CHRISTUS VIVIT (IV)

Capítulo sexto: Xoves con raíces

  

FOTO: pixabay.com 

179. Ás veces vin árbores novas, belas, que elevaban as súas pólas ao ceo buscando sempre máis, e parecían un canto de esperanza. Máis adiante, despois dunha tormenta, atopeinas caídas, sen vida. Porque tiñan poucas raíces, despregaran as súas pólas sen arraigarse ben na terra, e así sucumbiron ante os embates da natureza. Por iso dóeme ver que algúns lles propoñan aos mozos construír un futuro sen raíces, coma se o mundo comezase agora. Porque «é imposible que alguén creza se non ten raíces fortes que axuden a estar ben sostido e agarrado á terra. É fácil "voarse" cando non hai desde onde agarrarse, de onde suxeitarse»[98].

Que non che arrinquen da terra

180. Esta non é unha cuestión secundaria, e paréceme bo dedicarlle un breve capítulo. Comprender isto permite distinguir a alegría da mocidade dun falso culto á mocidade que algúns utilizan para seducir aos mozos e utilizalos para os seus fins.

181. Pensade isto: se unha persoa vos fai unha proposta e vos di que ignoredes a historia, que non recollades a experiencia dos maiores, que desprecedes todo o pasado e que só miredes o futuro que el vos ofrece, non é unha forma fácil de atraparvos coa súa proposta para que soamente fagades o que el vos di? Esa persoa necesítaos baleiros, desarraigados, desconfiados de todo, para que só confíedes nas súas promesas e vos sometades aos seus plans. Así funcionan as ideoloxías de distintas cores, que destrúen (ou de-constrúen) todo o que sexa diferente e dese modo poden reinar sen oposicións. Para isto necesitan mozos que desprecen a historia, que rexeiten a riqueza espiritual e humana que se foi transmitindo ao longo das xeracións, que ignoren todo o que os precedeu.

182. Ao mesmo tempo, os manipuladores utilizan outro recurso: unha adoración da mocidade, coma se todo o que non sexa novo se convertese en detestable e caduco. O corpo novo vólvese o símbolo deste novo culto, e entón todo o que teña que ver con ese corpo idolátrase e deséxase sen límites, e o que non sexa mozo mírase con desprezo. Pero é unha arma que en primeiro lugar termina degradando aos mozos, baléiraos de valores reais, utilízaos para obter beneficios persoais, económicos ou políticos.

183. Queridos mozos, non aceptedes que usen a vosa mocidade para fomentar unha vida superficial, que confunde a beleza coa aparencia. Mellor sabede descubrir que hai fermosura no traballador que volve á súa casa sucio e desarreglado, pero coa alegría de gañar o pan dos seus fillos. Hai unha beleza extraordinaria na comuñón da familia xunto á mesa e no pan compartido con xenerosidade, aínda que a mesa sexa moi pobre. Hai fermosura na esposa despeiteada e case anciá, que permanece coidando ao seu esposo enfermo máis aló das súas forzas e da súa propia saúde. Aínda que pasase a primavera do noivado, hai fermosura na fidelidade das parellas que se aman no outono da vida, neses velliños que camiñan da man. Hai fermosura, máis aló da aparencia ou da estética de moda, en cada home e en cada muller que viven con amor a súa vocación persoal, no servizo desinteresado pola comunidade, pola patria, no traballo xeneroso pola felicidade da familia, comprometidos no arduo traballo anónimo e gratuíto de restaurar a amizade social. Descubrir, mostrar e resaltar esta beleza, que se parece á de Cristo na cruz, é pór os cimentos da verdadeira solidariedade social e da cultura do encontro.

184. Xunto coas estratexias do falso culto á mocidade e á aparencia, hoxe promóvese unha espiritualidade sen Deus, unha afectividad sen comunidade e sen compromiso cos que sofren, un medo aos pobres vistos como seres perigosos, e unha serie de ofertas que pretenden facerlles crer nun futuro paradisíaco que sempre se postergará para máis adiante. Non quero propoñervos iso, e con todo o meu afecto quero vos advertir que non vos deixedes dominar por esta ideoloxía que non vos volverá máis xoves, senón que vos converterá en escravos. Propóñovos outro camiño, feito de liberdade, de entusiasmo, de creatividade, de horizontes novos, pero cultivando ao mesmo tempo esas raíces que alimentan e sosteñen.

185. Nesta liña, quero destacar que «numerosos Padres sinodais provenientes de contextos non occidentais sinalan que nos seus países a globalización leva auténticas formas de colonización cultural, que desarraigan aos mozos da pertenza ás realidades culturais e relixiosas das que proveñen. É necesario un compromiso da Igrexa para acompañalos neste paso sen que perdan os trazos máis valiosos da súa identidade»[99].

186. Hoxe vemos unha tendencia a "homoxeneizar" aos mozos, a disolver as diferenzas propias do seu lugar de orixe, a convertelos en seres manipulables feitos en serie. Así se produce unha destrución cultural, que é tan grave como a desaparición das especies animais e vexetais[100]. Por iso, nunha mensaxe a mozos indíxenas, reunidos en Panamá, exhorteinos a «facerse cargo das raíces, porque das raíces vén a forza que os vai a facer crecer, florecer e frutificar»[101].

A túa relación cos anciáns

187. No Sínodo expresouse que «os mozos están proxectados cara ao futuro e afrontan a vida con enerxía e dinamismo. Con todo [...] ás veces adoitan prestar pouca atención á memoria do pasado do que proveñen, en particular aos numerosos dons que lles transmitiron os seus pais e avós, á bagaxe cultural da sociedade na que viven. Axudar aos mozos a descubrir a riqueza viva do pasado, facendo memoria e servíndose deste para as propias decisións e posibilidades, é un verdadeiro acto de amor cara a eles, en vista do seu crecemento e das decisións que deberán tomar»[102].

188. A Palabra de Deus recomenda non perder o contacto cos anciáns, para poder recoller a súa experiencia: «Preséntate na xuntanza dos anciáns e se hai algún Sabio, apégate a el; [...]. Observa quen é o intelixente e corre cedo a visitalo e que os teus pés desgasten a soleira da súa porta.» (Si 6,34.36). En todo caso, os longos anos que eles viviron e todo o que pasaron na vida, deben levarnos a miralos con respecto: «Poraste de pé ante os cabelos brancos» (Lv 19,32). Porque «gloria dos homes novos é a súa forza, o ornamento dos anciáns son os cabelos brancos» (Pr 20,29).

