EVANGELII GAUDIUM - Capítulo 1

Capítulo primeiro

A transformación misioneira da Igrexa

I. Unha Igrexa en saída [20-24]

Primerear, involucrarse, acompañar, frutificar e festexar [24]

II. Pastoral en conversión [25-33]

Unha impostergable renovación eclesial [27-33]

III. Desde o corazón do Evanxeo [34-39]

IV. A misión que se encarna nos límites humanos [40-45]

------------------------------------------

CAPÍTULO PRIMEIRO

A TRANSFORMACIÓN MISIONEIRA DA IGREXA

19. A evanxelización obedece ao mandato misioneiro de Xesús: « Ide, pois, e facede discípulos meus a tódolos pobos, bautizándoos no nome do Pai e do Fillo e do Espírito Santo; ensinándolles a gardar canto vos mandei. Asegúrovos que eu estarei sempre convosco ata a fin do mundo» (Mt 28,19-20). Nestes versículos preséntase o momento no cal o Resucitado envía aos seus a predicar o Evanxeo en todo tempo e por todas partes, de maneira que a fe nel difúndase en cada recuncho da terra.

I. Unha Igrexa en saída

20. Na Palabra de Deus aparece permanentemente este dinamismo de «saída» que Deus quere provocar nos crentes. Abraham aceptou o chamado a saír cara a unha terra nova (cf. Xn 12,1-3). Moisés escoitou o chamado de Deus: « Agora anda, Eu mándote » (Ex 3,10), e fixo saír ao pobo cara á terra da promesa (cf. Ex 3,17). A Xeremías díxolle: « Pois a onde eu te mande, irás » (Xr 1,7). Hoxe, en este «ide» de Xesús, están presentes os escenarios e os desafíos sempre novos da misión evanxelizadora da Igrexa, e todos somos chamados a esta nova «saída» misioneira. Cada cristián e cada comunidade discernirá cal é o camiño que o Señor lle pide, pero todos somos convidados a aceptar este chamado: saír da propia comodidade e atreverse a chegar a todas as periferias que necesitan a luz do Evanxeo.

21. A ledicia do Evanxeo que enche a vida da comunidade dos discípulos é unha ledicia misioneira. Experiméntana os setenta e dous discípulos, que regresan da misión cheos de gozo (cf. Lc 10,17). Vívea Xesús, que se estremece de gozo no Espírito Santo e encomia ao Pai porque a súa revelación alcanza aos pobres e pequeniños (cf. Lc 10,21). Séntena cheos de admiración os primeiros que se converten ao escoitar predicar aos Apóstolos «cada un na súa propia lingua» (Ftos 2,6) en Pentecostés. Esa ledicia é un signo de que o Evanxeo foi anunciado e está a dar froito. Pero sempre ten a dinámica do éxodo e do don, do saír de si, do camiñar e sementar sempre de novo, sempre máis aló. O Señor di: « Vaiamos a outro sitio, ás aldeas veciñas, para predicarmos tamén alí, que para isto vin» (Mc 1,38). Cando está sementada a semente nun lugar, xa non se detén para explicar mellor ou para facer máis signos alí, senón que o Espírito móveo a saír cara a outros pobos.

22. A Palabra ten en si unha potencialidade que non podemos predicir. O Evanxeo fala dunha semente que, unha vez sementada, crece por si soa tamén cando o agricultor dorme (cf. Mc 4,26-29). A Igrexa debe aceptar esa liberdade inaferrable da Palabra, que é eficaz á súa maneira, e de formas moi diversas que adoitan superar as nosas previsións e romper os nosos esquemas.

23. A intimidade da Igrexa con Xesús é unha intimidade itinerante, e a comuñón «esencialmente configúrase como comuñón misioneira».[20] Fiel ao modelo do Mestre, é vital que hoxe a Igrexa salga a anunciar o Evanxeo a todos, en tódolos lugares, en todas as ocasións, sen demoras, sen noxo e sen medo. A ledicia do Evanxeo é para todo o pobo, non pode excluír a ninguén. Así llo anuncia o anxo aos pastores de Belén: «Non vos asustedes, que vos veño anunciar unha boa nova: vai haber unha gran alegría para todo o pobo» (Lc 2,10). A Apocalipse refírese a « unha boa nova eterna para pregoárllela ós habitantes da terra, a tódalas nacións, razas, linguas e pobos» (Ap 14,6).

