Documento final Sínodo da Amazonía I
DOCUMENTO FINAL
ASEMBLEA ESPECIAL PARA A REXIÓN
PANAMAZÓNICA
AMAZONÍA: NOVOS CAMIÑOS PARA A IGREXA E
PARA UNHA ECOLOXÍA INTEGRAL
TOMADO DE: http://www.sinodoamazonico.va
TOMADO DE: http://www.sinodoamazonico.va
Í N D I C E
INTRODUCIÓN
CAPÍTULO I. AMAZONÍA: DA ESCOITA Á
CONVERSIÓN INTEGRAL
A voz e o canto da Amazonía como mensaxe
de vida
O clamor da terra e o clamor dos pobres
A Igrexa na Rexión Amazónica
Chamados a unha conversión integral
CAPITULO II. NOVOS CAMIÑOS DE CONVERSIÓN
PASTORAL
a. Igrexa samaritana, misericordiosa,
solidaria
b. Igrexa en diálogo ecuménico,
interrelixioso e cultural
Igrexa misioneira que serve e acompaña aos
pobos amazónicos
a. Igrexa con rostro indíxena, campesiño e
afrodescendiente
b. Igrexa con rostro migrante
c. Igrexa con rostro novo
d. Igrexa que percorre novos camiños na
pastoral urbana
e. Unha espiritualidade da escoita e o
anuncio
Novos camiños para a conversión pastoral
CAPITULO III. NOVOS CAMIÑOS DE CONVERSIÓN
CULTURAL
O rostro de Igrexa nos pobos amazónicos
a. Os valores culturais dos pobos
amazónicos
b. Igrexa presente e aliada dos pobos nos
seus territorios
Camiños para unha Igrexa inculturada
a. A vivencia da fe expresada na piedade
popular e a catequese inculturada
b. O misterio da fe reflexionado nunha
teoloxía inculturada
Camiños para unha Igrexa intercultural
a. O respecto ás culturas e aos dereitos
dos pobos
b. A promoción do diálogo intercultural
nun mundo global
c. Os desafíos para a saúde, a educación e
a comunicación
Novos camiños para a conversión cultural
CAPITULO IV. NOVOS CAMIÑOS DE CONVERSIÓN ECOLÓXICA
Cara a unha ecoloxía integral desde a
encíclica Laudato si
a. Ameazas contra o bioma amazónico e os
seus pobos
b. O desafío de novos modelos de
desenvolvemento xusto, solidario e sustentable
Igrexa que coida a "casa común" na
Amazonía
a. A dimensión socio-ambiental da
evanxelización
b. Igrexa pobre, con e para os pobres
desde as periferias vulnerables
Novos camiños para a promoción ecolóxica
integral
a. Interpelación profética e mensaxe de
esperanza a toda a Igrexa e todo o mundo
b. Observatorio Socio Pastoral Amazónico
CAPITULO V. NOVOS CAMIÑOS DE CONVERSIÓN
SINODAL
A sinodalidade misioneira na Igrexa
Amazónica
a. A sinodalidade misioneira de todo o Pobo
de Deus baixo a guía do Espírito
b. Espiritualidade de comuñón sinodal
baixo a guía do Espírito
c. Cara a un estilo sinodal de vivir e de
obrar na rexión amazónica
Novos camiños para a ministerialidade eclesial
a. Igrexa ministerial e novos ministerios
b. A vida consagrada
c. A presenza e a hora da muller
d. Diaconado permanente
e. Itinerarios de formación inculturada
f. A Eucaristía fonte e culmen de comuñón
sinodal
Novos camiños para a sinodalidade eclesial
a. Estruturas sinodais rexionais na
Igrexa amazónica
b. Universidades e novas estruturas
sinodais amazónicas
c. Organismo Eclesial Rexional Postsinodal
para a rexión amazónica
d. Rito para os pobos orixinarios
CONCLUSIÓN
-------------------------
INTRODUCIÓN
1.
"E dixo o que está
sentado no trono: "Mira, fago novas todas as cousas"
E dixo: "Escribe: estas palabras son fieis e verdadeiras!" (Ap 21,5)
E dixo: "Escribe: estas palabras son fieis e verdadeiras!" (Ap 21,5)
Despois dun longo camiño sinodal de
escoita do Pobo de Deus na Igrexa da Amazonía, que inaugurou o Papa Francisco
na súa visita á Amazonía, 19 de xaneiro de 2018, o Sínodo celebrouse en Roma
nun encontro fraternal de 21 días en outubro 2019. O clima foi de intercambio
aberto, libre e respectuoso dos bispos pastores na Amazonía, misioneiros e
misioneiras, laicos, laicas, e representantes dos pobos indíxenas da Amazonía.
Fomos testemuñas participantes nun evento eclesial marcado pola urxencia do
tema que reclama abrir novos camiños para a Igrexa no territorio. Compartiuse
un traballo serio nun ambiente marcado pola convicción de escoitar a voz do
Espírito presente.
O Sínodo celebrouse nun ambiente fraternal
e orante. Varias veces as intervencións foron acompañadas por aplausos, cantos
e todas con fondos silencios contemplativos. Fóra da aula sinodal, houbo unha presenza
notable de persoas vindas do mundo amazónico que organizaron actos de apoio en
diferentes actividades, procesións, como a de apertura con cantos e danzas
acompañando ao Santo Padre, desde a tumba de Pedro á aula sinodal. Impactou a vía
crucis dos mártires da Amazonía, ademais dunha masiva presenza dos medios de
comunicación internacional.
2. Todos os participantes expresaron
unha conciencia aguda sobre a dramática situación de destrución que afecta á
Amazonía. Isto significa a desaparición do territorio e dos seus habitantes,
especialmente os pobos indíxenas. A selva amazónica é un "corazón biolóxico"
para a terra cada vez máis ameazada. Atópase nunha carreira desenfreada á
morte. Require cambios radicais con suma urxencia, nova dirección que permita
salvala. Está comprobado cientificamente que a desaparición do bioma Amazónico
terá un impacto catastrófico para o conxunto do planeta!
3. O camiñar sinodal do Pobo de Deus
na etapa preparatoria involucrou a toda a Igrexa no territorio, os Bispos,
misioneiros e misioneiras, membros das Igrexas doutras confesións cristiás,
laicos e laicas, e moitos representantes dos pobos indíxenas, en torno do
documento de consulta que inspirou ao Instrumentum Laboris. Destaca a
importancia da escoita da voz da Amazonía, movida polo sopro maior do Espírito
Santo no berro da terra ferida e os seus habitantes. Rexistrouse a
participación activa de máis de 87.000 persoas, das cidades e culturas
distintas, ademais de numerosos grupos doutros sectores eclesiais e achegas de académicos, e organizacións da sociedade civil nos temas específicos
centrais.
