Amoris Laetitia - capítulo 4A

CAPÍTULO CUARTO

CAPÍTULO 4A - YOUTUBE

O AMOR NO MATRIMONIO

89. Todo o devandito non basta para manifestar o evanxeo do matrimonio e da familia se non nos detemos especialmente a falar de amor. Porque non poderemos alentar un camiño de fidelidade e de entrega recíproca se non estimulamos o crecemento, a consolidación e a profundización do amor conxugal e familiar. En efecto, a graza do sacramento do matrimonio está destinada ante todo «a perfeccionar o amor dos cónxuxes».104 Tamén aquí aplícase que, «podería ter fe como para mover montañas; se non teño amor, non son nada. Podería repartir en esmolas todo o que teño e aínda deixarme queimar vivo; se non teño amor, de nada me serve» (1 Co 13,2-3).

Pero a palabra « amor », unha das máis utilizadas, aparece moitas veces desfigurada.105

104 Catecismo da Igrexa católica, 1641.

105 Cf. Benedito XVI, Carta enc. Deus caritas est (25 decembro 2005), 2: AAS 98 (2006), 218.


O noso amor cotián

90. No así chamado himno da caridade escrito por san Paulo, vemos algunhas características do amor verdadeiro: «O amor é paciente,é servicial;o amor non ten envexa,non fai alarde,non é arrogante,non obra con dureza,non busca o seu propio interese,non se irrita,non leva contas do mal,non se alegra da inxustiza,senón que goza coa verdade.Todo o desculpa,todo o cre,todo o espera,todo o soporta» (1 Co 13,4-7).

Isto vívese e cultívase no medio da vida que comparten todos os días os esposos, entre si e cos seus fillos. Por iso é valioso deterse a precisar o sentido das expresións deste texto, para tentar unha aplicación á existencia concreta de cada familia.

Paciencia

91. A primeira expresión utilizada é makrothymei. A tradución non é simplemente «que todo o soporta», porque esa idea está expresada ao final do v. 7. O sentido tómase da tradución grega do Antigo Testamento, onde di que Deus é «lento á ira» (Ex 34,6; Nm 14,18). Móstrase cando a persoa non se deixa levar polos impulsos e evita agredir. É unha calidade do Deus da Alianza que convoca á súa imitación tamén dentro da vida familiar. Os textos nos que Paulo usa este termo débense ler co transfondo do Libro da Sabedoría (cf. 11,23; 12,2.15-18); ao mesmo tempo que se encomia a moderación de Deus para dar espazo ao arrepentimento, insístese no seu poder que se manifesta cando actúa con misericordia. A paciencia de Deus é exercicio da misericordia co pecador e manifesta o verdadeiro poder.

92. Ter paciencia non é deixar que nos maltraten continuamente, ou tolerar agresións físicas, ou permitir que nos traten como obxectos. O problema é cando esiximos que as relacións sexan celestiais ou que as persoas sexan perfectas, ou cando nos colocamos no centro e esperamos que só se cumpra a propia vontade. Entón todo nos impacienta, todo nos leva a reaccionar con agresividade. Se non cultivamos a paciencia, sempre teremos escusas para responder con ira, e finalmente converterémonos en persoas que non saben convivir, antisociais, incapaces de postergar os impulsos, e a familia volverase un campo de batalla. Por iso, a Palabra de Deus exhórtanos: «Desterrade de vós a amargura, a ira, os enfados e insultos e toda a maldade» (Ef 4,31). Esta paciencia afiánzase cando recoñezo que o outro tamén ten dereito a vivir nesta terra xunto a min, así como é. Non importa se é un estorbo para min, se altera os meus plans, se me molesta co seu modo de ser ou coas súas ideas, se non é todo o que eu esperaba. O amor ten sempre un sentido de profunda compaixón que leva a aceptar ao outro como parte deste mundo, tamén cando actúa dun modo diferente ao que eu desexaría.

