenos a necesidade de «unha formación máis adecuada dos presbíteros, os diáconos, os relixiosos e as relixiosas, os catequistas e outros axentes pastorais».233 Nas respostas ás consultas enviadas a todo o mundo, destacouse que aos ministros ordenados adóitalles faltar formación adecuada para tratar os complexos problemas actuais das familias. Neste sentido, tamén pode ser útil a experiencia da longa tradición oriental dos sacerdotes casados.

232 Relación final 2015, 77.

233 Ibíd., 61.

203. Os seminaristas deberían acceder a unha formación interdisciplinaria máis ampla sobre noivado e matrimonio, e non só en canto á doutrina. Ademais, a formación non sempre lles permite despregar o seu mundo psicoafectivo. Algúns levan sobre as súas vidas a experiencia da súa propia familia ferida, con ausencia de pais e con inestabilidade emocional. Haberá que garantir durante a formación unha maduración para que os futuros ministros posúan o equilibrio psíquico que a súa tarefa lles esixe. Os vínculos familiares son fundamentais para fortalecer a sa autoestima dos seminaristas. Por iso é importante que as familias acompañen todo o proceso do seminario e do sacerdocio, xa que axudan a fortalecelo dun modo realista. Nese sentido, é saudable a combinación dalgún tempo de vida no seminario con outro de vida en parroquias, que permita tomar maior contacto coa realidade concreta das familias. En efecto, ao longo da súa vida pastoral o sacerdote atópase sobre todo con familias. «A presenza dos laicos e das familias, en particular a presenza feminina, na formación sacerdotal, favorece o aprecio pola variedade e complementariedade das diversas vocacións na Igrexa ».234

234 Ibíd.

204. As respostas ás consultas tamén expresan con insistencia a necesidade da formación de axentes laicos de pastoral familiar con axuda de psicopedagogos, médicos de familia, médicos comunitarios, asistentes sociais, avogados de minoridade e familia, con apertura a recibir achegas da psicoloxía, a sociología, a sexología, e mesmo o counseling. Os profesionais, en especial quen teñen experiencia de acompañamento, axudan a encarnar as propostas pastorais nas situacións reais e nas inquietudes concretas das familias. «Os camiños e cursos de formación destinados especificamente aos axentes de pastoral poderán facerlles idóneos para inserir o mesmo camiño de preparación ao matrimonio na dinámica máis ampla da vida eclesial».235 Unha boa capacitación pastoral é importante «sobre todo á vista das situacións particulares de emerxencia derivadas dos casos de violencia doméstica e o abuso sexual».236 Todo isto de ningunha maneira diminúe, senón que complementa, o valor fundamental da dirección espiritual, dos inestimables recursos espirituais da Igrexa e da Reconciliación sacramental.

235 Ibíd.

236 Ibíd.

GUIAR AOS PROMETIDOS NO CAMIÑO DA PREPARACIÓN DO MATRIMONIO

205. Os Pais sinodais dixeron de diversas maneiras que necesitamos axudar aos mozos a descubrir o valor e a riqueza do matrimonio. 237 Deben poder percibir o atractivo dunha unión plena que eleva e perfecciona a dimensión social da existencia, outorga á sexualidade o seu maior sentido, á vez que promove o ben dos fillos e ofrécelles o mellor contexto para a súa maduración e educación.

237 Cf. Relatio Synodi 2014, 26.

206. «A complexa realidade social e os desafíos que a familia está chamada a afrontar hoxe requiren un compromiso maior de toda a comunidade cristiá na preparación dos prometidos ao matrimonio. É preciso lembrar a importancia das virtudes. Entre estas, a castidade resulta condición preciosa para o crecemento xenuíno do amor interpersoal. Respecto desta necesidade, os Pais sinodales eran concordes en subliñar a esixencia dunha maior implicación de toda a comunidade, privilexiando o testemuño das familias, ademais dun arraigamento da preparación ao matrimonio no camiño de iniciación cristiá, facendo fincapé no nexo do matrimonio co bautismo e os outros sacramentos. Do mesmo xeito, púxose de relevo a necesidade de programas específicos para a preparación próxima ao matrimonio que sexan unha auténtica experiencia de participación na vida eclesial e profunden nos diversos aspectos da vida familiar».238