189. A Biblia pídenos: «Escoita a teu pai, que te xerou; e non desbotes a túa nai, se vai vella.» (Pr 23,22). O mandato de honrar ao pai e á nai «é o primeiro mandamento que trae emparellada unha promesa» (Ef 6,2; cf. Ex 20,12; Dt 5,16; Lv 19,3), e a promesa é: «de xeito que todo che saia ben e vivas moitos anos na terra» (Ef 6,3).

190. Isto non significa que teñas que estar de acordo con todo o que eles din, nin que debas aprobar todas as súas accións. Un mozo sempre debería ter un espírito crítico. San Basilio Magno, referíndose aos antigos autores gregos, recomendaba aos mozos que os estimasen, pero que acollesen só o bo que puidesen ensinarlles.[103] Trátase simplemente de estar abertos para recoller unha sabedoría que se comunica de xeración en xeración, que pode convivir con algunhas miserias humanas, e que non ten por que desaparecer ante as novidades do consumo e do mercado.

191. Ao mundo nunca lle serviu nin lle servirá a ruptura entre xeracións. Son os cantos de serea dun futuro sen raíces, sen arraigamento. É a mentira que che fai crer que só o novo é bo e belo. A existencia das relacións interxeneracionais implica que nas comunidades se posúe unha memoria colectiva, pois cada xeración retoma os ensinos dos seus antecesores, deixando así un legado aos seus sucesores. Isto constitúe marcos de referencia para cimentar sólidamente unha sociedade nova. Como di o refrán: "Se o mozo soubese e o vello puidese, non habería cousa que non se fixese".

Soños e visións

192. Na profecía de Xoel atopamos un anuncio que nos permite entender isto dunha maneira moi bela. Di así: «Despois disto sucederá que verterei o meu Espírito sobre toda carne, e os vosos fillos e mais as vosas fillas converteranse en profetas.Os vosos anciáns soñarán soños, os vosos mozos verán visións» (Xl 3,1; cf. Ftos 2,17). Se os mozos e os vellos se abren ao Espírito Santo, ambos producen unha combinación marabillosa. Os anciáns soñan e os mozos ven visións. Como se complementan ambas as cousas?

193. Os anciáns teñen soños construídos con recordos, con imaxes de tantas cousas vividas, coa marca da experiencia e dos anos. Se os mozos se arraigan neses soños dos anciáns logran ver o futuro, poden ter visións que lles abren o horizonte e móstranlles novos camiños. Pero se os anciáns non soñan, os mozos xa non poden mirar claramente o horizonte.

194. É lindo atopar entre o que os nosos pais conservaron, algún recordo que nos permite imaxinar o que soñaron para nós os nosos avós e as nosas avoas. Todo ser humano, aínda antes de nacer, recibiu de parte dos seus avós como agasallo, a bendición dun soño cheo de amor e de esperanza: o dunha vida mellor para el. E se non o tivo de ningún dos seus avós, seguramente algún bisavó si o soñou e alegrouse por el, contemplando no berce aos seus fillos e logo aos seus netos. O soño primeiro, o soño creador do noso Pai Deus, precede e acompaña a vida de todos os seus fillos. Facer memoria desta bendición, que se estende de xeración en xeración, é unha herdanza preciosa que hai que saber conservar viva para poder transmitila tamén nós.

195. Por iso é bo deixar que os anciáns fagan longas narracións, que ás veces parecen mitológicas, fantasiosas "son soños de vellos", pero moitas veces están cheas de rica experiencia, de símbolos elocuentes, de mensaxes ocultas. Esas narracións requiren tempo, que nos dispoñamos gratuitamente a escoitar e a interpretar con paciencia, porque non entran nunha mensaxe das redes sociais. Temos que aceptar que toda a sabedoría que necesitamos para a vida non pode encerrarse nos límites que impoñen os actuais recursos de comunicación.

196. No libro A sabedoría dos anos[104], expresei algúns desexos en forma de pedidos. «Que pido aos anciáns, entre os cales me conto eu mesmo? Pídonos que sexamos gardiáns da memoria. Os avós e as avoas necesitamos formar un coro. Imaxínome aos anciáns como o coro permanente dun importante santuario espiritual, no que as oracións de súplica e os cantos de encomio sosteñen á comunidade enteira que traballa e loita no terreo da vida»[105]. É fermoso que «os mozos e mais as doncelas, os vellos e mais os neniños, loen o nome do Señor» (Sal 148,12-13).

197. Que podemos darlles os anciáns? «Aos mozos de hoxe día que viven a súa propia mestura de ambicións heroicas e de inseguridades, podemos lembrarlles que unha vida sen amor é unha vida infecunda»[106]. Que podemos dicirlles? «Aos mozos medorentos podemos dicirlles que a ansiedade fronte ao futuro pode ser vencida»[107]. Que podemos ensinarlles? «Aos mozos excesivamente preocupados de si mesmos podemos ensinarlles que se experimenta maior alegría en dar que en recibir, e que o amor non se demostra só con palabras, senón tamén con obras»[108].

Arriscar xuntos

198. O amor que se dá e que obra, tantas veces se equivoca. O que actúa, o que arrisca, quizais comete erros. Aquí, neste momento, pode resultar de interese traer o testemuño de María Gabriela Perin, orfa de pai desde recentemente nada que reflexiona como isto influíu na súa vida, nunha relación que non durou pero que a fixo nai e agora avoa: «O que eu sei é que Deus crea historias. Na súa xenialidade e a súa misericordia, El toma os nosos triunfos e fracasos e tece fermosos tapices que están cheos de ironía. O reverso do tecido pode parecer desordenado cos seus fíos enredados -os acontecementos da nosa vida- e talvez sexa ese lado co que nos obsesionamos cando temos dúbidas. Con todo, o lado bo do tapiz mostra unha historia magnífica, e ese é o lado que ve Deus»[109]. Cando as persoas maiores miran atentamente a vida, a miúdo saben de modo instintivo o que hai detrás dos fíos enredados e recoñecen o que Deus fai creativamente aínda cos nosos erros.

