Amoris Laetitia - capítulo 5

CAPÍTULO 5 - YOUTUBE

AMOR QUE SE VOLVE FECUNDO

165. O amor sempre dá vida. Por iso, o amor conxugal «non se esgota dentro da parella [...] Os cónxuxes, á vez que se dan entre si, dan máis aló de si mesmos a realidade do fillo, reflexo vivente do seu amor, signo permanente da unidade conxugal e síntese viva e inseparable do pai e da nai».176

176 Xoán Paulo II, Exhort. ap. Familiaris consortio (22 novembro 1981), 14: AAS 74 (1982), 96.

ACOLLER UNHA NOVA VIDA

166. A familia é o ámbito non só da xeración senón da acollida da vida que chega como agasallo de Deus. Cada nova vida «nos permite descubrir a dimensión máis gratuíta do amor, que xamais deixa de sorprendernos. É a beleza de ser amados antes: os fillos son amados antes de que cheguen».177 Isto reflíctenos o primado do amor de Deus que sempre toma a iniciativa, porque os fillos « so amados antes de facer algo para merecelo».178 Con todo, «numerosos nenos desde o inicio son rexeitados, abandonados, róubanlles a súa infancia e o seu futuro. Algún se atreve a dicir, case para justificarse, que foi un erro facer que viñesen ao mundo. Isto é vergoñoso! [...] Que facemos coas solemnes declaracións dos dereitos humanos ou dos dereitos do neno, se logo castigamos aos nenos polos erros dos adultos?».179 Se un neno chega ao mundo en circunstancias non desexadas, os pais, ou outros membros da familia, deben facer todo o posible por aceptalo como don de Deus e por asumir a responsabilidade de acollelo con apertura e agarimo. Porque «cando se trata dos nenos que veñen ao mundo, ningún sacrificio dos adultos será considerado demasiado custoso ou demasiado grande, con tal de evitar que un neno pense que é un erro, que non vale nada e que foi abandonado ás feridas da vida e á prepotencia dos homes».180

O don dun novo fillo, que o Señor confía a papá e mamá, comeza coa acollida, prosegue coa custodia ao longo da vida terrea e ten como destino final o gozo da vida eterna. Unha mirada serena cara ao cumprimento último da persoa humana, fará aos pais aínda máis conscientes do precioso don que lles foi confiado. En efecto, a eles concedeulles Deus elixir o nome co que el chamará cada un dos seus fillos por toda a eternidade.181

177 Catequese (11 febreiro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 13 de febreiro de 2015, p. 12.

178 Ibíd.

179 Catequese (8 abril 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 10 de abril de 2015, p. 16.

180 Ibíd.

181 Cf. Conc. Ecum. Vat II, Const. past. Gaudium et spes, 51: «Sexa claro a todos que a vida dos homes e a tarefa de transmitila non se limita a este mundo só e non se pode medir nin entender só por el, senón que mira sempre ao destino eterno dos homes».

167. As familias numerosas son unha alegría para a Igrexa. Nelas, o amor expresa a súa fecundidade xenerosa. Isto non implica esquecer unha sa advertencia de san Xoán Paulo II, cando explicaba que a paternidade responsable non é «procreación ilimitada ou falta de conciencia do que implica educar aos fillos, senón máis ben a facultade que os esposos teñen de usar a súa liberdade inviolable de modo sabio e responsable, tendo en conta tanto as realidades sociais e demográficas, como a súa propia situación e os seus desexos lexítimos».182

182 Xoán Paulo II, Carta á Secretaria Xeral da Conferencia internacional da Organización de Nacións Unidas sobre a poboación e o desenvolvemento (18 marzo 1994): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 8 de abril de 1994, p. 11.

                         

O amor na espera propia do embarazo

168. O embarazo é unha época difícil, pero tamén é un tempo marabilloso. A nai acompaña a Deus para que se produza o milagre dunha nova vida. A maternidade xorde dunha «particular potencialidade do organismo feminino, que con peculiaridade creadora serve á concepción e á xeración do ser humano».183 Cada muller participa do « misterio da creación, sobre a Igrexa no mundo actual, que se renova na xeración humana ».184 É como di o Salmo: «Ti formaches as miñas entrañas, tecíchesme no seo da miña nai» (139,13). Cada neno que se forma dentro da súa nai é un proxecto eterno do Pai Deus e do seu amor eterno: «Antes de que te sacara do seo da túa nai, mireite; antes de lle saíres das entrañas, consagreite; constituínte profeta para as nacións» (Xr 1,5). Cada neno está no corazón de Deus desde sempre, e no momento en que é concibido cúmprese o soño eterno do Creador. Pensemos canto vale ese embrión desde o instante en que é concibido. Hai que miralo con eses ollos de amor do Pai, que mira máis aló de toda aparencia.