Primerear, involucrarse, acompañar, frutificar e festexar

24. A Igrexa en saída é a comunidade de discípulos misioneiros que primerean, que se involucran, que acompañan, que frutifican e festexan. «Primerear»: saiban desculpar este neoloxismo. A comunidade evanxelizadora experimenta que o Señor tomou a iniciativa, primereouna no amor (cf. 1 Xn 4,10); e, por iso, ela sabe adiantarse, tomar a iniciativa sen medo, saír ao encontro, buscar aos afastados e chegar ás cruces dos camiños para convidar aos excluídos. Vive un desexo inesgotable de brindar misericordia, froito de experimentar a infinita misericordia do Pai e a súa forza difusiva. Atrevámonos un pouco máis a primerear! Como consecuencia, a Igrexa sabe «involucrarse». Xesús lavou os pés aos seus discípulos. O Señor involúcrase e involucra aos seus, póndose de xeonllos ante os demais para lavalos. Pero logo di aos discípulos: «Seredes felices, con tal de que as cumprades» (Xn 13,17). A comunidade evanxelizadora métese con obras e xestos na vida cotiá dos demais, achica distancias, abáixase ata a humillación se é necesario, e asume a vida humana, tocando a carne sufriente de Cristo no pobo. Os evanxelizadores teñen así «cheiro a ovella» e estas escoitan a súa voz. Logo, a comunidade evanxelizadora disponse a «acompañar». Acompaña á humanidade en todos os seus procesos, por máis duros e prolongados que sexan. Sabe de esperas longas e de aguante apostólico. A evanxelización ten moito de paciencia, e evita maltratar límites. Fiel ao don do Señor, tamén sabe «frutificar». A comunidade evanxelizadora sempre está atenta aos froitos, porque o Señor a quere fecunda. Coida o trigo e non perde a paz pola cizaña. O sembrador, cando ve despuntar a cizaña no medio do trigo, non ten reaccións queixosas nin alarmistas. Atopa a maneira de que a Palabra se encarne nunha situación concreta e dea froitos de vida nova, aínda que en aparencia sexan imperfectos ou inacabados. O discípulo sabe dar a vida enteira e xogala ata o martirio como testemuño de Xesucristo, pero o seu soño non é encherse de inimigos, senón que a Palabra sexa acollida e manifeste a súa potencia liberadora e renovadora. Por último, a comunidade evanxelizadora gozosa sempre sabe «festexar». Celebra e festexa cada pequena vitoria, cada paso adiante na evanxelización. A evanxelización gozosa vólvese beleza na liturxia no medio da esixencia diaria de estender o ben. A Igrexa evanxeliza e se evanxeliza a si mesma coa beleza da liturxia, a cal tamén é celebración da actividade evanxelizadora e fonte dun renovado impulso donativo.

II. Pastoral en conversión

25. Non ignoro que hoxe os documentos non espertan o mesmo interese que noutras épocas, e son rapidamente esquecidos. No entanto, destaco que o que tratarei de expresar aquí ten un sentido programático e consecuencias importantes. Espero que todas as comunidades procuren pór os medios necesarios para avanzar no camiño dunha conversión pastoral e misioneira, que non pode deixar as cousas como están. Xa non nos serve unha «simple administración»[21]. Constituámonos en todas as rexións da terra nun «estado permanente de misión»[22].

26. Paulo VI convidou a ampliar o chamado á renovación, para expresar con forza que non se dirixe só aos individuos illados, senón á Igrexa enteira. Lembremos este memorable texto que non perdeu a súa forza interpelante: «A Igrexa debe profundar na conciencia de si mesma, debe meditar sobre o misterio que lle é propio […] Desta iluminada e operante conciencia brota un espontáneo desexo de comparar a imaxe ideal da Igrexa -tal como Cristo viuna, quíxoa e amouna como Esposa súa santa e inmaculada (cf. Ef 5,27)- e o rostro real que hoxe a Igrexa presenta […] Brota, por tanto, un anhelo xeneroso e case impaciente de renovación, é dicir, de emenda dos defectos que denuncia e reflicte a conciencia, a modo de exame interior, fronte ao espello do modelo que Cristo nos deixou de si»[23].