238 Ibíd., 39.

207. Convido as comunidades cristiás a recoñecer que acompañar o camiño de amor dos noivos é un ben para elas mesmas. Como ben dixeron os Bispos de Italia, os que casan son para a súa comunidade cristiá «un precioso recurso, porque, empeñándose con sinceridade para crecer no amor e no don recíproco, poden contribuír a renovar o tecido mesmo de todo o corpo eclesial: a particular forma de amizade que eles viven pode volverse contaxiosa, e facer crecer na amizade e na fraternidade á comunidade cristiá da cal forman parte».239 Hai diversas maneiras lexítimas de organizar a preparación próxima ao matrimonio, e cada Igrexa local discernirá o que sexa mellor, procurando unha formación adecuada que ao mesmo tempo non afaste aos mozos do sacramento. Non se trata de darlles todo o Catecismo nin de saturalos con demasiados temas. Porque aquí tamén vale que «non o moito saber farta e satisfai á alma, senón o sentir e gustar das cousas interiormente».240 Interesa máis a calidade que a cantidade, e hai que dar prioridade -xunto cun renovado anuncio do kerygma- a aqueles contidos que, comunicados de maneira atractiva e cordial, axúdenlles a comprometerse nun camiño de toda a vida «con gran ánimo e liberalidad».241 Trátase dunha sorte de «iniciación» ao sacramento do matrimonio que lles achegue os elementos necesarios para poder recibilo coas mellores disposicións e comezar con certa solidez a vida familiar.

239 Conferencia Episcopal Italiana. Orientacións pastorais sobre a preparación ao matrimonio e á familia (22 outubro 2012), 1.

240 Ignacio de Loyola, Exercicios Espirituais, anotación 2.

241 Ibíd., anotación 5.

208. Convén atopar ademais as maneiras, a través das familias misioneiras, das propias familias dos noivos e de diversos recursos pastorais, de ofrecer unha preparación remota que faga madurar o amor que se teñen, cun acompañamento próximo e testemuñal. Adoitan ser moi útiles os grupos de noivos e as ofertas de charlas opcionais sobre unha variedade de temas que interesan realmente aos mozos. No entanto, son indispensables algúns momentos personalizados, porque o principal obxectivo é axudar a cada un para que aprenda a amar a esta persoa concreta coa que pretende compartir toda a vida. Aprender a amar a alguén non é algo que se improvisa nin pode ser o obxectivo dun breve curso previo á celebración do matrimonio. En realidade, cada persoa prepárase para o matrimonio desde o seu nacemento. Todo o que a súa familia lle achegou debería permitirlle aprender da propia historia e capacitarlle para un compromiso pleno e definitivo. Probablemente quen chegan mellor preparados ao casamento son quen aprenderon dos seus propios pais o que é un matrimonio cristián, onde ambos se elixiron sen condicións, e seguen renovando esa decisión. Nese sentido, todas as accións pastorais tendientes a axudar aos matrimonios a crecer no amor e a vivir o Evanxeo na familia, son unha axuda inestimable para que os seus fillos se preparen para a súa futura vida matrimonial. Tampouco hai que esquecer os valiosos recursos da pastoral popular. Para dar un sinxelo exemplo, lembro o día de san Valentín, que nalgúns países é mellor aproveitado polos comerciantes que pola creatividade dos pastores.