199. Se camiñamos xuntos, novos e anciáns, poderemos estar ben arraigados no presente, e desde aquí frecuentar o pasado e o futuro: frecuentar o pasado, para aprender da historia e para sandar as feridas que ás veces nos condicionan; frecuentar o futuro, para alimentar o entusiasmo, facer xermolar soños, suscitar profecías, facer florecer esperanzas. Dese modo, unidos, poderemos aprender uns doutros, quentar os corazóns, inspirar as nosas mentes coa luz do Evanxeo e dar nova forza ás nosas mans.

200. As raíces non son áncoras que nos atan a outras épocas e nos impiden encarnarnos no mundo actual para facer nacer algo novo. Son, pola contra, un punto de arraigamento que nos permite desenvolvernos e responder aos novos desafíos. Entón tampouco serve «que nos sentemos a estrañar tempos pasados; habemos de asumir con realismo e amor a nosa cultura e enchela de Evanxeo. Somos enviados hoxe para anunciar a Boa Noticia de Xesús aos tempos novos. Habemos de amar a nosa hora coas súas posibilidades e riscos, coas súas alegrías e dores, coas súas riquezas e os seus límites, cos seus acertos e os seus erros»[110].

201. No Sínodo, un dos novos auditores proveniente das illas Samoa, dixo que a Igrexa é unha canoa, na cal os vellos axudan a manter a dirección interpretando a posición das estrelas, e os mozos reman con forza imaxinando o que lles espera máis aló. Non nos deixemos levar nin polos mozos que pensan que os adultos son un pasado que xa non conta, que xa caducou, nin polos adultos que cren saber sempre como deben comportarse os mozos. Mellor subámonos todos á mesma canoa e entre todos busquemos un mundo mellor, baixo o impulso sempre novo do Espírito Santo.

[98] Discurso na Vixilia cos mozos na XXXIV Xornada Mundial da Mocidade en Panamá (26 xaneiro 2019): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (1 febreiro 2019), p. 13.

[99] DF 14.

[100] Cf. Carta enc. Laudato si (24 maio 2015), 145: AAS 107 (2015), 906.

[101] Videomensaxe para o Encontro Mundial da Mocidade Indíxena en Panamá (17-21 xaneiro 2019): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (25 xaneiro 2019), p. 10.

[102] DF 35.

[103] Cf. Carta aos mozos, I, 2: PG 31, 566.

[104] Cf. Papa Francisco e amigos, A sabedoría dos anos, ed. Mensaxeiro, Bilbao 2018.

[105] Ibíd., 12.

[106] Ibíd., 13.

[107] Ibíd.

[108] Ibíd.

[109] Ibíd., 162-163.

[110] Eduardo Pironio, Mensaxe aos mozos arxentinos no Encontro Nacional de Mozos en Córdoba (12-15 setembro 1985), 2.

Capítulo sétimo: A pastoral dos mozos

  

FOTO: pixabay.com 

202. A pastoral xuvenil, tal como estabamos afeitos levala adiante, sufriu o embate dos cambios sociais e culturais. Os mozos, nas estruturas habituais, moitas veces non atopan respostas ás súas inquietudes, necesidades, problemáticas e feridas. A proliferación e crecemento de asociacións e movementos con características predominantemente xuvenís poden ser interpretados como unha acción do Espírito que abre camiños novos. Faise necesario, con todo, profundar na participación destes na pastoral de conxunto da Igrexa, así como nunha maior comuñón entre eles nunha mellor coordinación da acción. Aínda que non sempre é fácil abordar aos mozos, está a crecerse en dous aspectos: a conciencia de que é toda a comunidade a que os evanxeliza e a urxencia de que eles teñan un protagonismo maior nas propostas pastorais.

Unha pastoral sinodal

203. Quero destacar que os mesmos mozos son axentes da pastoral xuvenil, acompañados e guiados, pero libres para atopar camiños sempre novos con creatividade e audacia. Por conseguinte, estaría de máis que me detivese aquí a propor algunha especie de manual de pastoral xuvenil ou unha guía de pastoral práctica. Trátase máis ben de pór en xogo a astucia, o enxeño e o coñecemento que teñen os mesmos novos da sensibilidade, a linguaxe e as problemáticas dos demais mozos.

204. Eles fannos ver a necesidade de asumir novos estilos e novas estratexias. Por exemplo, mentres os adultos adoitan preocuparse por ter todo planificado, con reunións periódicas e horarios fixos, hoxe a maioría dos mozos dificilmente se sente atraída por eses esquemas pastorais. A pastoral xuvenil necesita adquirir outra flexibilidade, e convocar aos mozos a eventos, a acontecementos que cada tanto lles ofrezan un lugar onde non só reciban unha formación, senón que tamén lles permitan compartir a vida, celebrar, cantar, escoitar testemuños reais e experimentar o encontro comunitario co Deus vivo.

205. Por outra banda, sería moi desexable recoller aínda máis as boas prácticas: aquelas metodoloxías, aquelas linguaxes, aquelas motivacións que foron realmente atractivas para achegar aos mozos a Cristo e á Igrexa. Non importa de que cor sexan, se son "conservadoras ou progresistas", se son "de dereita ou de esquerda". O importante é que recollamos todo o que dese bos resultados e sexa eficaz para comunicar a alegría do Evanxeo.

206. A pastoral xuvenil só pode ser sinodal, é dicir, conformando un "camiñar xuntos" que implica unha «valorización dos carismas que o Espírito concede segundo a vocación e o rol de cada un dos membros [da Igrexa], mediante un dinamismo de corresponsabilidade [...]. Animados por este espírito, poderemos encamiñarnos cara a unha Igrexa participativa e corresponsable, capaz de valorizar a riqueza da variedade que a compón, que acolla con gratitude a achega dos fieis laicos, incluíndo a mozos e mulleres, a contribución da vida consagrada masculina e feminina, a dos grupos, asociacións e movementos. Non hai que excluír a ninguén, nin deixar que ninguén se autoexclúa»[111].

207. Deste xeito, aprendendo uns doutros, poderemos reflectir mellor ese poliedro marabilloso que debe ser a Igrexa de Xesucristo. Ela pode atraer aos mozos precisamente porque non é unha unidade monolítica, senón un armazón de dons variados que o Espírito derrama incesantemente nela, facéndoa sempre nova a pesar das súas miserias.