O Concilio Vaticano II presentou a conversión eclesial como a apertura a unha permanente reforma de si por fidelidade a Xesucristo: «Toda a renovación da Igrexa consiste esencialmente no aumento da fidelidade á súa vocación […] Cristo chama á Igrexa peregrinante cara a unha perenne reforma, da que a Igrexa mesma, en canto institución humana e terrea, ten sempre necesidade»[24].

Hai estruturas eclesiais que poden chegar a condicionar un dinamismo evanxelizador; igualmente as boas estruturas serven cando hai unha vida que as anima, sostenas e xúlgaas. Sen vida nova e auténtico espírito evanxélico, sen «fidelidade da Igrexa á propia vocación», calquera estrutura nova corrómpese en pouco tempo.

Unha impostergable renovación eclesial

27. Soño cunha opción misioneira capaz de transformalo todo, para que os costumes, os estilos, os horarios, a linguaxe e toda estrutura eclesial se converta nunha canle adecuada para a evanxelización do mundo actual máis que para a autopreservación. A reforma de estruturas que esixe a conversión pastoral só pode entenderse neste sentido: procurar que todas elas se volvan máis misioneiras, que a pastoral ordinaria en todas as súas instancias sexa máis expansiva e aberta, que coloque aos axentes pastorais en constante actitude de saída e favoreza así a resposta positiva de todos aqueles a quen Xesús convoca á súa amizade. Como dicía Xoán Paulo II aos Bispos de Oceanía, «toda renovación no seo da Igrexa debe tender á misión como obxectivo para non caer presa dunha especie de introversión eclesial»[25].

28. A parroquia non é unha estrutura caduca; precisamente porque ten unha gran plasticidade, pode tomar formas moi diversas que requiren a docilidade e a creatividade misioneira do Pastor e da comunidade. Aínda que certamente non é a única institución evanxelizadora, se é capaz de reformarse e adaptarse continuamente, seguirá sendo «a mesma Igrexa que vive entre as casas dos seus fillos e das súas fillas»[26]. Isto supón que realmente estea en contacto cos fogares e coa vida do pobo, e non se converta nunha prolixa estrutura separada da xente ou nun grupo de selectos que se miran a si mesmos. A parroquia é presenza eclesial no territorio, ámbito de escoita da Palabra, do crecemento da vida cristiá, do diálogo, do anuncio, da caridade xenerosa, da adoración e a celebración[27]. A través de todas as súas actividades, a parroquia alenta e forma aos seus membros para que sexan axentes de evanxelización[28]. É comunidade de comunidades, santuario onde os sedentos van beber para seguir camiñando, e centro de constante envío misioneiro. Pero temos que recoñecer que o chamado á revisión e renovación das parroquias aínda non deu suficientes froitos en orde a que estean aínda máis preto da xente, que sexan ámbitos de viva comuñón e participación, e oriéntense completamente á misión.

29. As demais institucións eclesiais, comunidades de base e pequenas comunidades, movementos e outras formas de asociación, son unha riqueza da Igrexa que o Espírito suscita para evanxelizar todos os ambientes e sectores. Moitas veces achegan un novo fervor evanxelizador e unha capacidade de diálogo co mundo que renovan á Igrexa. Pero é moi san que non perdan o contacto con esa realidade tan rica da parroquia do lugar, e que se integren gustosamente na pastoral orgánica da Igrexa particular[29]. Esta integración evitará que queden só cunha parte do Evanxeo e da Igrexa, ou que se convertan en nómades sen raíces.