209. A preparación dos que xa formalizaron un noivado, cando a comunidade parroquial  logra acompañalos cun bo tempo de anticipación, tamén debe darlles a posibilidade de recoñecer incompatibilidades ou riscos. Deste xeito pódese chegar a advertir que non é razoable apostar por esa relación, para non exporse a un fracaso previsible que terá consecuencias moi dolorosas. O problema é que o deslumbramiento inicial leva a tratar de ocultar ou de relativizar moitas cousas, evítase discrepar, e así só se patean as dificultades para adiante. Os noivos deberían ser estimulados e axudados para que poidan falar do que cada un espera dun eventual matrimonio, do seu modo de entender o que é o amor e o compromiso, do que se desexa do outro, do tipo de vida en común que se quixese proxectar. Estas conversacións poden axudar a ver que en realidade os puntos de contacto son escasos, e que a mera atracción mutua non será suficiente para soster a unión. Nada é máis volátil, precario e imprevisible que o desexo,e nunca hai que alentar unha decisión de contraer matrimonio se non se profundaron outras motivacións que outorguen a ese compromiso posibilidades reais de estabilidade.

210. En todo caso, se se recoñecen con claridade os puntos débiles do outro, é necesario que haxa unha confianza realista na posibilidade de axudarlle a desenvolver o mellor da súa persoa para contrarrestar o peso das súas fraxilidades, cun firme interese en promovelo como ser humano. Isto implica aceptar con sólida vontade a posibilidade de afrontar algunhas renuncias, momentos difíciles e situacións conflitivas, e a decisión firme de prepararse para iso. Débense detectar os sinais de perigo que podería ter a relación, para atopar antes do casamento recursos que permitan afrontalas con éxito.  Lamentablemente, moitos chegan ás nupcias sen coñecerse. Só se distraeron xuntos, fixeron experiencias xuntos, pero non enfrontaron o desafío de mostrarse

a si mesmos e de aprender quen é en realidade o outro.

211. Tanto a preparación próxima como o acompañamento máis prolongado, deben asegurar que os noivos non vexan o casamento como o final do camiño, senón que asuman o matrimonio como unha vocación que os lanza cara a adiante, coa firme e realista decisión de atravesar xuntos todas as probas e momentos difíciles. A pastoral prematrimonial e a pastoral matrimonial deben ser ante todo unha pastoral do vínculo, onde se acheguen elementos que axuden tanto a madurar o amor como a superar os momentos duros. Estas achegas non son unicamente conviccións doctrinais, nin sequera poden reducirse aos preciosos recursos espirituais que sempre ofrece a Igrexa, senón que tamén deben ser camiños prácticos, consellos ben encarnados, tácticas tomadas da experiencia, orientacións psicolóxicas. Todo isto configura unha pedagoxía do amor que non pode ignorar a sensibilidade actual dos mozos, en orde a mobilizalos interiormente. Á súa vez, na preparación dos noivos, debe ser posible indicarlles lugares e persoas, consultorías ou familias dispoñibles, onde poidan acudir en busca de axuda cando xurdan dificultades. Pero nunca hai que esquecer a proposta da Reconciliación sacramental, que permite colocar os pecados e os erros da vida pasada, e da mesma relación, baixo o influxo do perdón  misericordioso de Deus e da súa forza sanadora.

Preparación da celebración

212. A preparación próxima ao matrimonio tende a concentrarse nas invitacións, a vestimenta, a festa e os innumerables detalles que consomen tanto o orzamento como as enerxías e a alegría. Os noivos chegan angustiados e esgotados ao casamento, en lugar de dedicar as mellores forzas a prepararse como parella para o gran paso que van dar xuntos. Esta mentalidade reflíctese tamén nalgunhas unións de feito que nunca chegan ao casamento porque pensan en festexos demasiado custosos, en lugar de dar prioridade ao amor mutuo e á súa formalización ante os demais. Queridos noivos: « Tede a valentía de ser diferentes, non vos deixedes devorar pola sociedade do consumo e da aparencia. O que importa é o amor que vos une, fortalecido e santificado pola graza. Vós sodes capaces de optar por un festexo austero e sinxelo, para colocar o amor por encima de todo ». Os axentes de pastoral e a comunidade enteira poden axudar a que esta prioridade se converta no normal e non na excepción.