208. No Sínodo apareceron moitas propostas concretas orientadas a renovar a pastoral xuvenil e a liberala de esquemas que xa non son eficaces porque non entran en diálogo coa cultura actual dos mozos. Compréndese que non podería aquí recollelas a todas, e algunhas delas poden atoparse no Documento final do Sínodo.

Grandes liñas de acción

209. Só quixese destacar brevemente que a pastoral xuvenil implica dúas grandes liñas de acción. Unha é a procura, a convocatoria, o chamado que atraia a novos xoves á experiencia do Señor. A outra é o crecemento, o desenvolvemento dun camiño de maduración dos que xa fixeron esa experiencia.

210. Con respecto ao primeiro, a procura, confío na capacidade dos mesmos mozos, que saben atopar os camiños atractivos para convocar. Saben organizar festivais, competencias deportivas, e mesmo saben evanxelizar nas redes sociais con mensaxes, cancións, vídeos e outras intervencións. Só hai que estimular aos mozos e darlles liberdade para que eles se entusiasmen misionando nos ámbitos xuvenís. O primeiro anuncio pode espertar unha fonda experiencia de fe no medio dun "retiro de impacto", nunha conversación nun bar, nun recreo da facultade, ou por calquera dos insondables camiños de Deus. Pero o máis importante é que cada mozo se atreva a sementar o primeiro anuncio nesa terra fértil que é o corazón doutro mozo.

211. Nesta procura débese privilexiar o idioma da proximidade, a linguaxe do amor desinteresado, relacional e existencial que toca o corazón, chega á vida, esperta esperanza e desexos. É necesario achegarse aos mozos coa gramática do amor, non co proselitismo. A linguaxe que a xente nova entende é o daqueles que dan a vida, o de quen está alí por eles e para eles, e o de quen, a pesar dos seus límites e debilidades, tratan de vivir a súa fe con coherencia. Ao mesmo tempo, aínda temos que buscar con maior sensibilidade como encarnar o kerygma na linguaxe que falan os mozos de hoxe.

212. Con respecto ao crecemento, quero facer unha importante advertencia. Nalgúns lugares ocorre que, despois de provocar nos mozos unha intensa experiencia de Deus, un encontro con Jesús que tocou os seus corazóns, logo soamente ofrécenlles encontros de "formación" onde só se abordan cuestións doctrinales e morais: sobre os males do mundo actual, sobre a Igrexa, sobre a Doutrina Social, sobre a castidade, sobre o matrimonio, sobre o control da natalidade e sobre outros temas. O resultado é que moitos mozos se aburren, perden o lume do encontro con Cristo e a alegría de seguilo, moitos abandonan o camiño e outros se volven tristes e negativos. Acouguemos a obsesión por transmitir un cúmulo de contidos doctrinales, e ante todo tratemos de suscitar e arraigar as grandes experiencias que sosteñen a vida cristiá. Como dicía Romano Guardini: «na experiencia dun gran amor [...] todo canto acontece convértese nun episodio dentro do seu ámbito»[112].

213. Calquera proxecto formativo, calquera camiño de crecemento para os mozos, debe incluír certamente unha formación doctrinal e moral. É igualmente importante que estea centrado en dous grandes eixos: un é a profundización do kerygma, a experiencia fundante do encontro con Deus a través de Cristo morto e resucitado. O outro é o crecemento no amor fraterno, na vida comunitaria, no servizo.

214. Insistín moito sobre isto en Evangelii gaudium e creo que é oportuno lembralo. Por unha banda, sería un grave erro pensar que na pastoral xuvenil «o kerygma é abandonado en pos dunha formación supostamente máis "sólida". Nada hai máis sólido, máis profundo, máis seguro, máis denso e máis sabio que ese anuncio. Toda formación cristiá é ante todo a profundización do kerygma que se vai facendo carne cada vez máis e mellor»[113]. Por conseguinte, a pastoral xuvenil sempre debe incluír momentos que axuden a renovar e profundar a experiencia persoal do amor de Deus e de Xesucristo vivo. Farao con diversos recursos: testemuños, cancións, momentos de adoración, espazos de reflexión espiritual coa Sagrada Escritura, e mesmo con diversos estímulos a través das redes sociais. Pero xamais debe substituírse esta experiencia gozosa de encontro co Señor por unha sorte de "adoctrinamento".

215. Por outra banda, calquera plan de pastoral xuvenil debe incorporar claramente medios e recursos variados para axudar aos mozos a crecer na fraternidade, a vivir como irmáns, a axudarse mutuamente, a crear comunidade, a servir aos demais, a estar preto dos pobres. Se o amor fraterno é o «mandamento novo» (Xn 13,34), se é «a plenitude da Lei» (Rm 13,10), se é o que mellor manifesta o noso amor a Deus, entón debe ocupar un lugar relevante en todo plan de formación e crecemento dos mozos.

Ambientes adecuados

216. En todas as nosas institucións necesitamos desenvolver e potenciar moito máis a nosa capacidade de acollida cordial, porque moitos dos mozos que chegan fano nunha profunda situación de orfandade. E non me refiro a determinados conflitos familiares, senón a unha experiencia que incumbe por igual a nenos, novos e adultos, nais, pais e fillos. Para tantos orfos e orfas, os nosos contemporáneos, nós mesmos quizais?, as comunidades como a parroquia e a escola deberían ofrecer camiños de amor gratuíto e promoción, de afirmación e crecemento. Moitos mozos séntense hoxe fillos do fracaso, porque os soños dos seus pais e avós queimáronse na fogueira da inxustiza, da violencia social, do sálvese quen poida. Canto desarraigamento! Se os mozos creceron nun mundo de cinzas non é fácil que poidan soster o lume de grandes ilusións e proxectos. Se creceron nun deserto baleiro de sentido, como poderán ter ganas de sacrificarse para sementar? A experiencia de descontinuidade, de desarraigamento e a caída das certezas básicas, fomentada na cultura mediática actual, provocan esa sensación de profunda orfandade á cal debemos responder creando espazos fraternos e atractivos onde se viva cun sentido.