4. A celebración do Sínodo, logrou
destacar a integración da voz da Amazonía coa voz e o sentir dos pastores
participantes. Foi unha nova experiencia de escoita para discernir a voz do
Espírito que conduce á Igrexa a novos camiños de presenza, evanxelización e
diálogo intercultural na Amazonía. O reclamo, xurdido no proceso preparatorio,
de que a Igrexa fose aliada do mundo amazónico, foi afirmado con forza. A
celebración finaliza con gran alegría e a esperanza de abrazar e practicar a
novo paradigma da ecoloxía integral, o coidado da "casa común" e a defensa da
Amazonía.
CAPÍTULO I
AMAZONÍA: DA ESCOITA Á CONVERSIÓN INTEGRAL
5. "Cristo apunta á Amazonía"
(Paulo VI, atrib.). El libera a todos do pecado e outorga a dignidade dos
Fillos de Deus. A escoita da Amazonía, no espírito propio do discípulo e á luz
da Palabra de Deus e da Tradición, empúxanos a unha conversión profunda dos
nosos esquemas e estruturas a Cristo e ao seu Evanxeo.
A voz e o canto da Amazonía como mensaxe
de vida
6. Na Amazonía, a vida está
inserta, ligada e integrada ao territorio, que como espazo físico vital e
nutricio, é posibilidade, sustento e límite da vida. A Amazonía, tamén chamada
Panamazonía, é un extenso territorio cunha poboación estimada en 33.600.000
habitantes, dos cales entre 2 e 2,5 millóns son indíxenas. Este espazo,
conformado pola conca do río Amazonas e todos os seus tributarios, esténdese
por 9 países: Bolivia, Perú, Ecuador, Colombia, Venezuela, Brasil, Güiana,
Surinam e Guaiana Francesa. A rexión amazónica é esencial para a distribución
das choivas nas rexións de América do Sur e contribúe aos grandes movementos de
aire ao redor do planeta; na actualidade é a segunda área máis vulnerable do
mundo con relación ao cambio climático pola acción directa do home.
7. A auga e a terra desta rexión
nutren e sustentan a natureza, a vida e as culturas de centos de comunidades
indíxenas, campesiños, afro-descendentes, mestizos, colonos, ribeiregos e
habitantes dos centros urbanos. A auga, fonte de vida, posúe un rico
significado simbólico. Na rexión Amazónica, o ciclo da auga é o eixo conector.
Conecta ecosistemas, culturas e o desenvolvemento do territorio.
8. Na rexión Amazónica existe
unha realidade pluriétnica e multicultural. Os diferentes pobos souberon
adaptarse ao territorio. No interior de cada cultura, construíron e
reconstruíron a súa cosmovisión, os seus signos e os seus significados, e a
visión do seu futuro. Nas culturas e pobos indíxenas conviven as prácticas
antigas e explicacións míticas, coas tecnoloxías e retos modernos. Os rostros
que habitan na Amazonía son moi variados. Ademais dos pobos orixinarios, existe
unha gran mestizaxe nada co encontro e desencontro dos diferentes pobos.
9.
A procura dos pobos
indíxenas amazónicos da vida en abundancia, concrétase no que eles chaman o "bo
vivir", e que se realiza plenamente nas Benaventuranzas. Trátase de vivir en
harmonía consigo mesmo, coa natureza, cos seres humanos e co ser supremo, xa
que hai unha intercomunicación entre todo o cosmos, onde non hai excluíntes nin
excluídos, e onde podamos forxar un proxecto de vida plena para todos. Tal
comprensión da vida caracterízase pola conectividade e harmonía de relacións
entre a auga, o territorio e a natureza, a vida comunitaria e a cultura, Deus e
as diversas forzas espirituais. Para eles, "bo vivir" é comprender a
centralidade do carácter relacional transcendente dos seres humanos e da
creación, e supón un "bo facer". Este modo integral exprésase na súa propia
maneira de organizarse que parte da familia e da comunidade, e que abraza un
uso responsable de todos os bens da creación. Os pobos indíxenas aspiran a
lograr mellores condicións de vida, sobre todo en saúde e educación, a gozar do
desenvolvemento sustentable protagonizado e discernido por eles mesmos e que
manteña a harmonía coas súas formas tradicionais de vida, dialogando entre a
sabedoría e tecnoloxía dos seus antepasados e as novas adquiridas.
O clamor da terra e o berro dos pobres
10. Pero, a Amazonía hoxe é unha
fermosura ferida e deformada, un lugar de dor e violencia. Os atentados contra
a natureza teñen consecuencias contra a vida dos pobos. Esta única crise
socio-ambiental reflectiuse nas escoitas pre-sinodais que sinalaron as
seguintes ameazas contra a vida: apropiación e privatización de bens da
natureza, como a mesma auga; as concesións madeireiras legais e o ingreso de
madeireiras ilegais; a caza e a pesca predatorias; os mega-proxectos non
sustentables (hidroeléctricas, concesións forestais, tallas masivas,
monocultivos, estradas, hidrovías, ferrocarrís e proxectos mineiros e
petroleiros); a contaminación ocasionada pola industria extractiva e os
vertedoiros das cidades e, sobre todo, o cambio climático. Son ameazas reais
que traen asociadas graves consecuencias sociais: enfermidades derivadas da
contaminación, o narcotráfico, os grupos armados ilegais, o alcoholismo, a
violencia contra a muller, a explotación sexual, o tráfico e trata de persoas,
a venda de órganos, o turismo sexual, a perda da cultura orixinaria e da
identidade (idioma, prácticas espirituais e costumes), a criminalización e
asasinato de líderes e defensores do territorio. Detrás de todo iso están os
intereses económicos e políticos dos sectores dominantes, coa complicidade
dalgúns gobernantes e dalgunhas autoridades indíxenas. As vítimas son os
sectores máis vulnerables, os nenos, novos, mulleres e a irmá nai terra.
11. A comunidade científica, pola súa
banda, advirte dos riscos da deforestación, que ata a data achégase a case o
17% do bosque amazónico total, e que ameaza a supervivencia de todo o
ecosistema, pondo en perigo a biodiversidade e cambiando o ciclo vital da auga
para a supervivencia do bosque tropical. Ademais, a Amazonía desempeña tamén un
papel crítico como amortiguador contra o cambio climático e proporciona
invalorables e fundamentais sistemas de soporte vital relacionados co aire, a
auga, os chans, os bosques e a biomasa. Ao mesmo tempo, os expertos lembran que
utilizando ciencia e tecnoloxías avanzadas para unha bioeconomía innovadora de
bosques en pé e de ríos que flúen, é posible axudar a salvar ao bosque
tropical, protexer os ecosistemas da Amazonía e aos pobos indíxenas e
tradicionais, e ao mesmo tempo, brindar actividades económicas sustentables.
12. Un fenómeno para abordar son as
migracións. Na Rexión Amazónica, ocorren tres procesos migratorios simultáneos.
En primeiro lugar, os casos de mobilidade de grupos indíxenas en territorios de
circulación tradicional, separados por fronteiras nacionais e internacionais.