183 Ide., Catequese (12 marzo 1980), 3: L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 16 de marzo de 1980, p. 3.

169. A muller embarazada pode participar dese proxecto de Deus soñando ao seu fillo: «Toda mamá e todo papá soñou ao seu fillo durante nove meses [...] Non é posible unha familia sen soñar. Cando nunha familia pérdese a capacidade de soñar os mozos non crecen, o amor non crece, a vida debilítase e apágase».185 Dentro dese soño, para un matrimonio cristián, aparece necesariamente o bautismo. Os pais prepárano coa súa oración, entregando o seu fillo a Xesús xa antes do seu nacemento.

184 Ibíd.

185 Discurso no Encontro coas Familias en Manila (16 xaneiro 2015): AAS 107 (2015), 176.

170. Cos avances das ciencias hoxe pódese saber de antemán que cor de cabelos terá o neno e que enfermidades poderá sufrir no futuro, porque todas as características somáticas desa persoa están inscritas no seu código xenético xa no estado embrionario. Pero só o Pai que o creou coñéceo en plenitude. Só el coñece o máis valioso, o máis importante, porque el sabe quen é ese neno, cal é a súa identidade máis fonda. A nai que o leva no seu seo necesita pedir luz a Deus para poder coñecer en profundidade ao seu propio fillo e para esperalo tal cal é. Algúns pais senten que o seu neno non chega no mellor momento. Failles falta pedirlle ao Señor que os sane e fortalézaos para aceptar plenamente a ese fillo, para que poidan esperalo de corazón.É importante que ese neno senta esperado. El non é un complemento ou unha solución para unha inquietude persoal. É un ser humano, cun valor inmenso, e non pode ser usado para o propio beneficio. Entón, non é importante se esa nova vida servirache ou non, se ten características que che agradan ou non, se responde ou non aos teus proxectos e aos teus soños. Porque «os fillos son un don. Cada un é único e irrepetible [...] Ámase a un fillo porque é fillo, non porque é fermoso ou porque é dunha ou doutra maneira; non, porque é fillo. Non porque pensa como eu ou encarna os meus desexos. Un fillo é un fillo». 186 O amor dos pais é instrumento do amor do Pai Deus que espera con tenrurao nacemento de todo neno, acéptao sen condicións e acólleo gratuitamente.

186 Catequese (11 febreiro 2015): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 13 de febreiro de 2015, p. 12.

171. A cada muller embarazada quero pedirlle con afecto: Coida a túa alegría, que nada che quite o gozo interior da maternidade. Ese neno merece a túa alegría. Non permitas que os medos, as preocupacións, os comentarios alleos ou os problemas apaguen esa felicidade de ser instrumento de Deus para traer unha nova vida ao mundo. Ocúpache do que haxa que facer ou preparar, pero sen obsesionarche, e encomia como María: «A miña alma proclama a grandeza do Señor, e alégrase o meu espírito en Deus, o meu Salvador, porque reparou na súa humilde escraviña» (Lc 1,46-48). Vive ese sereno entusiasmo no medio das túas molestias, e roga ao Señor que coide a túa alegría para que poidas  transmitila ao teu neno.

Amor de nai e de pai

172. «Os nenos, apenas nados, comezan a recibir como don, xunto á comida e os coidados, a confirmación das calidades espirituais do amor. Os actos de amor pasan a través do don do nome persoal, a linguaxe compartida, as intencións das miradas, as iluminacións dos sorrisos. Aprenden así que a beleza do vínculo entre os seres humanos apunta á nosa alma, busca a nosa liberdade, acepta a diversidade do outro, recoñéceo e respéctao como interlocutor [...] e isto é amor, que trae unha faísca do amor de Deus».187 Todo neno tiene dereito a recibir o amor dunha nai e dun pai, ambos os necesarios para a súa maduración íntegra e armoniosa. Como dixeron os Bispos de Australia, ambos «contribúen, cada un dunha maneira distinta, á crianza dun neno. Respectar a dignidade dun neno significa afirmar a súa necesidade e dereito natural a unha nai e a un pai».

188 Non se trata só do amor do pai e da nai por separado, senón tamén do amor entre eles, percibido como fonte da propia existencia, como niño que acolle e como fundamento da familia. Doutro xeito, o fillo parece reducirse a unha posesión caprichosa. Ambos, home e muller, pai e nai, son «cooperadores do amor de Deus Creador e en certa maneira os seus intérpretes».