217. Crear "fogar" en definitiva «é crear familia; é aprender a sentirse unidos aos outros máis aló de vínculos utilitarios ou funcionais, unidos de tal maneira que sintamos a vida un pouco máis humana. Crear fogares, "casas de comuñón", é permitir que a profecía tome corpo e faga as nosas horas e días menos inhóspitos, menos indiferentes e anónimos. É tecer lazos que se constrúen con xestos sinxelos, cotiáns e que todos podemos realizar. Un fogar, e sabémolo todos moi ben, necesita da colaboración de todos. Ninguén pode ser indiferente ou alleo, xa que cada un é pedra necesaria na súa construción. E iso implica pedirlle ao Señor que nos regale a graza de aprender a ternos paciencia, de aprender a perdoarse; aprender todos os días a volver empezar. E, cantas veces perdoar ou volver empezar? Setenta veces sete, todas as que sexan necesarias. Crear lazos fortes esixe da confianza que se alimenta todos os días da paciencia e o perdón. E así se produce o milagre de experimentar que aquí se nace de novo, aquí todos nacemos de novo porque sentimos actuante a caricia de Deus que nos posibilita soñar o mundo máis humano e, por tanto, máis divino»[114].

218. Neste marco, nas nosas institucións necesitamos ofrecerlles aos novos lugares propios que eles poidan acondicionar ao seu gusto, e onde poidan entrar e saír con liberdade, lugares que os acollan e onde poidan achegarse espontaneamente e con confianza ao encontro doutros mozos tanto nos momentos de sufrimento ou de aburrimento, como cando desexen celebrar as súas alegrías. Algo disto lograron algúns Oratorios e outros centros xuvenís, que en moitos casos son o ambiente de amizades e de noivado, de reencontros, onde poden compartir a música, a recreación, o deporte, e tamén a reflexión e a oración con pequenos subsidios e diversas propostas. Deste xeito ábrese paso ese indispensable anuncio persoa a persoa que non pode ser substituído por ningún recurso nin estratexia pastoral.

219. «A amizade e as relacións, a miúdo tamén en grupos máis ou menos estruturados, ofrecen a oportunidade de reforzar competencias sociais e relacionales nun contexto no que non se avalía nin se xulga á persoa. A experiencia de grupo constitúe á súa vez un recurso para compartir a fe e para axudarse mutuamente no testemuño. Os mozos son capaces de guiar a outros mozos e de vivir un verdadeiro apostolado entre os seus amigos»[115].

220. Isto non significa que se illen e perdan todo contacto coas comunidades de parroquias, movementos e outras institucións eclesiais. Pero eles se integraran mellor a comunidades abertas, vivas na fe, desexosas de irradiar a Xesucristo, alegres, libres, fraternas e comprometidas. Estas comunidades poden ser as canles onde eles sintan que é posible cultivar preciosas relacións.

A pastoral das institucións educativas

221. A escola é sen dúbida unha plataforma para achegarse aos nenos e aos mozos. É un lugar privilexiado para a promoción da persoa, e por isto a comunidade cristiá dedicoulle gran atención, xa sexa formando docentes e dirixentes, como tamén instituyendo escolas propias, de todo tipo e grao. Neste campo o Espírito suscitou innumerables carismas e testemuños de santidade. Con todo, a escola necesita unha urxente autocrítica se vemos os resultados que deixa a pastoral de moitas delas, unha pastoral concentrada na instrución relixiosa que a miúdo é incapaz de provocar experiencias de fe perdurables. Ademais, hai algúns colexios católicos que parecen estar organizados só para a preservación. A fobia ao cambio fai que non poidan tolerar a incerteza e se replieguen ante os perigos, reais ou imaxinarios, que todo cambio trae consigo. A escola convertida nun "búnker" que protexe dos erros "de fóra", é a expresión caricaturizada desta tendencia. Esa imaxe reflicte dun modo estremecedor o que experimentan moitísimos mozos ao egresar dalgúns establecementos educativos: unha insalvable inadecuación entre o que lles ensinaron e o mundo no cal lles toca vivir. Aínda as propostas relixiosas e morais que recibiron non os prepararon para confrontalas cun mundo que as ridiculiza, e non aprenderon formas de orar e de vivir a fe que poidan ser facilmente sostidas no medio do ritmo desta sociedade. En realidade, unha das alegrías máis grandes dun educador prodúcese cando pode ver a un estudante constituírse a si mesmo como unha persoa forte, integrada, protagonista e capaz de dar.

222. A escola católica segue sendo esencial como espazo de evanxelización dos mozos. É importante ter en conta algúns criterios inspiradores sinalados en Veritatis gaudium en vista a unha renovación e relanzamento das escolas e universidades "en saída" misioneira, tales como: a experiencia do kerygma, o diálogo a todos os niveis, a interdisciplinariedade e a transdisciplinariedade, o fomento da cultura do encontro, a urxente necesidade de "crear redes" e a opción polos últimos, por aqueles que a sociedade descarta e refuga[116]. Tamén a capacidade de integrar os saberes da cabeza, o corazón e as mans.

223. Por outra banda, non podemos separar a formación espiritual da formación cultural. A Igrexa sempre quixo desenvolver para os novos espazos para a mellor cultura. Non debe renunciar a facelo porque os mozos teñen dereito a ela. E «hoxe en día, sobre todo, o dereito á cultura significa protexer a sabedoría, é dicir, un saber humano e que humaniza. Con demasiada frecuencia estamos condicionados por modelos de vida triviais e efémeros que empuxan a perseguir o éxito a baixo custo, desacreditando o sacrificio, inculcando a idea de que o estudo non é necesario se non dá inmediatamente algo concreto. Non, o estudo serve para facerse preguntas, para non ser anestesiado pola banalidade, para buscar sentido na vida. Débese reclamar o dereito a que non prevalezan as moitas sereas que hoxe distraen desta procura. Ulises, para non renderse ao canto das sereas, que seducían aos mariñeiros e os facían estrelarse contra as rocas, atouse á árbore da nave e tapou as orellas dos seus compañeiros de viaxe. En cambio, Orfeo, para contrastar o canto das sereas, fixo outra cousa: entoou unha melodía máis fermosa, que encantou ás sereas. Esta é a súa gran tarefa: responder os refráns paralizantes do consumismo cultural con opcións dinámicas e fortes, coa investigación, o coñecemento e o compartir»[117].