213. Na preparación máis inmediata é importante iluminar aos noivos para vivir con moita fondura a celebración litúrxica, axudándolles a percibir e vivir o sentido de cada xesto. Lembremos que un compromiso tan grande como o que expresa o consentimento matrimonial, e a unión dos corpos que consuma o matrimonio, cando se trata de dous bautizados, só poden interpretarse como signos do amor do Fillo de Deus feito carne e unido coa súa Igrexa en alianza de amor. Nos bautizados, as palabras e os xestos convértense nunha linguaxe elocuente da fe. O corpo, cos significados que Deus quixo infundirle ao crealo «convértese na linguaxe dos ministros do sacramento, conscientes de que no pacto conxugal maniféstase e realízase o misterio».242

242 Xoán Paulo II, Catequese (27 xuño 1984), 4: L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 1 de xullo de 1984, p. 3.

214. Ás veces, os noivos non perciben o peso teolóxico e espiritual do consentimento, que ilumina o significado de todos os xestos posteriores. Fai falta destacar que esas palabras non poden ser reducidas ao presente; implican unha totalidade que inclúe o futuro: «ata que a morte os separe». O sentido do consentimento mostra que «liberdade e fidelidade non se opoñen, máis ben sostéñense mutuamente, tanto nas relacións interpersoais, como nas sociais. Efectivamente, pensemos nos danos que producen, na civilización da comunicación global, a inflación de promesas incumpridas [...] A honra da palabra dada, a fidelidade á promesa, non se poden comprar nin vender. Non se poden impor coa forza, pero tampouco custodiar sen sacrificio».243

243 Catequese (21 outubro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 23 de outubro de 2015, p. 16.

215. Os bispos de Kenia advertiron que, «demasiado centrados no día da voda, os futuros esposos esquécense de que están a se preparar para un compromiso que dura toda a vida».244 Hai que axudar a advertir que o sacramento non é só un momento que logo pasa a formar parte do pasado e dos recordos, porque exerce a súa influencia sobre toda a vida matrimonial, de maneira permanente.245 O significadoprocreativo da sexualidade, a linguaxe do corpo, e os xestos de amor vividos na historia dun matrimonio, convértense nunha «ininterrompida continuidade da linguaxe litúrxica» e« a vida conxugal vén ser, nalgún sentido, liturxia».246

244 Conferencia Episcopal de Kenia, Mensaxe de Coresma, 18 febreiro 2015.

245 Cf. Pío XI, Carta enc. Casti connubii (31 decembro 1930): AAS 22 (1930), 583.

246 Xoán Paulo II, Catequese (4 xullo 1984), 3.6: L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 8 de xullo de 1984, p. 3.

216. Tamén se pode meditar coas lecturas bíblicas e enriquecer a comprensión dos aneis que se intercambian, ou doutros signos que formen parte do rito. Pero non sería bo que se chegue ao casamento sen haber orado xuntos, o un polo outro, pedindo axuda a Deus para ser fieis e xenerosos, preguntándolle xuntos a Deus que é o que el espera deles, e mesmo consagrando o seu amor ante unha imaxe de María. Quen os acompañen na preparación do matrimonio deberían orientalos para que saiban vivir eses momentos de oración que poden facerlles moito ben. «A liturxia nupcial é un evento único, que se vive no contexto familiar e social dunha festa. Xesús iniciou os seus milagres no banquete de vodas de Caná: o viño bo do milagre do Señor, que anima o nacemento dunha nova familia, é o viño novo da Alianza de Cristo cos homes e mulleres de todos os tempos [...] Xeralmente, o celebrante ten a oportunidade de dirixirse a unha asemblea composta de persoas que participan pouco na vida eclesial ou que pertencen a outra confesión cristiá ou comunidade relixiosa. Por tanto, trátase dunha ocasión imperdible para anunciar o Evanxeo de Cristo ».247

247 Relación final 2015, 59.

ACOMPAÑAR NOS PRIMEIROS ANOS DA VIDA MATRIMONIAL

217. Temos que recoñecer como un gran valor que se comprenda que o matrimonio é unha cuestión de amor, que só poden casar os que se elixen libremente e ámanse. No entanto, cando o amor convértese nunha mera atracción ou nunha afectividad difusa, isto fai que os cónxuxes sufran unha extraordinaria fraxilidade cando a afectividad entra en crise ou cando a atracción física decae. Dado que estas confusións son frecuentes, vólvese imprescindible acompañar nos primeiros anos da vida matrimonial para enriquecer e profundar a decisión consciente e libre de pertencerse e de amarse até o fin. Moitas veces, o tempo de noivado non é suficiente, a decisión de casar precipítase por diversas razóns e, coma se non bastase, a maduración dos mozos atrasouse. Entón, os recentemente casados teñen que completar ese proceso que debería realizarse durante o noivado.