189 Mostran aos seus fillos o rostro materno e o rostro paterno do Señor. Ademais,eles xuntos ensinan o valor da reciprocidade, do encontro entre diferentes, onde cada un achega a súa propia identidade e sabe tamén recibir do outro. Se por algunha razón inevitable falta un dos dous, é importante buscar algún modo de compensalo, para favorecer a adecuada maduración do fillo.

187 Catequese (14 outubro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 16 de outubro de 2015, p. 12.

173. O sentimento de orfandade que viven hoxe moitos nenos e mozos é máis profundo do que pensamos. Hoxe recoñecemos como moi lexítimo, e mesmo desexable, que as mulleres queiran estudar, traballar, desenvolver as súas capacidades e ter obxectivos persoais. Pero, ao mesmo tempo, non podemos ignorar a necesidade que teñen os nenos da presenza materna, especialmente nos primeiros meses de vida. A realidade é que «a muller está ante o home como nai, suxeito da nova vida humana que se concibe e desenvólvese nela, e dela nace ao mundo». 190 O enfraquecemento da presenza materna coas súas calidades femininas é un risco grave para a nosa terra. Valoro o feminismo cando non pretende a uniformidade nin a negación da maternidade. Porque a grandeza da muller implica todos os dereitos que emanan do seu inalienable dignidade humana, pero tamén do seu xenio feminino, indispensable para a sociedade.191 As súas capacidades especificamente femininas -en particular a maternidade- outórganlle tamén deberes, porque o seu ser muller implica tamén unha misión peculiar nesta terra, que a sociedade necesita protexer e preservar para ben de todos.

188 Conferencia de Bispos Católicos de Australia, Carta past. Don't Mess with Marriage (24 novembro 2015), 13.

189 Conc. Ecum. Vat. II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 50.

190 Xoán Paulo II, Catequese (12 marzo 1980), 2: L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 16 de marzo de 1980, p. 3.

174. De feito, «as nais son o antídoto máis forte ante a difusión do individualismo egoísta [...] Son elas quen testemuñan a beleza da vida».192 Sen dúbida, «unha sociedade sen nais sería unha sociedade inhumana, porque as nais saben testemuñar sempre, mesmo nos peores momentos, a tenrura, a entrega, a forza moral. As nais transmiten a miúdo tamén o sentido máis profundo da práctica relixiosa: nas primeiras oracións, nos primeiros xestos de devoción que aprende un neno [...] Sen as nais, non só non habería novos fieis, senón que a fe perdería boa parte da súa calor sinxela e profunda. [...] Queridísimas mamás, grazas, grazas polo que sodes na familia e polo que dais á Igrexa e ao mundo».193

191 Cf. Ide., Carta ap. Mulieris dignitatem (15 agosto 1988), 30-31: AAS 80 (1988), 1726-1729.

192 Catequese (7 xaneiro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 9 de xaneiro de 2015, p. 16.

193 Ibíd.

175. A nai, que ampara ao neno coa súa tenrura e a súa compaixón, axúdalle a espertar a confianza, a experimentar que o mundo é un lugar bo que o recibe, e isto permite desenvolver unha autoestima que favorece a capacidade de intimidade e a empatía. A figura paterna, por outra banda, axuda a percibir os límites da realidade, e caracterízase máis pola orientación, pola saída cara ao mundo máis amplo e desafiante, pola invitación ao esforzo e á loita. Un pai cunha clara e feliz identidade masculina, que á súa vez combine no seu trato coa muller o afecto e a protección, é tan necesario como os coidados maternos. Hai roles e tarefas flexibles, que se adaptan ás circunstancias concretas de cada familia, pero a presenza clara e ben definida das dúas figuras, feminina e masculina, crea o ámbito máis adecuado para a maduración do neno.

176. Dise que a nosa sociedade é unha «sociedade sen pais». Na cultura occidental, a figura do pai estaría simbólicamente ausente, desviada, desvanecida. Aínda a virilidade parecese cuestionada. Produciuse unha comprensible confusión, porque «nun primeiro momento isto percibiuse como unha liberación: liberación do pai-patrón, do pai como representante da lei que se impón desde fóra, do pai como censor da felicidade dos fillos e obstáculo á emancipación e autonomía dos mozos. Ás veces, no pasado, nalgunhas casas, reinaba o autoritarismo, en certos casos nada menos que os malos tratos».194 Pero, «como sucede con frecuencia,  pásase dun extremo a outro. O problema dos nosos días non parece ser xa tanto a presenza entrometida do pai, senón máis ben a súa ausencia, o feito de non estar presente. O pai está algunhas veces tan concentrado en si mesmo e no seu traballo, e ás veces nas súas propias realizacións individuais, que esquece mesmo á familia. E deixa sós aos pequenos e aos mozos».195