En segundo lugar, o desprazamento forzado de pobos indíxenas, campesiños e
ribeiregos expulsados dos seus territorios, e cuxo destino final adoita ser as
zonas máis pobres e peor urbanizadas das cidades. En terceiro lugar, as
migracións forzadas interrexionais e o fenómeno dos refuxiados, que obrigados
a saír dos seus países (entre outros, Venezuela, Haití, Cuba) deben cruzar a
Amazonía como corredor migratorio.
13. O desprazamento de grupos
indíxenas expulsados dos seus territorios ou atraídos polo falso brillo da
cultura urbana, representa unha especificidade única dos movementos migratorios
na Amazonía. Os casos en que a mobilidade destes grupos se produce en
territorios de circulación indíxena tradicional, separados por fronteiras
nacionais e internacionais, esixe atención pastoral transfronteiriza capaz de
comprender o dereito á libre circulación destes pobos. A mobilidade humana na
Amazonía revela o rostro de Xesús Cristo empobrecido e famento (cf. Mt 25,35),
expulsado e sen fogar (cf. Lc 3,1-3), e tamén na feminización da migración que
fai que miles de mulleres sexan vulnerables á trata de persoas, unha das
peores formas de violencia contra as mulleres e unha das violacións máis
perversas dos dereitos humanos. O tráfico de persoas vinculado, á migración,
require un permanente traballo pastoral en rede.
14. A vida das comunidades amazónicas
aínda non afectadas polo influxo da civilización occidental reflíctese na crenza e
os ritos sobre o actuar dos espíritos da divindade, chamados de innumerables
maneiras, con e no territorio, con e en relación coa natureza (LS 16, 91, 117,
138, 240). Recoñezamos que desde fai miles de anos coidaron a súa terra, as
súas augas e os seus bosques, e lograron preservalos ata hoxe para que a
humanidade poida beneficiarse do goce dos dons gratuítos da creación de Deus.
Os novos camiños da evanxelización deben construírse en diálogo con estes
coñecementos fundamentais nos que se manifestan como sementes da Palabra.
A Igrexa na Rexión Amazónica
15. A Igrexa no seu proceso de
escoita ao clamor do territorio e do berro dos pobos ha de facer memoria dos
seus pasos. A evanxelización en América Latina foi un don da Providencia que
chama a todos á salvación en Cristo. A pesar da colonización militar, política
e cultural, e máis aló da avaricia e a ambición dos colonizadores, houbo moitos
misioneiros que entregaron a súa vida para transmitir o Evanxeo. O sentido
misional non só inspirou a formación de comunidades cristiás, senón tamén unha
lexislación como as Leis de Indias, que protexían a dignidade dos indíxenas
contra os atropelos dos seus pobos e territorios. Tales abusos produciron
feridas as comunidades e opacaron a mensaxe da Boa Nova. Frecuentemente o
anuncio de Cristo realizouse en conivencia cos poderes que explotaban os
recursos e oprimían ás poboacións. No momento presente, a Igrexa ten a
oportunidade histórica de diferenciarse das novas potencias colonizadoras
escoitando aos pobos amazónicos para poder exercer con transparencia a súa
actividade profética. Ademais, a crise socioambiental abre novas oportunidades
para presentar a Cristo en toda a súa potencialidade liberadora e humanizadora.
16. Unha das páxinas máis gloriosas
da Amazonía escribírona os mártires. A participación dos seguidores de Xesús na
súa paixón, morte e resurrección gloriosa, acompañou ata o día de hoxe a vida
da Igrexa, especialmente nos momentos e lugares en que ela, por causa do
Evanxeo de Xesús, vive no medio dunha acentuada contradición, como sucede hoxe
con quen loitan valerosamente en favor dunha ecoloxía integral na Amazonía.
Este Sínodo recoñece con admiración a quen loitan, con gran risco das súas
propias vidas, para defender a existencia deste territorio.
Chamados a unha conversión integral
17. A escoita do clamor da terra e o
berro dos pobres e dos pobos da Amazonía cos que camiñamos chámanos a unha
verdadeira conversión integral, cunha vida simple e sobria, todo iso alimentado
por unha espiritualidade mística ao estilo de San Francisco de Asís,
exemplo de conversión integral vivida con alegría e gozo cristián (cf. LS
20-12). Unha lectura orante da Palabra de Deus axudaranos a profundar e
descubrir os xemidos do Espírito e animaranos no compromiso polo coidado da
"casa común".
18. Como Igrexa de discípulos
misioneiros suplicamos a graza desa conversión que "implica deixar brotar todas
as consecuencias do encontro con Xesucristo nas relacións co mundo que os
rodea" (LS 217); unha conversión persoal e comunitaria que nos compromete a
relacionarnos armónicamente coa obra creadora de Deus, que é a "casa común";
unha conversión que promova a creación de estruturas en harmonía co coidado da
creación; unha conversión pastoral baseada na sinodalidade, que recoñeza a
interacción de todo o creado. Conversión que nos leve a ser unha Igrexa en
saída que entre no corazón de todos os pobos amazónicos.
19. Así, a única conversión ao
Evanxeo vivo, que é Xesucristo, poderase despregar en dimensións
interconectadas para motivar a saída ás periferias existenciais, sociais e
xeográficas da Amazonía. Estas dimensións son: a pastoral, a cultural, a
ecolóxica e a sinodal, as cales están desenvolvidas no próximos catro
capítulos.
CAPITULO II
NOVOS CAMIÑOS DE CONVERSIÓN PASTORAL
20. Unha Igrexa misioneira en saída
esíxenos unha conversión pastoral. Para a Amazonía este camiñar supón tamén
"navegar", polos nosos ríos, os nosos lagos, entre a nosa xente. Na Amazonía a
auga únenos, non nos separa. A nosa conversión pastoral será samaritana, en
diálogo, acompañando persoas con rostros concretos de indíxenas, de campesiños,
de afrodescendientes e migrantes, de mozos, de habitantes das cidades. Todo iso
suporá unha espiritualidade da escoita e o anuncio. É así como camiñaremos e
navegaremos neste capítulo.