Actitude de servizo

93. Segue a palabra jrestéuetai, que é única en toda a Biblia, derivada de jrestós (persoa boa, que mostra a súa bondade nas súas obras). Pero, polo lugar en que está, en estrito paralelismo co verbo precedente, é un complemento seu.

Así, Paulo quere aclarar que a « paciencia » nomeada en primeiro lugar non é unha postura totalmente pasiva, senón que está acompañada por unha actividade, por unha reacción dinámica e creativa ante os demais. Indica que o amor beneficia e promove aos demais. Por iso tradúcese como «servicial».

94. En todo o texto vese que Paulo quere insistir en que o amor non é só un sentimento, senón que se debe entender no sentido que ten o verbo «amar» en hebreo: é «facer o ben». Como dicía san Ignacio de Loyola, «o amor débese pór máis nas obras que nas palabras».106 Así pode mostrar toda a súa fecundidade, e permítenos experimentar a felicidade de dar, a nobreza e a grandeza de doarse sobreabundantemente, sen medir, sen reclamar pagos, polo só gusto de dar e de servir.

106 Exercicios Espirituais, Contemplación para acadar amor, 230.

Sanando a envexa

95. Logo rexéitase como contraria ao amor unha actitude expresada como zeloi (celos, envexa). Significa que no amor non hai lugar para sentir malestar polo ben doutro (cf. Ftos 7,9; 17,5). A envexa é unha tristeza polo ben alleo, que mostra que non nos interesa a felicidade dos demais, xa que estamos exclusivamente concentrados no propio benestar. Mentres o amor fainos saír de nós mesmos, a envexa lévanos a centrarnos no propio eu. O verdadeiro amor valora os logros alleos, non sente como unha ameaza, e libérase do sabor amargo da envexa. Acepta que cada un ten dons diferentes e distintos camiños na vida. Entón, procura descubrir o seu propio camiño para ser feliz, deixando que os demais atopen o seu.

96. En definitiva, trátase de cumprir aquilo que pedían os dous últimos mandamentos da Lei de Deus: «Non cobizarás os bens do teu próximo. Non cobizarás a muller do teu próximo, nin o seu escravo, nin a súa escrava, nin o seu boi, nin o seu asno, nin nada que sexa del» (Ex 20,17). O amor lévanos a unha sentida valoración de cada ser humano, recoñecendo o seu dereito á felicidade. Amo a esa persoa, míroa coa mirada de Deus Pai, que nos regala todo « para que o gocemos » (1 Tm 6,17), e entón acepto no meu interior que poida gozar dun bo momento. Esta mesma raíz do amor, en todo caso, é o que me leva a rexeitar a inxustiza de que algúns teñan demasiado e outros non teñan nada, ou o que me move a buscar que tamén os descartables da sociedade poidan vivir un pouco de alegría. Pero iso non é envexa, senón desexos de equidade.

Sen facer alarde nin agrandarse

97. Segue o termo perpereuotai, que indica vanglóriaa, a ansia de mostrarse como superior para impresionar a outros cunha actitude pedante e algo agresiva. Quen ama, non só evita falar demasiado de si mesmo, senón que ademais, porque está centrado nos demais, sabe situarse no seu lugar sen pretender ser o centro. A palabra seguinte physioutai é moi semellante, porque indica que o amor non é arrogante. Literalmente expresa que «non se agranda» ante os demais, e indica algo máis sutil. Non é só unha obsesión por mostrar as propias calidades, senón que ademais pérdese o sentido da realidade. Considérase máis grande do que é, porque se cre máis «espiritual» ou «sabio». Paulo usa este verbo outras veces, por exemplo para dicir que «a ciencia incha, o amor en cambio edifica» (1 Co 8,1). É dicir, algúns se cren grandes porque saben máis que os demais, e dedícanse a esixirlles e a controlalos, cando en realidade o que nos fai grandes é o amor que comprende, coida, protexe ao débil. Noutro versículo tamén o aplica para criticar «aos que se agrandan» (cf. 1 Co 4,18), pero en realidade teñen máis palabrería que verdadeiro «poder» do Espírito (cf. 1 Co 4,19).