A presenza paterna, e por tanto a súa autoridade, vese afectada tamén polo tempo cada vez maior que se dedica aos medios de comunicación e á tecnoloxía da distracción. Hoxe, ademais, a autoridade está posta baixo sospeita e os adultos son crudamente cuestionados. Eles mesmos abandonan as certezas e por iso non dan orientacións seguras e ben fundadas aos seus fillos. Non é san que se intercambien os roles entre pais e fillos, o cal dana o adecuado proceso de maduración que os nenos necesitan percorrer e négalles un amor orientador que lles axude a madurar.196

194 Catequese (28 xaneiro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 30 de xaneiro de 2015, p. 16.

195 Ibíd.

196 Cf. Relación final 2015, 28.

177. Deus pon ao pai na familia para que, coas características valiosas da súa masculinidade, «sexa próximo á esposa, para compartir todo, alegrías e dores, cansazos e esperanzas. E que sexa próximo aos fillos no seu crecemento: cando xogan e cando teñen ocupacións, cando están despreocupados e cando están angustiados, cando se expresan e cando son taciturnos, cando se lanzan e cando teñen medo, cando dan un paso equivocado e cando volven atopar o camiño; pai presente, sempre. Dicir presente non é o mesmo que dicir controlador. Porque os pais demasiado controladores anulan aos fillos».197 Algúns pais senten inútiles ou innecesarios, pero a verdade é que «os fillos necesitan atopar un pai que os espera cando regresan dos seus fracasos. Farán de todo por non admitilo, para non facelo ver, pero o necesitan».198 Non é bo que os nenos queden sen pais e así deixen de ser nenos antes de tempo.

197 Catequese (4 febreiro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 6 de febreiro de 2015, p. 16.

198 Ibíd.

FECUNDIDADE AMPLIADA

178. Moitas parellas de esposos non poden ter fillos. Sabemos o moito que se sofre por iso. Doutra banda, sabemos tamén que «o matrimonio non foi instituido soamente para a procreación [...] Por iso, aínda que a prole, tan desexada, moitas veces falte, o matrimonio, como amizade e comuñón da vida toda, segue existindo e conserva o seu valor e indisolubilidade».199 Ademais, «a maternidade non é unha realidade exclusivamente biolóxica, senón que se expresa de diversas maneiras».200

199 Conc. Ecum. Vat. II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 50.

200 V Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007), 457.

179. A adopción é un camiño para realizar a maternidade e a paternidade dunha maneira moi xenerosa, e quero alentar a quen non poden ter fillos a que sexan magnánimos e abran o seu amor matrimonial para recibir a quen están privados dun adecuado contexto familiar. Nunca se arrepentirán de ser xenerosos. Adoptar é o acto de amor de regalar unha familia a quen non a ten. É importante insistir en que a lexislación poida facilitar os trámites de adopción, sobre todo nos casos de fillos non desexados, en orde a previr o aborto ou o abandono. Os que asumen o desafío de adoptar e acollen a unha persoa de maneira incondicional e gratuita, convértense en mediacións dese amor de Deus que di: «Aínda que a túa nai esquecéseche, eu xamais esqueceríache» (Is 49,15).

180. «A opción da adopción e da acollida expresa unha fecundidade particular da experiencia conxugal, non só nos casos de esposos con problemas de fertilidade [...] Fronte a situacións nas que o fillo é querido a calquera prezo, como un dereito á propia autoafirmación, a adopción e a acollida, entendidas correctamente, mostran un aspecto importante do ser pais e do ser fillos, en canto axudan a recoñecer que os fillos, tanto naturais como adoptados ou acollidos, son outros suxeitos en si mesmos e que fai falta recibilos, amalos, facerse cargo deles e non só traelos ao mundo. O interese superior do neno debe primar nos procesos de adopción e acollida».201 Por outra banda, «débese frear o tráfico de nenos entre países e continentes mediante oportunas medidas lexislativas e o control estatal».202

201 Relación final 2015, 65.

202 Ibíd.

181. Convén tamén lembrar que a procreación ou a adopción non son as únicas maneiras de vivir a fecundidade do amor. Aínda a familia con moitos fillos está chamada a deixar a súa pegada na sociedade onde está insere, para desenvolver outras formas de fecundidade que son como a prolongación do amor que a sustenta. Non esquezan as familias cristiás que «a fe non nos afasta do mundo, senón que nos introduce máis profundamente nel [...] Cada un de nós ten un papel especial que desempeñar na preparación da vinda do Reino de Deus».203 A familia non debe pensar a si mesma como un recinto chamado a protexerse da sociedade. Non queda á espera, senón que sae de si na procura solidaria. Así se converte nun nexo de integración da persoa coa sociedade e nun punto de unión entre o público e o privado. Os matrimonios necesitan adquirir unha clara e convencida conciencia sobre os seus deberes sociais. Cando isto sucede, o afecto que os une non diminúe, senón que se enche de nova luz, como o expresan os seguintes versos:

« As túas mans son a miña caricia

os meus acordes cotiáns

quérote porque as túas mans

traballan pola xustiza.