A Igrexa en saída misioneira
21. A Igrexa por natureza é
misioneira e ten a súa orixe no "amor fontal de Deus" (AG 2). O dinamismo
misioneiro que brota do amor de Deus irrádiase, expande, desborda e difúndese
en todo o universo. "Somos inseridos polo bautismo na dinámica de amor polo
encontro con Xesús que dá un novo horizonte á vida" (DAp 12). Este
desbordamento impulsa á Igrexa a unha conversión pastoral e transfórmanos en
comunidades vivas que traballen en equipo e en rede ao servizo da
evanxelización. A misión así comprendida non é algo optativo, unha actividade
da Igrexa entre outras, senón a súa propia natureza. A Igrexa é misión! «A
acción misioneira é o paradigma de toda a obra da Igrexa» (EG 15). Ser discípulo
misioneiro é algo máis que cumprir tarefas ou que facer cousas. Sitúase na orde
do ser. «Xesús indícanos a nós, os seus discípulos, que a nosa misión no mundo
non pode ser estática, senón que é itinerante. O cristián é un itinerante»
(Francisco, Angelus, 30/06/2019).
a. Igrexa samaritana, misericordiosa,
solidaria
22. Queremos ser unha Igrexa
Amazónica, samaritana, encarnada ao modo en que o Fillo de Deus encarnouse:
"asumiu as nosas enfermidades e cargou coas nosas doenzas" (Mt 8,17b). O que se
fixo pobre para enriquecernos coa súa pobreza (2 Co 8,9), por medio do seu
Espírito, exhorta aos discípulos misioneiros de hoxe a saír ao encontro de
todos, especialmente dos pobos orixinarios, os pobres, excluídos da sociedade e
os outros. Desexamos tamén unha Igrexa madalena, que se sinte amada e
reconciliada, que anuncia con gozo e convicción a Cristo crucificado e
resucitado. Unha Igrexa mariana que xera fillos á fe e edúcaos con agarimo e
paciencia aprendendo tamén das riquezas dos pobos. Queremos ser unha igrexa
servidora, kerigmática, educadora, inculturada no medio dos pobos que servimos.
b. Igrexa en diálogo ecuménico,
interrelixioso e cultural
23. A realidade pluriétnica,
pluricultural e plurirelixiosa da Amazonía demanda unha actitude de aberto
diálogo, recoñecendo igualmente a multiplicidade de interlocutores: os pobos
indíxenas, ribeiregos, campesiños e afrodescendientes, as outras Igrexas
cristiás e denominacións relixiosas, organizacións da sociedade civil,
movementos sociais populares, o Estado, en fin todas as persoas de boa vontade
que buscan a defensa da vida, a integridade da creación, a paz, o ben común.
24. Na Amazonía, "as relacións entre
católicos e pentecostales, carismáticos e evanxélicos non son fáciles. A
aparición repentina de novas comunidades, vinculada á personalidade dalgúns
predicadores, contrasta fortemente cos principios e a experiencia eclesiolóxica
das Igrexas históricas e pode ocultar o perigo de ser arrastrados polas ondas
emocionais do momento ou de encerrar a experiencia da fe en ambientes
protexidos e tranquilizadores. O feito de que non poucos fieis católicos se sintan
atraídos por estas comunidades é motivo de fricción, pero pode converterse,
pola nosa banda, nun motivo de exame persoal e renovación pastoral" (Papa
Francisco, 28.9.2018). O diálogo ecuménico, interrelixioso e intercultural debe
ser asumido como camiño irrenunciable da evanxelización na Amazonía (cf. DAp
227). A Amazonía é unha amálgama de credos, a maioría cristiáns. Ante a
devandita realidade, ábrensenos camiños reais de comuñón: "Non bastan as
manifestacións de bos sentimentos. Fan falta xestos concretos que penetren nos
espíritos e sacudan as conciencias, impulsando a cada un á conversión interior,
que é o fundamento de todo progreso no camiño do ecumenismo" (Benedito XVI,
Mensaxe aos Cardeais na Capela Sixtina, 20/04/2005). A centralidade da Palabra
de Deus na vida das nosas comunidades é factor de unión e diálogo. Ao redor da
Palabra pódense dar tantas accións comúns: traducións da Biblia ás linguas
locais, edicións en conxunto, difusión e distribución da Biblia e encontros
entre teólogos e de teólogos e teólogas católicos e de diversas confesións.
25. Na Amazonía, o diálogo
interrelixioso leva a cabo especialmente coas relixións indíxenas e os cultos
afrodescendientes. Estas tradicións merecen ser coñecidas, entendidas nas súas
propias expresións e na súa relación co bosque e a nai terra. Xunto con eles,
os cristiáns, baseados na súa fe na Palabra de Deus, ponse en diálogo,
compartindo as súas vidas, as súas preocupacións, as súas loitas, as súas
experiencias de Deus, para profundar mutuamente a súa fe e actuar xuntos en
defensa da "casa común". Para iso é necesario que as igrexas da Amazonía
desenvolvan iniciativas de encontro, estudo e diálogo cos seguidores destas
relixións. O diálogo sincero e respectuoso é a ponte cara á construción do "bo
vivir". No intercambio de dons, o Espírito conduce cada vez máis cara á verdade
e o ben (cf. EG 250).
Igrexa misioneira que serve e acompaña aos
pobos amazónicos
26. Este Sínodo quere ser un forte
chamado a todos os bautizados da Amazonía a ser discípulos misioneiros. O envío
á misión é inherente ao bautismo e é para todos os bautizados. Por el todos recibimos
a mesma dignidade de ser fillos e fillas de Deus, e ningún pode ser excluído da
misión de Xesús aos seus discípulos. "Vaian por todo o mundo e proclamen a Boa
Nova a toda a creación" (Mc 16,15). De alí que cremos necesario xerar un maior
impulso misioneiro entre as vocacións nativas; a Amazonía debe ser evanxelizada
tamén polos amazónicos.
a. Igrexa con rostro indíxena, campesiño e
afrodescendiente
27. É urxente dar á pastoral indíxena
o seu lugar específico na Igrexa. Partimos de realidades plurais e culturas
diversas para definir, elaborar e adoptar accións pastorais, que nos permitan
desenvolver unha proposta evanxelizadora no medio das comunidades indíxenas,
situándonos dentro do marco dunha pastoral indíxena e da terra. A pastoral dos
pobos indíxenas ten unha especificidade propia. As colonizaciones motivadas
polo extractivismo a través da historia, coas diferentes correntes migratorias,
puxéronas nunha situación de alta vulnerabilidade. Neste contexto, como Igrexa,
segue sendo necesario crear ou manter unha opción preferente polos pobos
indíxenas, en virtude da cal teñen que establecerse e consolidarse os
organismos diocesanos de pastoral indíxena cunha acción misioneira renovada,
que escoite, dialogue, estea encarnada e cunha presenza permanente. A opción
preferente polos pobos indíxenas, coas súas culturas, identidades e historias,
esíxenos aspirar a unha Igrexa indíxena con sacerdotes e ministros propios
sempre unidos e en total comuñón coa Igrexa católica.
28. Recoñecendo a importancia da
atención que a Igrexa está chamada a prestar na Amazonía ao fenómeno da
urbanización e aos problemas e perspectivas relacionados con ela, é necesaria
unha referencia ao mundo rural no seu conxunto e á pastoral rural en particular.