98. É importante que os cristiáns vivan isto no seu modo de tratar aos familiares pouco formados na fe, fráxiles ou menos firmes nas súas conviccións. Ás veces ocorre o contrario: os supostamente máis adiantados dentro da súa familia, vólvense arrogantes e insoportables. A actitude de humildade aparece aquí como algo que é parte do amor, porque para poder comprender, desculpar ou servir aos demais de corazón, é indispensable sanar o orgullo e cultivar a humildade. Xesús lembraba aos seus discípulos que no mundo do poder cada un trata de dominar a outro, e por iso dilles: «Non ha de ser así entre vós» (Mt 20,26). A lóxica do amor cristián non é a de quen sente máis que outros e necesita facerlles sentir a súa poder, senón que «o que queira ser o primeiro entre vós, que sexa o voso servidor» (Mt 20,27). Na vida familiar non pode reinar a lóxica do dominio duns sobre outros, ou a competición para ver quen é máis intelixente ou poderoso, porque esa lóxica acaba co amor. Tamén para a familia é este consello: «Tede sentimentos de humildade uns con outros, porque Deus resiste aos soberbios, pero dá a súa graza aos humildes» (1 P 5,5).

Amabilidade

99. Amar tamén é volverse amable, e alí toma sentido a palabra asjemonéi. Quere indicar que o amor non obra con rudeza, non actúa de modo descortés, non é duro no trato. Os seus modos, as súas palabras, os seus xestos, son agradables e non ásperos nin ríxidos. Detesta facer sufrir aos demais.

A cortesía «é unha escola de sensibilidadee desinterese», que esixe á persoa «cultivar a súa mente e os seus sentidos, aprender a sentir, falar e, en certos momentos, a calar».107 Ser amable non é un estilo que un cristián pode elixir ou rexeitar. Como parte das esixencias irrenunciables do amor, «todo ser humano está obrigado a ser afable cos que o rodean».108 Cada día, «entrar na vida do outro, mesmo cando forma parte da nosa vida, pide a delicadeza dunha actitude non invasora, que renove a confianza e o respecto [...] O amor, cando é máis íntimo e profundo, tanto máis esixe o respecto da liberdade e a capacidade de esperar que o outro abra a porta do seu corazón».109

107 Octavio Paz, A chama dobre, Barcelona 1993, 35.

108 Tomás de Aquino, Summa Theologiae II-II, q. 114, a. 2, ad 1.

109 Catequese (13 maio 2015): L´Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 15 de maio de 2015, p. 9.

100. Para disporse a un verdadeiro encontro co outro, requírese unha mirada amable posta nel. Isto non é posible cando reina un pesimismo que destaca defectos e erros alleos, quizais para compensar os propios complexos. Unha mirada amable permite que non nos deteñamos tanto nos seus límites, e así podamos toleralo e unirnos nun proxecto común, aínda que sexamos diferentes. O amor amable xera vínculos, cultiva lazos, crea novas redes de integración, constrúe unha trama social firme. Así se protexe a si mesmo, xa que sen sentido de pertenza non se pode soster unha entrega polos demais, cada un termina buscando só a súa conveniencia e a convivencia tórnase imposible. Unha persoa antisocial cre que os demais existen para satisfacer as súas necesidades, e que cando o fan só cumpren coa súa deber. Por tanto, non hai lugar para a amabilidade do amor e a súa linguaxe. O que ama é capaz de dicir palabras de alento, que reconfortan, que fortalecen, que consolan, que estimulan.