Se te quero é porque es

o meu amor o meu cómplice e todo

e na rúa de xeito conxunto

somos moito máis que dous ».204

203 Discurso no Encontro coas Familias en Manila (16 xaneiro 2015): AAS 107 (2015), 178.

204 Mario Benedetti, «Quérote», en Poemas doutros, Buenos Aires 1993, 316.

182. Ningunha familia pode ser fecunda se se concibe como demasiado diferente ou «separada». Para evitar este risco, lembremos que a familia de Xesús, chea de graza e de sabedoría, non era vista como unha familia «rara», como un fogar estraño e afastado do pobo. Por iso mesmo á xente custáballe recoñecer a sabedoría de Xesús e dicía: «De onde veñen todas esas cousas? [...] Non é este o carpinteiro, o fillo de María?» (Mc 6,2-3). «Non é o fillo do carpinteiro?» (Mc 6,2-3). «Non é este o fillo do carpinteiro?» (Mt 13,55). Isto confirma que era unha familia sinxela, próxima a todos, integrada con normalidade no pobo. Xesús tampouco creceu nunha relación pechada e absorbente con María e con Xosé, senón que se movía gustosamente na familia ampliada, que incluía aos parentes e amigos. Iso explica que, cando volvían de Xerusalén, os seus pais aceptaban que o neno de doce anos se perdese na caravana un día enteiro, escoitando as narracións e compartindo as preocupacións de todos: «Coidando que iría na comitiva, fixeron unha xornada de camiño...» (Lc 2,44). Con todo ás veces sucede que algunhas familias cristiás, pola linguaxe que usan, polo modo de dicir as cousas, polo estilo do seu trato, pola repetición constante de dúas ou tres temas, son vistas como afastadas, como separadas da sociedade, e até as súas propios parentes senten desprezados ou xulgados por elas.

183. Un matrimonio que experimente a forza do amor, sabe que ese amor está chamado a sanar as feridas dos abandonados, a instaurar a cultura do encontro, a loitar pola xustiza. Deus confiou á familia o proxecto de facer "doméstico" o mundo,205 para que todos cheguen a sentir a cada ser humano como un irmán: «Unha mirada atenta á vida cotiá dos homes e mulleres de hoxe mostra inmediatamente a necesidade que hai por todos lados dunha robusta inxección de espírito familiar [...] Non só a organización da vida común se atopa cada vez máis cunha burocracia de todo estraña ás unións humanas fundamentais, senón, mesmo, os costumes sociais e políticos mostran a miúdo signos de degradación».206 En cambio, as familias abertas e solidarias fan espazo aos pobres, son capaces de tecer unha amizade con quen o están pasando peor que elas. Se realmente lles importa o Evanxeo, non poden esquecer o que di Xesús: «Canto fixestes cun destes irmáns meus máis pequenos fixéstelo comigo» (Mt 25,40).

En definitiva, viven o que se nos pide con tanta elocuencia neste texto: «E ti, cando deas un xantar ou unha cea, non chames os teus amigos, irmáns, parentes ou veciños ricos; non sexa que eles te recompensen convidándote tamén a ti. Cando deas un baínda quete, convida os pobres, eivados, coxos e cegos; e serás ditoso, porque non te poden recompensar; pero xa se che recompensará na resurrección dos xustos» (Lc 14,12-14). Serás ditoso! Velaquí o segredo dunha familia feliz.

205 Cf. Catequese (16 setembro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 18 de setembro de 2015, p. 6.

206 Catequese (7 outubro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 9 de outubro de 2015, p. 2.

184. Co testemuño, e tamén coa palabra, as familias falan de Xesús aos demais, transmiten a fe, espertan o desexo de Deus, e mostran a beleza do Evanxeo e do estilo de vida que nos propón. Así, os matrimonios cristiáns pintan o gris do espazo público enchéndoo da cor da fraternidade, da sensibilidade social, da defensa dos fráxiles, da fe luminosa, da esperanza activa. A súa fecundidade amplíase e tradúcese en miles de maneiras de facer presente o amor de Deus na sociedade.