Distintos ámbitos para desenvolvementos pastorais

224. Moitos mozos son capaces de aprender a gustar do silencio e da intimidade con Deus. Tamén creceron os grupos que se reúnen a adorar ao Santísimo ou a orar coa Palabra de Deus. Non hai que menosprezar aos mozos coma se fosen incapaces de abrirse a propostas contemplativas. Só fai falta atopar os estilos e as modalidades adecuadas para axudalos a iniciarse nesta experiencia de tan alto valor. Con respecto aos ámbitos de culto e oración, «en diversos contextos os mozos católicos piden propostas de oración e momentos sacramentales que inclúan a súa vida cotiá nunha liturxia fresca, auténtica e alegre»[118]. É importante aproveitar os momentos máis fortes do ano litúrxico, particularmente a Semana Santa, Pentecostés e Nadal. Eles tamén gozan doutros encontros festivos, que cortan a rutina e que axudan a experimentar a alegría da fe.

225. Unha oportunidade única para o crecemento e tamén de apertura ao don divino da fe e a caridade é o servizo: moitos mozos vense atraídos pola posibilidade de axudar a outros, especialmente a nenos e pobres. A miúdo este servizo é o primeiro paso para descubrir ou redescubrir a vida cristiá e eclesial. Moitos mozos cansan dos nosos itinerarios de formación doctrinal, e mesmo espiritual, e ás veces reclaman a posibilidade de ser máis protagonistas en actividades que fagan algo pola xente.

226. Non podemos esquecer as expresións artísticas, como o teatro, a pintura, etc. «De todo peculiar é a importancia da música, que representa un verdadeiro ambiente no que os mozos están constantemente inmersos, así como unha cultura e unha linguaxe capaces de suscitar emocións e de plasmar a identidade. A linguaxe musical representa tamén un recurso pastoral, que interpela en particular a liturxia e a súa renovación»[119]. O canto pode ser un gran estímulo para o camiñar dos mozos. Dicía san Agustín: «Canta, pero camiña; alivia co canto o teu traballo, non ames a preguiza: canta e camiña [...]. Ti, se avanzas, camiñas; pero avanza no ben, na recta fe, nas boas obras: canta e camiña»[120].

227. «É igualmente significativa a relevancia que ten entre os mozos a práctica deportiva, cuxas potencialidades en clave educativa e formativa a Igrexa non debe subestimar, senón manter unha sólida presenza neste campo. O mundo do deporte necesita ser axudado a superar as ambigüidades que o golpean, como a mitificación dos campións, o sometemento a lóxicas comerciais e a ideoloxía do éxito custe o que custe»[121]. Na base da experiencia deportiva está «a alegría: a alegría de moverse, a alegría de estar xuntos, a alegría pola vida e os dons que o Creador nos fai cada día»[122]. Por outra banda, algúns Pais da Igrexa tomaron o exemplo das prácticas deportivas para convidar os mozos a crecer na fortaleza e dominar a modorra ou a comodidade. San Basilio Magno, dirixíndose aos mozos, tomaba o exemplo do esforzo que require o deporte e así lles inculcaba a capacidade de sacrificarse para crecer nas virtudes: «Tras miles e miles de sufrimentos e incrementar a súa fortaleza por moitos métodos, tras suar moito en fatigosos exercicios ximnásticos [...] e levar no demais, para non alargarme nas miñas palabras, unha existencia tal que a súa vida antes da competición non é senón unha preparación para esta, [...] arrostran todo tipo de fatigas e perigos para gañar a coroa [...]. E nós, que temos diante uns premios da vida tan marabillosos en número e grandeza como para que sexan imposibles de definir con palabras, durmindo a perna solta e vivindo en total ausencia de perigos, viremos tomalos cunha man?»[123].

228. En moitos adolescentes e mozas esperta especial atracción o contacto coa creación, e son sensibles cara ao coidado do ambiente, como ocorre cos Scouts e con outros grupos que organizan xornadas de contacto coa natureza, campamentos, camiñadas, expedicións e campañas ambientais. No espírito de san Francisco de Asís, son experiencias que poden significar un camiño para iniciarse na escola da fraternidade universal e na oración contemplativa.

229. Estas e outras diversas posibilidades que se abren á evanxelización dos mozos, non deberían facernos esquecer que, máis aló dos cambios da historia e da sensibilidade dos mozos, hai agasallos de Deus que son sempre actuais, que conteñen unha forza que transcende todas as épocas e todas as circunstancias: a Palabra do Señor sempre viva e eficaz, a presenza de Cristo na Eucaristía que nos alimenta, e o Sacramento do perdón que nos libera e fortalece. Tamén podemos mencionar a inesgotable riqueza espiritual que conserva a Igrexa no testemuño dos seus santos e no ensino dos grandes mestres espirituais. Aínda que teñamos que respectar diversas etapas, e ás veces necesitemos esperar con paciencia o momento xusto, non poderemos deixar de convidar os mozos a estes mananciais de vida nova, non temos dereito a privalos de tanto ben.

Unha pastoral popular xuvenil

230. Ademais da pastoral habitual que realizan as parroquias e os movementos, segundo determinados esquemas, é moi importante dar lugar a unha "pastoral popular xuvenil", que ten outro estilo, outros tempos, outro ritmo, outra metodoloxía. Consiste nunha pastoral máis ampla e flexible que estimule, nos distintos lugares onde se moven os mozos reais, eses liderados naturais e eses carismas que o Espírito Santo xa sementou entre eles. Trátase ante todo de non porlles tantos obstáculos, normas, controis e marcos obrigatorios a eses mozos crentes que son líderes naturais nos barrios e en diversos ambientes. Só hai que acompañalos e estimulalos, confiando un pouco máis na xenialidade do Espírito Santo que actúa como quere.

231. Falamos de líderes realmente "populares", non elitistas ou clausurados en pequenos grupos de selectos. Para que sexan capaces de xerar unha pastoral popular no mundo dos mozos fai falta que «aprendan a auscultar o sentir do pobo, a constituírse nos seus voceiros e a traballar pola súa promoción»[124]. Cando falamos de "pobo" non debe entenderse as estruturas da sociedade ou da Igrexa, senón o conxunto de persoas que non camiñan como individuos senón como o armazón dunha comunidade de todos e para todos, que non pode deixar que os máis pobres e débiles queden atrás: «O pobo desexa que todos participen dos bens comúns e por iso acepta adaptarse ao paso dos últimos para chegar todos xuntos»[125]. Os líderes populares, entón, son aqueles que teñen a capacidade de incorporar a todos, incluíndo na marcha xuvenil aos máis pobres, débiles, limitados e feridos. Non lles teñen noxo nin medo aos mozos magoados e crucificados.