Desde o punto de vista pastoral, a Igrexa debe dar respostas ao fenómeno do
despoboamento do campo, con todas as consecuencias que diso se derivan (perda
de identidade, laicismo imperante, explotación do traballo rural,
desintegración familiar, etc.).
b. Igrexa con rostro migrante
29. Dado o seu incremento e volume,
actualmente o fenómeno das migracións converteuse nun inédito reto político,
social e eclesial (cf. DÁ, 517, a). Ante iso, moitas comunidades eclesiais,
recibiron aos migrantes con moita xenerosidade, lembrando que: "fun forasteiro
e hospedáchesme" (Mt 25,35). O desprazamento forzado de familias indíxenas,
campesiñas, afrodescendientes e ribeiregas, expulsadas dos seus territorios
pola presión sobre os mesmos ou pola asfixia ante a falta de oportunidades,
esixe unha pastoral de conxunto na periferia dos centros urbanos. Para iso será
preciso crear equipos misioneiros para o seu acompañamento, coordinando coas
parroquias e demais institucións eclesiais e extraeclesiais as condicións de
acollida, ofrecendo liturxias inculturadas e nas linguas dos migrantes;
promovendo espazos de intercambios culturais, favorecendo a integración na
comunidade e na cidade e motivándolles neste labor ao protagonismo.
c. Igrexa con rostro novo
30. Entre os diversos rostros das
realidades panamazónicas, destaca o dos novos presentes en todo o territorio.
Son novos con rostros e identidades indíxenas, afrodescendientes, ribeiregos,
extractivistas, migrantes, refuxiados, entre outros. Mozos residentes de zonas
rurais e urbanas, que diariamente soñan e buscan mellores condicións de vida,
co profundo desexo de ter unha vida plena. Novos estudantes, traballadores e
con forte presenza e participación en diversos espazos sociais e eclesiais. Entre
a mocidade amazónica, preséntanse realidades tristes como pobreza, violencia,
enfermidades, prostitución infantil, explotación sexual, uso e tráfico de
drogas, embarazo precoz, desemprego, depresión, trata de persoas, novas formas
de escravitude, tráfico de órganos, dificultades para acceder á educación,
saúde e asistencia social. Lamentablemente, nos últimos anos, houbo un aumento
significativo no suicidio entre os mozos, así como o crecemento da poboación
xuvenil encarcerada e crimes entre e contra os mozos, especialmente
afrodescendientes e periféricos. Eles vivindo no gran territorio do Amazonas,
teñen os mesmos soños e anhelos como outros mozos neste mundo: ser
considerados, respectados, ter oportunidades de estudo, traballo, dun futuro de
esperanza. Pero viven unha intensa crise de valores, ou unha transición cara a
outros modos de concepción da realidade, onde os elementos éticos están a
cambiar, mesmo para os mozos indíxenas. O labor da Igrexa é a de acompañalos
para facer fronte a toda situación que destrúa a súa identidade ou dane a súa
autoestima.
31. Os mozos tamén están intensamente
presentes nos contextos migratorios do territorio. Unha atención especial
merece a realidade dos mozos nos centros urbanos. Cada vez máis as cidades son
receptoras de todos os grupos étnicos, pobos e problemas da Amazonía. A
Amazonía rural estase despoblando; as cidades enfróntanse a enormes problemas
de delincuencia xuvenil, falta de traballo, loitas étnicas e inxustizas
sociais. Aquí, en particular, a Igrexa está chamada a ser unha presenza
profética entre os mozos, ofrecéndolles un acompañamento adecuado e unha
educación apropiada.
32. En comuñón coa realidade xuvenil
amazónica, a Igrexa proclama a Boa Nova de Xesús aos mozos, o discernimiento e
acompañamento vocacional, o lugar de apreciación da cultura e identidade local,
o liderado xuvenil, a promoción dos dereitos da mocidade, o fortalecemento de
espazos creativos, innovadores e diferenciados de evangelización a través dun
ministerio xuvenil renovado e audaz. Unha pastoral sempre en proceso, centrada
en Xesucristo e o seu proxecto, dialóxica e integral, comprometida con todas as
realidades xuvenís existentes no territorio. Os mozos indíxenas teñen un enorme
potencial e participan activamente nas súas comunidades e organizacións
contribuíndo como líderes e animadores, en defensa dos dereitos, especialmente
no territorio, a saúde e a educación. Doutra banda, son as principais vítimas
da inseguridade sobre as terras indíxenas e a ausencia de políticas públicas
específicas e de calidade. A difusión do alcol e as drogas a miúdo chega ás
comunidades indíxenas, danando gravemente aos mozos e impedíndolles vivir en
liberdade para construír os seus soños e participar activamente na comunidade.
33. O protagonismo dos mozos aparece
claramente nos documentos do Sínodo dos Mozos (160, 46) na exhortación papal
Christus Vivit (170) e na Encíclica Laudato Si (209). Os mozos queren ser
protagonistas e a Igrexa Amazónica quere recoñecerlles o seu espazo. Quere ser
compañeira á escoita recoñecendo aos mozos como un lugar teolóxico, como
"profetas de esperanza", comprometidos co diálogo, ecoloxicamente
sensibles e atentos á "casa común". Unha Igrexa que acolle e camiña cos mozos,
especialmente nas periferias. Fronte a isto, xorden tres urxencias: promover
novas formas de evanxelización a través dos medios sociais (Francisco, Christus
Vivit 86); axudar ao mozo indíxena a lograr unha sa interculturalidade; axudalos
para facer fronte á crise de antivalores que destrúe a súa autoestima e failles
perder a súa identidade.
d. Igrexa que percorre novos camiños na
pastoral urbana
34. A forte tendencia da humanidade a
concentrarse en cidades, mígrase das pequenas ás máis grandes, dáse tamén na
Amazonía. Ao crecemento acelerado das metrópoles amazónicas acompáñanlle a
xeración de periferias urbanas. Á vez, transmítense estilos de vida, formas de
convivencia, linguas e valores configurados polas metrópoles e que cada vez
máis se implantan tanto nas comunidades indíxenas como no resto do mundo rural.
A familia na cidade é un lugar de síntese entre a cultura tradicional e a
moderna. Con todo, as familias a miúdo sofren de pobreza, vivenda precaria,
falta de traballo, aumento do consumo de drogas e alcol, discriminación e
suicidio infantil. Ademais, na vida familiar hai falta de diálogo entre as
xeracións e as tradicións e a lingua pérdense. As familias tamén se enfrontan a
novos problemas de saúde, que requiren unha educación adecuada en materia de
maternidade. Os rápidos cambios actuais afectan á familia amazónica. Así,
atopamos novos formatos familiares: familias monoparentais baixo a
responsabilidade das mulleres, aumento das familias separadas, unións
consensuadas e familias reunidas, diminución dos matrimonios institucionais. A
cidade é unha explosión de vida, porque "Deus vive na cidade" (DAp 514). Nela
hai ansiedades e procuras do sentido da vida, conflitos, pero tamén
solidariedade, fraternidade, desexo de bondade, verdade e xustiza" (cfr.
EG 71-75). Evangelizar a cidade ou a cultura urbana significa "lograr e,
por así dicilo, modificar pola forza do Evanxeo os criterios de xuízo, os
valores que contan, os centros de interese, as liñas de pensamento, as fontes
de inspiración e os modelos de vida da humanidade, que se presentan en
contraste coa Palabra de Deus e o designio de salvación" (EN 19).