218. Por outra banda, quero insistir en que un desafío da pastoral matrimonial é axudar a descubrir que o matrimonio non pode entenderse como algo acabado. A unión é real, é irrevogable, e foi confirmada e consagrada polo sacramento do matrimonio. Pero ao unirse, os esposos convértense en protagonistas, donos da súa historia e creadores dun proxecto que hai que levar adiante xuntos. A mirada diríxese ao futuro que hai que construír día a día coa graza de Deus e, por iso mesmo, ao cónxuxe non se lle esixe que sexa perfecto. Hai que deixar ao carón as ilusións e aceptalo como é: inacabado, chamado a crecer, en proceso. Cando a mirada cara ao cónxuxe é constantemente crítica, iso indica que non se asumiu o matrimonio tamén como un proxecto de construír xuntos, con paciencia, comprensión, tolerancia e xenerosidade. Isto leva a que o amor sexa substituído aos poucos por unha mirada inquisidora e implacable, polo control dos méritos e dereitos de cada un, polos reclamos, a competencia e a autodefensa. Así se volven incapaces de facerse cargo o un do outro para a maduración dos dous e para o crecemento da unión. Aos novos matrimonios hai que mostrarlles isto con claridade realista desde o inicio, de maneira que tomen conciencia de que «están a comezar». O si que se deron é o inicio dun itinerario, cun obxectivo capaz de superar o que expoñan as circunstancias e os obstáculos que se interpoñan. A bendición recibida é unha graza e un impulso para ese camiño sempre aberto. Adoita axudar o que senten a dialogar para elaborar o seu proxecto concreto nos seus obxectivos, os seus instrumentos, os seus detalles.

219. Lembro un refrán que dicía que a auga estancada se corrompe, bótase a perder. É o que pasa cando esa vida do amor nos primeiros anos do matrimonio se estanca, deixa de estar en movemento, deixa de ter esa inquietude que a empuxa cara adiante. A danza cara a adiante con ese amor novo, a danza con eses ollos asombrados cara á esperanza, non debe deterse. No noivado e nos primeiros anos do matrimonio a esperanza é a que leva a forza do fermento, a que fai mirar máis aló das contradicións, dos conflitos, das conxunturas, a que sempre fai ver máis aló. É a que pon en marcha toda inquietude para manterse nun camiño de crecemento. A mesma esperanza convídanos a vivir a pleno o presente, pondo o corazón na vida familiar, porque a mellor forma de preparar e consolidar o futuro é vivir ben o presente.

220. O camiño implica pasar por distintas etapas que convocan a doarse con xenerosidade: do impacto inicial, caracterizado por unha atracción marcadamente sensible, pásase á necesidade do outro percibido como parte da propia vida. De alí pásase ao gusto da pertenza mutua, logo á comprensión da vida enteira como un proxecto dos dous, á capacidade de pór a felicidade do outro por encima das propias necesidades, e ao gozo de ver o propio matrimonio como un ben para a sociedade. A maduración do amor implica tamén aprender a «negociar». Non é unha actitude interesada ou un xogo de tipo comercial, senón en definitiva un exercicio do amor mutuo, porque esta negociación é un entrelazado de recíprocas ofrendas e renuncias para o ben da familia. En cada nova etapa da vida matrimonial hai que sentar a volver negociar os acordos, de maneira que non haxa gañadores e perdedores senón que os dous gañen. No fogar as decisións non se toman unilateralmente, e os dous comparten a responsabilidade pola familia, pero cada fogar é único e cada síntese matrimonial é diferente.