232. Nesta mesma liña, especialmente cos mozos que non creceron en familias ou institucións cristiás, e están nun camiño de lenta maduración, temos que estimular o "ben posible"[126]. Cristo advertiunos que non pretendamos que todo sexa só trigo (cf. Mt 13,24-30). Ás veces, por pretender unha pastoral xuvenil aséptica, pura, marcada por ideas abstractas, afastada do mundo e preservada de toda mancha, convertemos o Evanxeo nunha oferta desabrida, incomprensible, afastada, separada das culturas xuvenís e apta soamente para unha elite xuvenil cristiá que sente diferente, pero que en realidade flota nun illamento sen vida nin fecundidade. Así, coa cizaña que rexeitamos, arrincamos ou sufocamos miles de brotes que tentan crecer no medio dos límites.

233. En lugar de «sufocalos cun conxunto de regras que dan unha imaxe estreita e moralista do cristianismo, estamos chamados a investir na súa audacia e a educalos para que asuman as súas responsabilidades, seguros de que mesmo o erro, o fracaso e as crises son experiencias que poden fortalecer a súa humanidade»[127].

234. No Sínodo exhortouse a construír unha pastoral xuvenil capaz de crear espazos inclusivos, onde haxa lugar para todo tipo de mozos e onde se manifeste realmente que somos unha Igrexa de portas abertas. Nin sequera fai falta que alguén asuma completamente todos os ensinos da Igrexa para que poida participar dalgúns dos nosos espazos para mozos. Basta unha actitude aberta para todos os que teñan o desexo e a disposición de deixarse atopar pola verdade revelada por Deus. Algunhas propostas pastorais poden supor un camiño xa percorrido na fe, pero necesitamos unha pastoral popular xuvenil que abra portas e ofreza espazo a todos e a cada un coas súas dúbidas, os seus traumas, os seus problemas e a súa procura de identidade, os seus erros, a súa historia, as súas experiencias do pecado e todas as súas dificultades.

235. Debe haber lugar tamén para «todos aqueles que teñen outras visións da vida, profesan outros credos ou se declaran alleos ao horizonte relixioso. Todos os mozos, sen exclusión, están no corazón de Deus e, por tanto, no corazón da Igrexa. Recoñecemos con franqueza que non sempre esta afirmación que resoa nos nosos beizos atopa unha expresión real na nosa acción pastoral: con frecuencia quedamos encerrados nos nosos ambientes, onde a súa voz non chega, ou nos dedicamos a actividades menos esixentes e máis gratificantes, sufocando esa sa inquietude pastoral que nos fai saír das nosas supostas seguridades. E iso que o Evanxeo pídenos ser audaces e queremos selo, sen presunción e sen facer proselitismo, dando testemuño do amor do Señor e tendendo a man a todos os mozos do mundo»[128].

236. A pastoral xuvenil, cando deixa de ser elitista e acepta ser "popular", é un proceso lento, respectuoso, paciente, esperanzado, incansable, compasivo. No Sínodo propúxose o exemplo dos discípulos de Emaús (cf. Lc 24,13-35), que tamén pode ser un modelo do que ocorre na pastoral xuvenil:

237. «Xesús camiña cos dous discípulos que non comprenderon o sentido do sucedido e estanse afastando de Xerusalén e da comunidade. Para estar na súa compañía, percorre o camiño con eles. Interrógaos e disponse a unha paciente escoita da súa versión dos feitos para axudarlles a recoñecer o que están a vivir. Despois, con afecto e enerxía, anúncialles a Palabra, guiándoos a interpretar á luz das Escrituras os acontecementos que viviron. Acepta a invitación a quedar con eles á tardiña: entra na súa noite. Na escoita, o seu corazón reconfórtase  e a súa mente ilumínase, ao partir o pan ábrense os seus ollos. Eles mesmos elixen emprender sen demora o camiño en dirección oposta, para volver á comunidade e compartir a experiencia do encontro con Xesús resucitado»[129].

238. As diversas manifestacións de piedade popular, especialmente as peregrinacións, atraen a xente nova que non adoita inserirse facilmente nas estruturas eclesiais, e son unha expresión concreta da confianza en Deus. Estas formas de procura de Deus, presentes particularmente nos mozos máis pobres, pero tamén nos demais sectores da sociedade, non deben ser desprezadas senón alentadas e estimuladas. Porque a piedade popular «é unha maneira lexítima de vivir a fe»[130] e é «expresión da acción misioneira espontánea do Pobo de Deus»[131].

Sempre misioneiros

239. Quero lembrar que non fai falta percorrer un longo camiño para que os mozos sexan misioneiros. Aínda os máis débiles, limitados e feridos poden selo á súa maneira, porque sempre hai que permitir que o ben se comunique, aínda que conviva con moitas fraxilidades. Un mozo que vai a unha peregrinación a pedirlle axuda á Virxe, e convida a un amigo ou compañeiro para que o acompañe, con ese simple xesto está a realizar unha valiosa acción misioneira. Xunto coa pastoral popular xuvenil hai, inseparablemente, unha misión popular, incontrolable, que rompe todos os esquemas eclesiásticos. Acompañémola, alentémosla, pero non pretendamos regulala demasiado.

240. Se sabemos escoitar o que nos está dicindo o Espírito, non podemos ignorar que a pastoral xuvenil debe ser sempre unha pastoral misioneira. Os mozos enriquécense moito cando vencen a timidez e atrévense a visitar fogares, e dese modo toman contacto coa vida da xente, aprenden a mirar máis aló da súa familia e do seu grupo, comezan a entender a vida dunha maneira máis ampla. Ao mesmo tempo, a súa fe e o seu sentido de pertenza á Igrexa fortalécense. As misións xuvenís, que adoitan organizarse nas vacacións logo dun período de preparación, poden provocar unha renovación da experiencia de fe e mesmo serios planteos vocacionais.

241. Pero os mozos son capaces de crear novas formas de misión, nos ámbitos máis diversos. Por exemplo, xa que se moven tan ben nas redes sociais, hai que convocalos para que as enchan de Deus, de fraternidade, de compromiso.