Discernir o corpo

185. Nesta liña é conveniente tomar moi en serio un texto bíblico que adoita ser interpretado fóra do seu contexto, ou dunha maneira moi xeral, co cal se pode descoidar o seu sentido máis inmediato e directo, que é marcadamente social. Trátase de 1 Co 11,17-34, onde san Paulo enfronta unha situación vergoñosa da comunidade. Alí, algunhas persoas acomodadas tendían a discriminar aos pobres, e isto producíase mesmo no ágape que acompañaba á celebración da Eucaristía. Mentres os ricos gustaban os seus manxares, os pobres quedaban mirando e sen ter que comer: Así, «O poñervos a comer, cada un agárrase á súa propia comida e uns pasan fame mentres os outros se emborrachan. Seica non tedes casas para comer e para beber? Ou é que queredes desprezar a Igrexa de Deus e avergonzar ós que non teñen? Que vos vou dicir? Vouvos felicitar? ‑Non, nisto non vos felicito» (vv. 21-22).

186. A Eucaristía reclama a integración nun único corpo eclesial. Quen se achega ao Corpo e ao Sangue de Cristo non pode ao mesmo tempo ofender leste mesmo Corpo provocando escandalosas divisións e discriminacións entre os seus membros. Trátase, pois, de «discernir» o Corpo do Señor, de recoñecelo con fe e caridade, tanto nos signos sacramentales como na comunidade, doutro xeito, cómese e bébese a propia condenación (cf. v. 11, 29). Este texto bíblico é unha seria advertencia para as familias que se encerran na súa propia comodidade e íllanse, pero máis particularmente para as familias que permanecen indiferentes ante o sufrimento das familias pobres e máis necesitadas. A celebración eucarística convértese así nun constante chamado para «que se examine cadaquen a si mesmo» (v. 28) en orde a abrir as portas da propia familia a unha maior comuñón cos descartables da sociedade, e, entón si, recibir o Sacramento do amor eucarístico que nos fai un só corpo. Non hai que esquecer que «a "mística" do Sacramento ten un carácter social».207 Cando quen comulgan resístense a deixarse impulsar nun compromiso cos pobres e sufrientes, ou consenten distintas formas de división, de desprezo e de inequidad, a Eucaristía é recibida indignamente. En cambio, as familias que se alimentan da Eucaristía con  decuada disposición reforzan o seu desexo de fraternidade, o seu sentido social e o seu compromiso cos necesitados.

207 Benedito XVI, Carta enc. Deus caritas est (25 decembro 2005), 14: AAS 98 (2006), 228.

A VIDA NA FAMILIA GRANDE

187. O pequeno núcleo familiar non debería illarse da familia ampliada, onde están os pais, os tíos, os curmáns, e mesmo os veciños. Nesa familia grande pode haber algúns necesitados de axuda, ou polo menos de compañía e de xestos de afecto, ou pode haber grandes sufrimentos que necesitan un consolo.208 O individualismo destes tempos ás veces leva a encerrarse nun pequeno niño de seguridade e a sentir aos outros como un perigo molesto. Con todo, ese illamento non brinda máis paz e felicidade, senón que pecha o corazón da familia e prívaa da amplitude da existencia.

208 Cf. Relación final 2015, 11.

Ser fillos

188. En primeiro lugar, falemos dos propios pais. Xesús lembraba aos fariseos que o abandono dos pais está en contra da Lei de Deus (cf. Mc 7,8-13). A ninguén lle fai ben perder a conciencia de ser fillo. En cada persoa, «mesmo cando se chega á idade de adulto ou ancián, tamén se se converte en pai, se ocupa un sitio de responsabilidade, por baixo de todo isto permanece a identidade de fillo. Todos somos fillos. E isto recondúcenos sempre ao feito de que a vida non nola demos nós mesmos senón que a recibimos. O gran don da vida é o primeiro agasallo que nos foi dado».209

209 Catequese (18 marzo 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 20 de marzo de 2015, p. 12.

189. Por iso, «o cuarto mandamento pide aos fillos [...] que honren ao pai e á nai (cf. Ex 20,12). Este mandamento vén inmediatamentedespois dos que se refiren a Deus mesmo. En efecto, encerra algo sacro, algo divino, algo que está na raíz de calquera outro tipo de respecto entre os homes. E na formulación bíblica do cuarto mandamento engádese: "para que se prolonguen os teus días na terra que o Señor, o teu Deus, che vai a dar". O vínculo virtuoso entre as xeracións é garantía de futuro, e é garantía dunha historia verdadeiramente humana. Unha sociedade de fillos que non honran aos seus pais é unha sociedade sen honra [...] É unha sociedade destinada a poboarse de mozos desapracibles e ávidos».210