35. É necesario defender o dereito de
todas as persoas á cidade. O reivindicado dereito á cidade defínese como o goce
equitativo das cidades dentro dos principios de sustentabilidade, democracia e
xustiza social. No entanto, tamén será preciso incidir nas políticas públicas e
promover iniciativas que melloren a calidade de vida no mundo rural evitando
así o seu desprazamento descontrolado.
36. As comunidades eclesiais de base
foron e son un don de Deus ás Igrexas locais da Amazonía. Con todo, é necesario
recoñecer que, co tempo, algunhas comunidades eclesiais asentáronse, debilitado
ou mesmo desaparecido. Pero a gran maioría segue sendo perseverante e é o
fundamento pastoral de moitas parroquias. Hoxe os grandes perigos das
comunidades eclesiais proveñen principalmente do secularismo, do
individualismo, da falta de dimensión social e da ausencia de actividade
misioneira. Por iso, é necesario que os pastores animen en todos e cada un dos
fieis ao discipulado misioneiro. A comunidade eclesial deberá estar presente
nos espazos de participación de políticas públicas onde se articulan accións
para revitalizar a cultura, a convivencia, o lecer e a celebración. Debemos
loitar para que as "favelas" e "vilas miseria", teñan asegurados os dereitos
básicos fundamentais; auga, enerxía, vivenda e promover a cidadanía ecolóxica
integral. Instituir o ministerio de acollida nas comunidades urbanas da
Amazonía para a solidariedade fraterna cos migrantes, refuxiados, persoas sen
fogar e persoas que abandonaron as zonas rurais.
37. Unha atención especial merece a
realidade dos indíxenas nos centros urbanos, pois son os máis expostos aos enormes
problemas de delincuencia xuvenil, falta de traballo, loitas étnicas e
inxustizas sociais. É un dos maiores desafíos hoxe en día: cada vez máis
cidades son os lugares de destino de todos os grupos étnicos e pobos da
Amazonía. Deberase articular unha pastoral indíxena da cidade que atenda esta
realidade específica.
e. Unha espiritualidade da escoita e o
anuncio
38. A acción pastoral susténtase
nunha espiritualidade que se basea na escoita da palabra de Deus e o berro do
seu pobo, para despois poder anunciar con espírito profético a boa nova.
Recoñecemos que a Igrexa que escoita o clamor do Espírito no berro da Amazonía
pode facer seus os gozos e as esperanzas, as tristezas e angustias de todos,
pero especialmente dos máis pobres (cf. GS 1), que son fillas e fillos
predilectos de Deus. Descubrimos que as augas caudalosas do Espírito,
semellantes ás do río Amazonas, que periodicamente se desbordan, condúcennos a
esa vida sobreabundante que Deus nos ofrece para compartila no anuncio.
Novos camiños para a conversión pastoral
39. Os equipos misioneiros
itinerantes na Amazonía, van tecendo e facendo comunidade no camiño, axudan a
fortalecer a sinodalidade eclesial. Poden sumar varios carismas, institucións e
congregacións, laicos e laicas, relixiosos e relixiosas, sacerdotes. Sumar
para chegar xuntos onde sós non se pode. As xiras dos misioneiros que saen da
súa sede e pasan un tempo visitando comunidade por comunidade e celebrando
sacramentos dan pé ao que se chama a "pastoral de visita". Trátase dun tipo de
método de pastoral que responde as condicións e posibilidades actuais das nosas
igrexas. Grazas a eses métodos, e pola acción do Espírito Santo, esas
comunidades desenvolveron tamén unha rica ministerialidad que é motivo de
acción de grazas.
40. Propomos unha rede itinerante que
reuna os distintos esforzos dos equipos que acompañan e dinamizan a vida e a fe
das comunidades na Amazonía. Os camiños de incidencia política para a
transformación da realidade deben ser discernidos cos pastores e laicos. Con
miras a pasar de visitas pastorais a unha presenza máis permanente, as
congregacións e/ou provincias de relixiosos/as do mundo, que aínda non están
involucrados en misións, son convidados a establecer polo menos unha fronte
misioneiro en calquera dos países amazónicos.
CAPITULO III
NOVOS CAMIÑOS DE CONVERSIÓN CULTURAL
41. América Latina posúe unha inmensa
biodiversidade e unha gran diversidade cultural. Nela, a Amazonía é unha terra
de bosques e de auga, de páramos e humidais, de sabanas e cordilleiras, pero
sobre todo terra de innumerables pobos, moitos deles milenarios, habitantes
ancestrais do territorio, pobos de perfume antigo que continúan aromando o
continente contra toda desesperanza. A nosa conversión debe ser tamén cultural,
facernos ao outro, aprender do outro. Estar presentes, respectar e recoñecer os
seus valores, vivir e practicar a inculturación e a interculturalidade no noso
anuncio da Boa Noticia. Expresar e vivir a fe na Amazonía é un desafío sempre
facéndose. Ela encárnase non só na pastoral senón nas accións concretas para co
outro, na atención da saúde, na educación, na solidariedade e apoio para cos
máis vulnerables. Quixésemos compartir nesta sección todo iso.
O rostro de Igrexa nos pobos amazónicos
42. Nos territorios da Amazonía hai
unha realidade pluricultural que esixe ter unha mirada que inclúa a todos e a
usar expresións que permitan identificar e vincular a todos os grupos e reflectir
identidades que sexan recoñecidas, respectadas e promovidas tanto na Igrexa
como na sociedade, que debe atopar nos pobos amazónicos un interlocutor válido
para o diálogo e o encontro. Puebla fala dos rostros que habitan en
Latinoamérica e constata que, nos pobos orixinarios, hai unha mestizaxe que
creceu e segue crecendo co encontro e desencontros entre as diferentes culturas
que fan parte do continente. Este rostro, tamén da Igrexa na Amazonía é un
rostro que se encarna no seu territorio, que evanxeliza e abre camiños para que
os pobos sentan acompañados en diferentes procesos de vida evanxélica. Tamén,
está presente un renovado sentido misioneiro por parte dos habitantes dos
mesmos pobos, realizando a misión profética e samaritana da Igrexa que debe
fortalecerse coa apertura ao diálogo doutras culturas. Só unha Igrexa
misioneira inserta e inculturada fará xurdir as igrexas particulares autóctonas,
con rostro e corazón amazónicos, enraizadas nas culturas e tradicións propias
dos pobos, unidas na mesma fe en Cristo e diversas na súa maneira de vivila,
expresala e celebrala.
a. Os valores culturais dos pobos
amazónicos
43. Na xente da Amazonía atopamos
ensinos para a vida. Os pobos orixinarios e os que chegaron posteriormente e
forxaron a súa identidade na convivencia, achegan valores culturais nos que
descubrimos as sementes do Verbo. Na selva non só a vexetación está entrelazada
sostendo unha especie á outra, tamén os pobos interrelaciónanse entre si nunha
rede de alianzas que a todos achega ganancia. A selva vive das interrelacións
e interdependencias e isto ocorre en todos os ámbitos da vida. Grazas a iso, o
fráxil equilibrio da Amazonía, mantívose por séculos.