O acompañamento dos adultos

242. Os mozos necesitan ser respectados na súa liberdade, pero tamén necesitan ser acompañados. A familia debería ser o primeiro espazo de acompañamento. A pastoral xuvenil propón un proxecto de vida desde Cristo: a construción dunha casa, dun fogar edificado sobre roca (cf. Mt 7,24-25). Ese fogar, ese proxecto, para a maioría deles concretarase no matrimonio e na caridade conxugal. Por iso é necesario que a pastoral xuvenil e a pastoral familiar teñan unha continuidade natural, traballando de maneira coordinada e integrada para poder acompañar adecuadamente o proceso vocacional.

243. A comunidade ten un rol moi importante no acompañamento dos mozos, e é a comunidade decata a que debe sentirse responsable de acollelos, motivalos, alentalos e estimulalos. Isto implica que se mire aos mozos con comprensión, valoración e afecto, e non que llos xulgue permanentemente ou se lles esixa unha perfección que non responde á súa idade.

244. No Sínodo «moitos fixeron notar a carencia de persoas expertas e dedicadas ao acompañamento. Crer no valor teolóxico e pastoral da escoita implica unha reflexión para renovar as formas coas que se exerce habitualmente o ministerio presbiteral e revisar as súas prioridades. Ademais, o Sínodo recoñece a necesidade de preparar consagrados e laicos, homes e mulleres, que estean cualificados para o acompañamento dos mozos. O carisma da escoita que o Espírito Santo suscita nas comunidades tamén podería recibir unha forma de recoñecemento institucional para o servizo eclesial»[132].

245. Ademais hai que acompañar especialmente aos mozos que se perfilan como líderes, para que poidan formarse e capacitarse. Os mozos que se reuniron antes do Sínodo pediron que se desenvolvan «programas de liderado xuvenil para a formación e continuo desenvolvemento de novos líderes. Algunhas mulleres novas senten que fan falta maiores exemplos de liderado feminino dentro da Igrexa e desexan contribuír cos seus dons intelectuais e profesionais á Igrexa. Tamén cremos que os seminaristas, os relixiosos e as relixiosas deberían ter unha maior capacidade para acompañar aos novos líderes»[133].

246. Os mesmos mozos describíronnos cales son as características que eles esperan atopar nun acompañante, e expresárono con moita claridade: «As calidades do devandito mentor inclúen: que sexa un auténtico cristián comprometido coa Igrexa e co mundo; que busque constantemente a santidade; que comprenda sen xulgar; que saiba escoitar activamente as necesidades dos mozos e poida responderlles con xentileza; que sexa moi bondadoso, e consciente de si mesmo; que recoñeza os seus límites e que coñeza a alegría e o sufrimento que todo camiño espiritual leva. Unha característica especialmente importante nun mentor, é o recoñecemento da súa propia humanidade. Que son seres humanos que cometen erros: persoas imperfectas, que se recoñecen pecadores perdoados. Algunhas veces, os mentores son postos sobre un pedestal, e por iso cando caen provocan un impacto devastador na capacidade dos mozos para involucrarse na Igrexa. Os mentores non deberían levar aos mozos a ser seguidores pasivos, senón máis ben a camiñar ao seu lado, deixándolles ser os protagonistas do seu propio camiño. Deben respectar a liberdade que o mozo ten no seu proceso de discernimiento e ofrecerlles ferramentas para que o fagan ben. Un mentor debe confiar sinceramente na capacidade que ten cada mozo de poder participar na vida da Igrexa. Por iso, un mentor debe simplemente plantar a semente da fe nos mozos, sen querer ver inmediatamente os froitos do traballo do Espírito Santo. Este papel non debería ser exclusivo dos sacerdotes e da vida consagrada, senón que os laicos deberían poder igualmente exercelo. Por último, todos estes mentores deberían beneficiarse dunha boa formación permanente»[134].

247. Sen dúbida as institucións educativas da Igrexa son un ámbito comunitario de acompañamento que permite orientar a moitos mozos, sobre todo cando «tratan de acoller a todos os mozos, independentemente das súas opcións relixiosas, proveniencia cultural e situación persoal, familiar ou social. Deste xeito a Igrexa dá unha achega fundamental á educación integral dos mozos nas partes máis diversas do mundo»[135]. Reducirían indebidamente a súa función se establecesen criterios ríxidos para o ingreso de estudantes ou para a súa permanencia nelas, porque privarían a moitos mozos dun acompañamento que lles axudaría a enriquecer a súa vida.

[111] DF 123.

[112] A esencia do cristianismo, ed. Cristiandade, Madrid 2002, 17.

[113] N. 165: AAS 105 (2013), 1089.

[114] Discurso na visita ao Fogar Bo Samaritano en Panamá (27 xaneiro 2019): L'Osservatore Romano, ed. semanal en lingua española (1 febreiro 2019), p. 16.

[115] DF 36.

[116] Cf. Const. ap. Veritatis gaudium (8 decembro 2017), 4: AAS 110 (2018), 7-8.

[117] Discurso no encontro cos estudantes e o mundo académico en Praza San Domenico de Bolonia (1 outubro 2017): AAS 109 (2017), 1115.

[118] DF 51.

[119] Ibíd., 47.

[120] Sermo 256, 3: PL 38, 1193.

[121] DF 47.

[122] Discurso a unha delegación de "Special Olympics International" (16 febreiro 2017): L'Osservatore Romano (17 febreiro 2017), p. 8.

[123] Carta aos mozos, VIII, 11-12: PG 31, 580.

[124] Conferencia Episcopal Arxentina, Declaración de San Miguel, Bos Aires 1969, X, 1.

[125] Rafael Tello, A nova evanxelización, Tomo II (Anexos I e II), Bos Aires 2013, 111.

[126] Cf. Exhort. ap. Evangelii gaudium (24 novembro 2013), 44-45: AAS 105 (2013), 1038-1039.

[127] DF 70.

[128] Ibíd., 117.

[129] Ibíd., 4.

[130] Exhort. ap. Evangelii gaudium (24 novembro 2013), 124: AAS 105 (2013), 1072.

[131] Ibíd., 122: 1071.

[132] DF 9.

[133] Documento da Reunión pre-sinodal para a preparación da XV Asemblea Xeral Ordinaria do Sínodo dos Bispos (24 marzo 2018), 12.

[134] Ibíd., 10.

[135] DF 15.