210 Catequese (11 febreiro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 13 de febreiro de 2015, p. 12.

190. Pero a moeda ten outra cara: «Por iso deixa o home seu pai e súa nai para xuntarse coa súa muller» (Xn 2,24), di a Palabra de Deus. Isto ás veces non se cumpre, e o matrimonio non termina de asumirse porque non se fixo esa renuncia e esa entrega. Os pais non deben ser abandonados nin descoidados, pero para unirse en matrimonio hai que deixalos, de maneira que o novo fogar sexa a morada, a protección, a plataforma e o proxecto, e sexa posible converterse de verdade en «un mesmo corpo» (ibíd.). Nalgúns matrimonios ocorre que se ocultan moitas cousas ao propio cónxuxe que, en cambio fálanse cos propios pais, até o punto que importan máis as opinións dos pais que os sentimentos e as opinións do cónxuxe. Non é fácil soster esta situación por moito tempo, e só cabe de maneira provisoria, mentres se crean as condicións para crecer na confianza e na comunicación. O matrimonio desafía a atopar unha nova maneira de ser fillos.

Os anciáns

191. «Non me rexeites na vellez, non me abandones cando me faltan as forzas» (Sal 71,9). É o clamor do ancián, que teme o esquecemento e o desprezo. Así como Deus convídanos a ser os seus instrumentos para escoitar a súplica dos pobres, tamén espera que escoitemos o berro dos anciáns.211 Isto interpela ás familias e ás comunidades, porque «a Igrexa non pode e non quere conformarse a unha mentalidade de intolerancia, e moito menos de indiferenza e desprezo, respecto da vellez. Debemos espertar o sentido colectivo de gratitude, de aprecio, de hospitalidade, que fagan sentir ao ancián parte viva da súa comunidade. Os anciáns son homes e mulleres, pais e nais que estiveron antes que nós no mesmo camiño, en nosa mesma casa, na nosa diaria batalla por unha vida digna».212 Por iso, «canto quixese unha Igrexa que desafía a cultura do descarte coa alegría desbordante dun novo abrazo entre os mozos e os anciáns!».213

211 Cf. Relación final 2015, 17-18.

212 Catequese (4 marzo 2015): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 6 de marzo de 2015, p. 12.

213 Catequese (11 marzo 2015): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 13 de marzo de 2015, p.16.

192. San Xoán Paulo II convidounos a prestar atención ao lugar do ancián na familia, porque hai culturas que, «como consecuencia dun desordenado desenvolvemento industrial e urbanístico, levaron e seguen levando aos anciáns a formas inaceptables de marxinación».214 Os anciáns axudan a percibir «a continuidade das xeracións », con «o carisma de servir de ponte».215 Moitas veces son os avós quen aseguran a transmisión dos grandes valores aos seus netos, e «moitas persoas poden recoñecer que deben precisamente aos seus avós a iniciación á vida cristiá».216 As súas palabras, as súas caricias ou a súa soa presenza, axudan aos nenos a recoñecer que a historia non comeza con eles, que son herdeiros dun vello camiño e que é necesario respectar o transfondo que nos antecede. Quen rompen lazos coa historia terán dificultades para tecer relacións estables e para recoñecer que non son os donos da realidade. Entón, «a atención aos anciáns fala da calidade dunha civilización. Préstase atención ao ancián nunha civilización? Hai sitio para o ancián? Esta civilización seguirá adiante se sabe respectar a sabedoría, a sabedoría dos anciáns».217

214 Exhort. ap. Familiaris consortio (22 novembro 1981), 27: AAS 74 (1982), 113.

215 Xoán Paulo II, Discurso aos participantes no « Foro internacional sobre a Terceira Idade » (5 setembro 1980), 5: L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 19 de outubro de 1980, p. 16.

216 Relación final 2015, 18.

217 Catequese (4 marzo 2015): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 6 de marzo de 2015, p. 12.

193. A ausencia de memoria histórica é un serio defecto da nosa sociedade. É a mentalidade inmatura do «xa foi». Coñecer e poder tomar posición fronte aos acontecementos pasados é a única posibilidade de construír un futuro con sentido. Non se pode educar sen memoria: «Lembrádevos dos primeiros días» (Hb 10,32). As narracións dos anciáns fan moito ben aos nenos e novos, xa que os conectan coa historia vivida tanto da familia como do barrio e do país. Unha familia que non respecta e atende aos seus avós, que son a súa memoria viva, é unha familia desintegrada; pero unha familia que lembra é unha familia con porvir. Por tanto, «nunha civilización na que non hai sitio para os anciáns ou llos descarta porque crean problemas, esta sociedade leva consigo a virus da morte»,218 xa que «se arrinca das súas propias raíces».219 O fenómeno da orfandade contemporánea, en termos de descontinuidade, desarraigamento e caída das certezas que dan forma á vida, nos desafía a facer das nosas familias un lugar onde os nenos poidan arraigarse no chan dunha historia colectiva.