44. O pensamento dos pobos indíxenas
ofrece unha visión integradora da realidade, que é capaz de comprender as
múltiples conexións existentes entre todo o creado. Isto contrasta coa corrente
dominante do pensamento occidental que tende a fragmentar para entender a
realidade, pero non logra volver articular o conxunto das relacións entre os
diversos campos de coñecemento. O manexo tradicional do que a natureza lles
ofrece foi feito do modo que hoxe denominamos manexo sustentable. Atopamos
ademais outros valores nos pobos orixinarios como son a reciprocidade, solidariedade,
o sentido comunitario, a igualdade, a familia, a súa organización social e o
sentido de servizo.
b. Igrexa presente e aliada dos pobos nos
seus territorios
45. A cobiza pola terra está na raíz
dos conflitos que conducen ao etnocidio, así como ao asasinato e a
criminalización dos movementos sociais e dos seus dirixentes. A demarcación e
protección da terra é unha obrigación dos Estados nacionais e dos seus
respectivos gobernos. Con todo, boa parte dos territorios indíxenas están
desprovistos de protección e os xa demarcados están a ser invadidos por frontes
extractivas como a minería e a extracción forestal, polos grandes proxectos de
infraestrutura, polos cultivos ilícitos e polos latifundios que promoven o
monocultivo e a gandaría extensiva.
46. Desta maneira, a Igrexa
comprométese a ser aliada dos pobos amazónicos para denunciar os atentados
contra a vida das comunidades indíxenas, os proxectos que afectan o medio
ambiente, a falta de demarcación dos seus territorios, así como o modelo
económico de desenvolvemento depredador e ecocida. A presenza da Igrexa entre
as comunidades indíxenas e tradicionais necesita esta conciencia de que a
defensa da terra non ten outra finalidade que a defensa da vida.
47. A vida dos pobos indíxenas,
mestizos, ribeiriños, campesiños, quilombolas e/ou afrodescendientes e as
comunidades tradicionais vese ameazada pola destrución, a explotación ambiental
e a violación sistemática dos seus dereitos territoriais. É preciso defender os
dereitos á libre determinación, a demarcación de territorios e a consulta
previa, libre e informada. Estes pobos teñen "condicións sociais, culturais e
económicas que os distinguen doutros sectores da comunidade nacional, e que se
rexen total ou parcialmente polos seus propios costumes ou tradicións ou por
unha lexislación especial" (Conv. 169 OIT, art. 1º, 1a). Para a Igrexa, a
defensa da vida, a comunidade, a terra e os dereitos dos pobos indíxenas é un
principio evanxélico, en defensa da dignidade humana: «Vin para que os homes
teñan vida e a teñan en abundancia» (Xn 10, 10b).
48. A Igrexa promove a salvación
integral da persoa humana, valorando a cultura dos pobos indíxenas, falando das
súas necesidades vitais, acompañando aos movementos nas súas loitas polos seus
dereitos. O noso servizo pastoral constitúe un servizo para a vida plena dos
pobos indíxenas, que nos move a anunciar a Boa Nova do Reino de Deus e a
denunciar as situacións de pecado, estruturas de morte, violencia e inxustizas,
promovendo o diálogo intercultural, interrelixioso e ecuménico (cf. DAp 95).
49. Un capítulo específico precisan
os Pobos Indíxenas en Illamento Voluntario (PIAV) ou Pobos Indíxenas en
Illamento e Contacto Inicial (PIACI). Na Amazonía existen preto de 130 pobos ou
segmentos de pobos, que non manteñen contactos sistemáticos ou permanentes coa
sociedade envolvente. Abusos e violacións sistemáticas do pasado provocaron a
súa migración a lugares máis inaccesibles, buscando protección, procurando
preservar a súa autonomía e optando por limitar ou evitar as súas relacións con
terceiros. Hoxe continúan tendo a súa vida ameazada pola invasión dos seus
territorios desde diversas frontes e pola súa baixa demografía, quedando
expostos á limpeza étnica e á desaparición. No seu encontro cos Pobos Indíxenas
de xaneiro de 2018 en Porto Maldonado, o Papa Francisco lémbranos: "Son os máis
vulnerables de entre os vulnerables (...) Sigan defendendo a estes irmáns máis
vulnerables. A súa presenza lémbranos que non podemos dispor dos bens comúns ao
ritmo da avidez de consumo." (Fr. PM). Unha opción pola defensa dos PIAV/PIACI,
non exime da responsabilidade pastoral ás Igrexas locais sobre eles.
50. Esta responsabilidade debe
manifestarse en accións específicas pola defensa dos seus dereitos, concretarse
en accións de incidencia para que os Estados asuman a defensa dos seus dereitos
mediante a garantía legal e inviolable dos territorios que ocupan de forma
tradicional, inclusive adoptando medidas de precaución nas rexións onde habendo
só indicios da súa presenza, esta non é confirmada oficialmente e establecendo
mecanimos de cooperación bilateral entre estados, cando estes grupos ocupen
espazos transfronteirizos. En todo momento débese garantir o respecto á súa
autodeterminación e á súa libre decisión sobre o tipo de relacións que queren
establecer con outros grupos. Para iso será preciso que todo o pobo de Deus, e
en especial as poboacións veciñas aos territorios dos PIAV/PIACI, sexan
sensibilizados sobre o respecto a estes pobos e a importancia da
inviolabilidade dos seus territorios. Como San Xoán Paulo II dixo en Cuiabá, en
1991 "A Igrexa, queridos irmáns e irmás indios, estivo e seguirá estando sempre
ao voso lado para defender a dignidade dos seres humanos, o seu dereito a ter
unha vida propia e pacífica, respectando os valores das súas tradicións,
costumes e culturas".
Camiños para unha Igrexa inculturada
51. Cristo coa encarnación deixou a
súa prerrogativa de Deus e fíxose home nunha cultura concreta para
identificarse con toda a humanidade. A inculturación é a encarnación do Evanxeo
nas culturas autóctonas ("o que non se asume non se redime", San Ireneo, cf.
Poboa 400) e ao mesmo tempo a introdución destas culturas na vida da Igrexa.
Neste proceso os pobos son protagonistas e acompañados polos seus axentes e
pastores.
a. A vivencia da fe expresada na piedade
popular e a catequese inculturada
52. A piedade popular constitúe un
importante medio que vincula a moitos pobos da Amazonía coas súas vivencias
espirituais, as súas raíces culturais e a súa integración comunitaria. Son
manifestacións coas que o pobo expresa a súa fe, a través de imaxes, símbolos,
tradicións, ritos e outros sacramentales. As peregrinacións, procesións e
festas patronais deben ser apreciadas, acompañadas, promovidas e algunhas veces
purificadas, xa que son momentos privilexiados de evanxelización que deben
levar ao encontro con Cristo. As devocións marianas están moi arraigadas na
Amazonía e en toda América Latina.