221. Unha das causas que levan a rupturas matrimoniais é ter expectativas demasiado altas sobre a vida conxugal. Cando se descobre a realidade, máis limitada e desafiante que o que se soñou, a solución non é pensar rápida e irresponsablemente na separación, senón asumir o matrimonio como un camiño de maduración, onde cada un dos cónxuxes é un instrumento de Deus para facer crecer ao outro. É posible o cambio, o crecemento, o desenvolvemento das potencialidades boas que cada un leva en si. Cada matrimonio é unha « historia de salvación », e isto supón que se parte dunha fraxilidade que, grazas ao don de Deus e a unha resposta creativa e xenerosa, vai dando paso a unha realidade cada vez máis sólida e preciosa. Quizais a misión máis grande dun home e unha muller no amor sexa esa, a de facerse o un ao outro máis home ou máis muller. Facer crecer é axudar ao outro a moldearse na súa propia identidade. Por iso o amor é artesanal. Cando un le a pasaxe da Biblia sobre a creación do home e da muller, ve que Deus primeiro plasma ao home (cf. Gn 2,7), despois dáse conta de que falta algo esencial e plasma á muller, e entón escoita a sorpresa do home: «Ah, agora si, esta si!». E logo, un parece escoitar ese fermoso diálogo onde o home e a muller vanse descubrindo. Porque aínda nos momentos difíciles o outro volve sorprender e ábrense novas portas para o reencontro, coma se fose a primeira vez; e en cada nova etapa vólvense a "plasmarse" o un ao outro. O amor fai que un espere ao outro e exercite esa paciencia propia do artesán que se herdou de Deus.

222. O acompañamento debe alentar aos esposos a ser xenerosos na comunicación da vida. «De acordo co carácter persoal e humanamente completo do amor conxugal, o camiño adecuado para a planificación familiar presupón un diálogo consensual entre os esposos, o respecto dos tempos e a consideración da dignidade de cada un dos membros da parella. Neste sentido, é preciso redescubrir a mensaxe da Encíclica Humanae vitae (cf. 10-14) e a Exhortación apostólica Familiaris consortio (cf. 14; 28-35) para contrarrestar unha mentalidade a miúdo hostil á vida [...] A elección responsable da paternidade presupón a formación da conciencia que é "o núcleo máis secreto e o sagrario do home, no que este sente a soas con Deus, cuxa voz resoa no recinto máis íntimo daquela" (Gaudium et spes, 16). Na medida en que os esposos traten de escoitar máis na súa conciencia a Deus e os seus mandamentos (cf. Rm 2,15), e fáganse acompañar espiritualmente, tanto máis a súa decisión será intimamente libre dun arbitrio subxectivo e do acomodamiento aos modos de comportarse no seu ambiente ».248 Segue en pé o devandito con claridade no Concilio Vaticano II: «Cumprirán a súa tarefa [...] de común acordo e cun esforzo común, formaranse un recto xuízo, atendendo non só ao seu propio ben, senón tamén ao ben dos fillos, xa nados ou futuros, discerniendo as condicións dos tempos e do estado de vida, tanto materiais como espirituais, e, finalmente, tendo en conta o ben da comunidade familiar, da sociedade temporal e da propia Igrexa. En último termo, son os mesmos esposos os que deben formarse este xuízo ante Deus».249 Por outra banda, «hase de promover o uso dos métodos baseados nos "ritmos naturais de fecundidade" (Humanae vitae, 11). Tamén se debe facer ver que "estes métodos respectan o corpo dos esposos, fomentan o afecto entre eles e favorecen a educación dunha liberdade auténtica" (Catecismo da Igrexa católica, 2370), insistindo sempre en que os fillos son un marabilloso don de Deus, unha alegría para os pais e para a Igrexa. A través deles o Señor renova o mundo».250