218 Ibíd.

219 Discurso no Encontro cos Anciáns (28 setembro 2014): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 3 de outubro de 2014, p. 6.

Ser irmáns

194. A relación entre os irmáns profúndase co paso do tempo, e «o vínculo de fraternidade que se forma na familia entre os fillos, se se dá nun clima de educación aberto aos demais, é unha gran escola de liberdade e de paz. Na familia, entre irmáns, apréndese a convivencia humana [...] Talvez non sempre somos conscientes diso, pero é precisamente a familia a que introduce a fraternidade no mundo. A partir desta primeira experiencia de irmandade, nutrida polos afectos e pola educación familiar, o estilo da fraternidade irrádiase como unha promesa sobre toda a sociedade».220

220 Catequese (18 febreiro 2015): L?Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 20 de febreiro de 2015, p. 2.

195. Crecer entre irmáns brinda a fermosa experiencia de coidarnos, de axudar e de ser axudados. Por iso, «a fraternidade na familia resplandece de modo especial cando vemos o coidado, a paciencia, o afecto cos cales se rodea ao irmanciño ou irmanciña máis débiles, enfermos, ou con discapacidade».221 Hai que recoñecer que «ter un irmán, unha irmá que te quere, é unha experiencia forte, impagable, insubstituíble»,222 pero hai que ensinar con paciencia aos fillos a tratarse como irmáns. Esa aprendizaxe, ás veces custoso, é unha verdadeira escola de sociabilidade. Nalgúns países existe unha forte tendencia a ter un só fillo, co cal a experiencia de ser irmán comeza a ser pouco común. Nos casos en que non se puido ter máis dun fillo, haberá que atopar as maneiras de que o neno non creza só ou illado.

221 Ibíd.

222 Ibíd.

Un corazón grande

196. Ademais do círculo pequeno que conforman os cónxuxes e os seus fillos, está a familia grande que non pode ser ignorada. Porque «o amor entre o home e a muller no matrimonio e, de forma derivada e máis ampla, o amor entre os membros da mesma familia -entre pais e fillos, entre irmáns e irmás, entre parentes e familiares- está animado e impulsado por un dinamismo interior e incesante que conduce a familia a unha comuñón cada vez máis profunda e intensa, fundamento e alma da comunidade conxugal e familiar».223 Alí tamén se integran os amigos e as familias amigas, e mesmo as comunidades de familias que se apoian mutuamente nas súas dificultades, no seu compromiso social e na súa fe.

223 Xoán Paulo II, Exhort. ap. Familiaris consortio (22 novembro 1981), 18: AAS 74 (1982), 101.

197. Esta familia grande debería integrar con moito amor ás nais adolescentes, aos nenos sen pais, ás mulleres soas que deben levar adiante a educación dos seus fillos, ás persoas con algunha discapacidade que requiren moito afecto e proximidade, aos mozos que loitan contra unha adicción, aos solteiros, separados ou viúvos que sofren a soidade, aos anciáns e enfermos que non reciben o apoio dos seus fillos, e no seu seo teñen cabida «mesmo os máis desastrosos nas condutas da súa vida».224 Tamén pode axudar a compensar as fraxilidades dos pais, ou detectar e denunciar a tempo posibles situacións de violencia ou mesmo de abuso sufridas polos nenos, dándolles un amor san e unha tutela familiar cando os seus pais non poden asegurala.

224 Catequese (7 outubro 2015): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española, 9 de outubro de 2015, p. 2.

198. Finalmente, non se pode esquecer que nesta familia grande están tamén o sogro, a sogra e todos os parentes do cónxuxe. Unha delicadeza propia do amor consiste en evitar velos como competidores, como seres perigosos, como invasores. A unión conxugal reclama respectar as súas tradicións e costumes, tratar de comprender a súa linguaxe, conter as críticas, coidalos e integralos dalgunha maneira no propio corazón, aínda cando haxa que preservar a lexítima autonomía e a intimidade da parella. Estas actitudes son tamén un modo exquisito de expresar a xenerosidade da entrega amorosa ao propio cónxuxe.