Vexamos, por exemplo, algunhas palabras que dicía Xesús ás persoas: «Ánimo fillo!»(Mt 9,2). «Que grande é a túa fe!» (Mt 15,28).«Érguete!» (Mc 5,41). «Vai en paz» (Lc 7,50). «Non teñades medo» (Mt 14,27). Non son palabras que humillan, que entristecen, que irritan, que desprezan. Na familia hai que aprender esta linguaxe amable de Xesús.

Desprendemento

101. Dixemos moitas veces que para amar aos demais primeiro hai que amarse a si mesmo. Con todo, este himno ao amor afirma que o amor «non busca o seu propio interese», ou «non busca o que é del». Tamén se usa esta expresión noutro texto: «Non vos encerredes nos vosos intereses,senón buscade todos o interese dos demais» (Flp 2,4). Ante unha afirmación tan clara das e Escrituras, hai que evitar darlle prioridade ao amor a si mesmo coma se fose máis nobre que o don de si aos demais. Unha certa prioridade do amor a si mesmo só pode entenderse como unha condición psicolóxica, en canto quen é incapaz de amarse a si mesmo atopa dificultades para amar aos demais: «O que é rañas consigo mesmo, con quen será xeneroso? [...] Ninguén peor que o avaro consigo mesmo» (Si 14,5-6).

102. Pero o mesmo san Tomé de Aquino explicou que «pertence máis á caridade querer amar que querer ser amado»110 e que, de feito, «as nais, que son as que máis aman, buscan máis amar que ser amadas».111 Por iso, o amor pode ir máis aló da xustiza e desbordarse gratis, «sen esperar nada a cambio» (Lc 6,35), ata chegar ao amor máis grande, que é «dar a vida» polos demais ( Xn 15,13). Aínda é posible este desprendemento que permite dar gratis e dar ata o fin... Seguramente é posible, porque é o que pide o Evanxeo: «O que recibistes gratis, dádeo gratis» (Mt 10,8).

110 Summa Theologiae II-II, q. 27, a. 1, ad 2.

111 Ibíd., II-II, q. 27, a. 1.

Sen violencia interior

103. Se a primeira expresión do himno convidábanos á paciencia que evita reaccionar bruscamente ante as debilidades ou erros dos demais, agora aparece outra palabra paroxýnetai, que se refire a unha reacción interior de indignación provocada por algo externo. Trátase dunha violencia interna, dunha irritación non manifesta que nos coloca á defensiva ante os outros, coma se fosen inimigos molestos que hai que evitar. Alimentar esa agresividade íntima non serve para nada. Só nos enferma e termina illándonos. A indignación é sa cando nos leva a reaccionar ante unha grave inxustiza, pero é daniña cando tende a impregnar todas as nosas actitudes ante os outros.

104. O Evanxeo convida máis ben a mirar a viga no propio ollo (cf. Mt 7,5), e os cristiáns non podemos ignorar a constante invitación da Palabra de Deus a non alimentar a ira: «Non te deixes vencer polo mal» (Rm 12,21). «Non nos cansemos de facer o ben» (Ga 6,9). Unha cousa é sentir a forza da agresividade que brota e outra é consentila, deixar que se converta nunha actitude permanente: «Anoxádevos, pero non cheguedes a pecar: que o solpor non vos colla no voso incomodo» (Ef 4,26). Por iso, nunca hai que terminar o día sen facer as paces na familia. E, «como debo facer as paces? Porme de xeonllos? Non! Só un pequeno xesto, algo pequeno, e volve a harmonía familiar. Basta unha caricia, sen palabras. Pero nunca terminar o día en familia sen facer as paces».112 A reacción interior ante unha molestia que nos causen os demais debería ser ante todo bendicir no corazón, desexar a ben do outro, pedir a Deus que o libere e o sane: «Respondede cunha bendición, porque para isto fostes chamados: para herdar unha bendición» (1 P 3,9). Se temos que loitar contra un mal, hagámoslo, pero sempre digamos «non» á violencia interior.

112 Catequese (13 maio 2015): L´Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 15 de maio de 2015, p. 9.