53. É característica a non
clericalización das irmandades, confrarías e grupos vinculados á piedade
popular. Os laicos asumen un protagonismo que dificilmente alcanzan noutros
ámbitos eclesiais, coa participación de irmáns e irmás que exercen servizos e
dirixen oracións, bendicións, cantos sacros tradicionais, animan novenas,
organizan procesións, promoven as festas patronais, etc. É preciso "dar unha
catequese apropiada e acompañar a fe xa presente na relixiosidade popular. Unha
maneira concreta pode ser ofrecer un proceso de iniciación cristiá.... que nos
leva a asemellarnos cada vez máis a Xesucristo, provocando a progresiva
apropiación das súas actitudes" (DAp 300).
b. O misterio da fe reflexionado nunha
teoloxía inculturada
54. A teoloxía india, a teoloxía de
rostro amazónico e a piedade popular xa son riqueza do mundo indíxena, da súa
cultura e espiritualidade. O misioneiro e axente de pastoral cando leva a
palabra do Evanxeo de Xesús identifícase coa cultura e prodúcese o encontro do
que nace o testemuño, o servizo, o anuncio e aprendizaxe das linguas. O mundo
indíxena cos seus mitos, narrativa, ritos, cancións, danza e expresións
espirituais enriquece o encontro intercultural. Xa Puebla recoñece que «as
culturas non son terreo baleiro, carente de auténticos valores. A
evanxelización da Igrexa non é un proceso de destrución, senón de consolidación
e fortalecemento dos devanditos valores; unha contribución ao crecemento dos
"xermes do verbo"» (DP 401, cf. GS 57) presentes nas culturas.
Camiños para unha Igrexa intercultural
a. O respecto ás culturas e aos dereitos
dos pobos
55. Todos estamos convidados a
achegarnos aos pobos amazónicos de igual a igual, respectando a súa historia,
as súas culturas, o seu estilo do "bo vivir" (PF 06.10.19). O colonialismo é a
imposición de determinados modos de vivir duns pobos sobre outros, tanto
económica, cultural ou relixiosamente. Rexeitamos unha evanxelización de estilo
colonialista. Anunciar a Boa Nova de Xesús implica recoñecer os xermes do Verbo
xa presentes nas culturas. A evanxelización que hoxe propomos para a Amazonía,
é o anuncio inculturado que xera procesos de interculturalidade, procesos que
promoven a vida da Igrexa cunha identidade e un rostro amazónico.
b. A promoción do diálogo intercultural
nun mundo global
56. Na tarefa evanxelizadora da
Igrexa, que non debe confundirse con proselitismo, haberemos de incluír,
procesos claros de inculturación dos nosos métodos e esquemas misioneiros. En
concreto proponse aos centros de investigación e pastoral da igrexa que, en
alianza cos pobos indíxenas, estuden, recompilen e sistematicen as tradicións
dos grupos étnicos amazónicos para favorecer un traballo educativo que parta da
súa identidade e cultura, axude na promoción e defensa dos seus dereitos,
conserve e difunda o seu valor no escenario cultural latinoamericano.
57. As accións educativas ven hoxe
interpeladas pola necesidade de inculturación. É un desafio buscar metodoloxías
e contidos adecuados aos pobos nos cales se quere exercer o ministerio do
ensino. Para iso, é importante o coñecemento das súas linguas, as súas crenzas
e aspiracións, as súas necesidades e esperanzas; así como a construción
colectiva de procesos educativos que teñan tanto na forma como nos contidos, a
identidade cultural das comunidades amazónicas, insistindo na formación da
ecoloxía integral como eixo transversal.
c. Os desafíos para a saúde, a educación e
a comunicación
58. A Igrexa asume como tarefa
importante promover a educación en saúde preventiva e ofrecer asistencia
sanitaria en lugares onde a asistencia do Estado non chega. Requírese favorecer
iniciativas de integración que beneficien a saúde dos amazónicos. Tamén é
importante promover a socialización de coñecementos ancestrais no campo do
medicamento tradicional propia de cada cultura.
59.
Entre as complexidades do
territorio amazónico, destacamos a fraxilidade da educación sobre todo nos
pobos indíxenas. Aínda que a educación é un dereito humano, a calidade
educativa é deficiente e a deserción escolar moi frecuente, sobre todo nas nenas.
A educación evanxeliza, promove a transformación social, empoderando ás persoas
cun san sentido critico. "Unha boa educación escolar a unha temperá idade pon
sementes que poden producir efectos ao longo dunha vida" (LS 213). É a nosa
tarefa promover unha educación para a solidariedade, que brote da conciencia
dunha orixe común e dun futuro compartido por todos (cf. LS 202). É preciso
esixir aos gobernos a implementación dunha educación pública, intercultural e
bilingüe.
60. O mundo, cada vez máis
globalizado e complexo, desenvolveu unha rede informativa sen precedentes. Con
todo, tal fluxo de información instantánea non leva a unha mellor comunicación
ou conexión entre os pobos. Na Amazonía, queremos promover unha cultura
comunicativa que favoreza o diálogo, a cultura do encontro, e o coidado da
"casa común". Motivados por unha ecoloxía integral, desexamos potenciar os
espazos de comunicación xa existentes na rexión, para así promover de modo
urxente unha conversión ecolóxica integral. Para iso, é preciso colaborar coa
formación de axentes de comunicación autóctonos, especialmente indíxenas. Eles
non só son interlocutores privilexiados para a evanxelización e a promoción
humana no territorio, senón que ademais axúdannos a difundir a cultura do "bo
vivir" e do coidado pola creación.
61. Co fin de desenvolver as diversas
conexións con toda a Amazonía e mellorar a súa comunicación, a Igrexa quere
crear unha rede de comunicación eclesial panamazónica, que comprende os
diversos medios utilizados polas igrexas particulares e outros organismos
eclesiais. A súa contribución pode ter resonancia e axuda na conversión
ecolóxica da Igrexa e o planeta. A REPAM pode colaborar no asesoramento e apoio
aos procesos formativos, seguimento e fortalecemento da comunicación na rexión
panamazónica.
Novos camiños para a conversión cultural
62. Neste sentido propomos a creación
dunha rede escolar de educación bilingüe para a Amazonía (similar a Fe e
Alegría) que articule propostas educativas que respondan as necesidades das
comunidades, respectando, valorando e integrando nelas a identidade cultural e
a lingüística.
63. Queremos soster, apoiar e
favorecer as experiencias educativas de educación intercultural bilingüe que xa
existen nas xurisdicións eclesiásticas da Amazonía e implicar a universidades
católicas para que traballen e comprométanse en rede.
64. Buscaremos novas formas de
educación convencional e non convencional, como a educación a distancia, de
acordo coas necesidades dos lugares, tempos e persoas.
Comentarios
Publicar un comentario