248 Ibíd., 63.

249 Conc. Ecum. Vat. II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 50.

250 Relación final 2015, 63.

Algúns recursos

223. Os Pais sinodais indicaron que «os primeiros anos de matrimonio son un período vital e delicado durante o cal os cónxuxes crecen na conciencia dos desafíos e do significado do matrimonio. De aquí a esixencia dun acompañamento pastoral que continúe despois da celebración do sacramento (cf. Familiaris consortio, 3ª parte). Resulta de gran importancia nesta pastoral a presenza de esposos con experiencia. A parroquia considérase o lugar onde os cónxuxes expertos poden ofrecer a súa dispoñibilidade a axudar aos máis novos, co eventual apoio de asociacións, movementos eclesiais e novas comunidades. Hai que alentar aos esposos a unha actitude fundamental de acollida do gran don dos fillos. É preciso resaltar a importancia da espiritualidade familiar, da oración e da participación na Eucaristía dominical, e alentar aos cónxuxes a reunirse regularmente para que creza a vida espiritual e a solidariedade nas esixencias concretas da vida. Liturxias, prácticas de devoción e Eucaristías celebradas para as familias, sobre todo no aniversario do matrimonio, citáronse como ocasións vitais para favorecer a evangelización mediante a familia».251

251 Relatio Synodi 2014, 40.

224. Este camiño é unha cuestión de tempo. O amor necesita tempo dispoñible e gratuíto, que coloque outras cousas nun segundo lugar. Hai falta tempo para dialogar, para abrazarse sen présa, para compartir proxectos, para escoitarse, para mirarse, para valorarse, para fortalecer a relación. Ás veces, o problema é o ritmo frenético da sociedade, ou os tempos que impoñen os compromisos laborais. Outras veces, o problema é que o tempo que se pasa xuntos non ten calidade. Só compartimos un espazo físico pero sen prestarnos atención o un ao outro. Os axentes pastorais e os grupos matrimoniais deberían axudar aos matrimonios novos ou fráxiles a aprender a atoparse neses momentos, a deterse o un fronte ao outro, e mesmo a compartir momentos de silencio que os obriguen a experimentar a presenza do cónxuxe.

225. Os matrimonios que teñen unha boa experiencia de aprendizaxe neste sentido poden achegar os recursos prácticos que lles foron de utilidade: a programación dos momentos para estar xuntos gratuitamente, os tempos de recreación cos fillos, as diversas maneiras de celebrar cousas importantes, os espazos de espiritualidade compartida. Pero tamén poden ensinar recursos que axudan a encher de contido e de sentido eses momentos, para aprender a comunicarse mellor. Isto é de suma importancia cando se apagou a novidade do noivado. Porque, cando non se sabe que facer co tempo compartido, un ou outro dos cónxuxes terminará refuxiándose na tecnoloxía, inventará outros compromisos, buscará outros brazos, ou escapará dunha intimidade incómoda.

226. Aos matrimonios novos tamén hai que estimulalos a crear unha rutina propia, que brinda unha sa sensación de estabilidade e de seguridade, e que se constrúe cunha serie de rituais cotiáns compartidos. É bo darse sempre un bico pola mañá, bendicirse todas as noites, esperar ao outro e recibilo cando chega, ter algunha saída xuntos, compartir tarefas domésticas. Pero ao mesmo tempo é bo cortar a rutina coa festa, non perder a capacidade de celebrar en familia, de alegrarse e de festexar as experiencias lindas. Necesitan sorprenderse xuntos polos dons de Deus e alimentar xuntos o entusiasmo por vivir. Cando se sabe celebrar, esta capacidade renova a enerxía do amor, o libera da monotonía, e chea de cor e de esperanza a rutina diaria.

227. Os pastores debemos alentar ás familias a crecer na fe. Para iso é bo animar á confesión frecuente, a dirección espiritual, a asistencia a retiros. Pero non hai que deixar de convidar a crear espazos semanais de oración familiar, porque «a familia que reza unida permanece unida». Á súa vez, cando visitemos os fogares, deberiamos convocar a todos os membros da familia a un momento para orar uns por outros e para pór a familia nas mans do Señor. Ao mesmo tempo, convén alentar a cada un dos cónxuxes a ter momentos de oración en soidade ante Deus, porque cada un ten as súas cruces secretas. Por que non contarlle a Deus o que perturba ao corazón, ou pedirlle a forza para sanar as propias feridas, e implorar as luces que se necesitan para poder manter o propio compromiso? Os Pais sinodais tamén remarcaron que «a Palabra de Deus é fonte de vida e espiritualidade para a familia. Toda a pastoral familiar deberá deixarse modelar interiormente e formar aos membros da igrexa doméstica mediante a lectura orante e eclesial da Sagrada Escritura. A Palabra de Deus non só é unha boa nova para a vida privada das persoas, senón tamén un criterio de xuízo e unha luz para o discernimiento dos diversos desafíos que deben afrontar os cónxuxes e as familias ».252

252 Ibíd., 34.

228. É posible que uno dos dous cónxuxes non sexa bautizado, ou que non queira vivir os compromisos da fe. Nese caso, o desexo do outro de vivir e crecer como cristián fai que a indiferenza dese cónxuxe sexa vivida con dor. No entanto, é posible atopar algúns valores comúns que se poidan compartir e cultivar con entusiasmo. De todos os xeitos, amar ao cónxuxe incrédulo, darlle felicidade, aliviar os seus sufrimentos e compartir a vida con el é un verdadeiro camiño de santificación. Por outra banda, o amor é un don de Deus, e alí onde se derrama fai sentir a súa forza transformadora, de maneiras ás veces misteriosas, até o punto de que «o marido non crente queda santificado pola muller, e a muller non crente queda santifica polo marido crente» (1 Co 7,14).

229. As parroquias, os movementos, as escolas e outras institucións da Igrexa poden despregar diversas mediacións para coidar e reavivar ás familias. Por exemplo, a través de recursos como: reunións de matrimonios veciños ou amigos, retiros breves para matrimonios, charlas de especialistas sobre problemáticas moi concretas da vida familiar, centros de asesoramento matrimonial, axentes misioneiros orientados a conversar cos matrimonios sobre as súas dificultades e anhelos, consultorías sobre diferentes situacións familiares (adiccións, infidelidade, violencia familiar), espazos de espiritualidade, talleres de formación para pais con fillos problemáticos, asembleas familiares. A secretaría parroquial debería contar coa posibilidade de acoller con cordialidade e de atender as urxencias familiares, ou de derivar facilmente cara a quen poidan axudarlles. Tamén hai un apoio pastoral que se dá nos grupos de matrimonios, tanto de servizo ou de misión, de oración, de formación, ou de apoio mutuo. Estes grupos brindan a ocasión de dar, de vivir a apertura da familia aos demais, de compartir a fe, pero ao mesmo tempo son un medio para fortalecer ao matrimonio e facelo crecer.

230. É verdade que moitos matrimonios desaparecen da comunidade cristiá despois do casamento, pero moitas veces desperdiciamos algunhas ocasións en que volven facerse presentes, onde poderiamos reproponerles de maneira atractiva o ideal do matrimonio cristián e achegalos a espazos de  acompañamento: refírome, por exemplo, ao bautismo dun fillo, á primeira comuñón, ou cando participan dun funeral ou do casamento dun parente ou amigo. Case todos os matrimonios reaparecen nesas ocasións, que poderían ser mellor aproveitadas. Outro camiño de achegamento é a bendición dos fogares ou a visita dunha imaxe da Virxe, que dan a ocasión para desenvolver un diálogo pastoral acerca da situación da familia. Tamén pode ser útil asignar a matrimonios máis crecidos a tarefa de acompañar a matrimonios máis recentes da súa propia veciñanza, para visitalos, acompañalos nos seus comezos e proporlles un camiño de crecemento. Co ritmo de vida actual, a maioría dos matrimonios non estarán dispostos a reunións frecuentes, e non podemos reducirnos a unha pastoral de pequenas elites. Hoxe, a pastoral familiar debe ser fundamentalmente misioneira, en saída, en proximidade, en lugar de reducirse a ser unha fábrica de cursos aos que poucos asisten.