30. Cada Igrexa particular, porción da Igrexa católica baixo a guía do seu bispo, tamén está chamada á conversión misioneira. Ela é o suxeito primario da evanxelización[30], xa que é a manifestación concreta da única Igrexa nun lugar do mundo, e nela «verdadeiramente está e obra a Igrexa de Cristo, que é Unha, Santa, Católica e Apostólica»[31]. É a Igrexa encarnada nun espazo determinado, provista de todos os medios de salvación dados por Cristo, pero cun rostro local. A súa ledicia de comunicar a Xesucristo exprésase tanto na súa preocupación por anuncialo noutros lugares máis necesitados como nunha saída constante cara ás periferias do seu propio territorio ou cara aos novos ámbitos socioculturais[32]. Procura estar sempre alí onde fai máis falta a luz e a vida do Resucitado[33]. En orde a que este impulso misioneiro sexa cada vez máis intenso, xeneroso e fecundo, exhorto tamén a cada Igrexa particular a entrar nun proceso decidido de discernimiento, purificación e reforma.

31. O bispo sempre debe fomentar a comuñón misioneira na súa Igrexa diocesana seguindo o ideal das primeiras comunidades cristiás, onde os crentes tiñan un só corazón e unha soa alma (cf. Ftos 4,32). Para iso, ás veces estará diante para indicar o camiño e coidar a esperanza do pobo, outras veces estará simplemente no medio de todos coa súa proximidade sinxela e misericordiosa, e en ocasións deberá camiñar detrás do pobo para axudar aos atrasados e, sobre todo, porque o rabaño mesmo ten o seu olfacto para atopar novos camiños. Na súa misión de fomentar unha comuñón dinámica, aberta e misioneira, terá que alentar e procurar a maduración dos mecanismos de participación que propón o Código de Dereito Canónico[34] e outras formas de diálogo pastoral, co desexo de escoitar a todos e non só a algúns que lle acariñen os oídos. Pero o obxectivo destes procesos participativos non será principalmente a organización eclesial, senón o soño misioneiro de chegar a todos.

32. Dado que estou chamado a vivir o que pido aos demais, tamén debo pensar nunha conversión do papado. Correspóndeme, como Bispo de Roma, estar aberto ás suxestións que se orienten a un exercicio do meu ministerio que o volva máis fiel ao sentido que Xesucristo quixo darlle e ás necesidades actuais da evanxelización. O Papa Xoán Paulo II pediu que se lle axudase a atopar «unha forma do exercicio do primado que, sen renunciar de ningún modo ao esencial da súa misión, se abra a unha situación nova»[35]. Avanzamos pouco nese sentido. Tamén o papado e as estruturas centrais da Igrexa universal necesitan escoitar o chamado a unha conversión pastoral. O Concilio Vaticano II expresou que, de modo análogo ás antigas Igrexas patriarcais, as Conferencias episcopais poden «desenvolver unha obra múltiple e fecunda, a fin de que o afecto colexial teña unha aplicación concreta»[36]. Pero este desexo non se realizou plenamente, por canto aínda non se explicitou suficientemente un estatuto das Conferencias episcopais que as conciba como suxeitos de atribucións concretas, incluíndo tamén algunha auténtica autoridade doctrinal[37]. Unha excesiva centralización, máis que axudar, complica a vida da Igrexa e a súa dinámica misioneira.

33. A pastoral en clave de misión pretende abandonar o cómodo criterio pastoral do «sempre se fixo así». Convido a todos a ser audaces e creativos nesta tarefa de repensar os obxectivos, as estruturas, o estilo e os métodos evanxelizadores das propias comunidades. Unha postulación dos fins sen unha adecuada procura comunitaria dos medios para alcanzalos está condenada a converterse en mera fantasía. Exhorto a todos a aplicar con xenerosidade e valentía as orientacións deste documento, sen prohibicións nin medos. O importante é non camiñar sós, contar sempre cos irmáns e especialmente coa guía dos bispos, nun sabio e realista discernimiento pastoral.

III. Desde o corazón do Evanxeo

34. Se pretendemos pór todo en clave misioneira, isto tamén vale para o modo de comunicar a mensaxe. No mundo de hoxe, coa velocidade das comunicacións e a selección interesada de contidos que realizan os medios, a mensaxe que anunciamos corre máis que nunca o risco de aparecer mutilado e reducido a algúns dos seus aspectos secundarios. Por iso é polo que algunhas cuestións que forman parte do ensino moral da Igrexa queden fóra do contexto que lles dá sentido. O problema maior prodúcese cando a mensaxe que anunciamos aparece entón identificado con eses aspectos secundarios que, sen deixar de ser importantes, por si sós non manifestan o corazón da mensaxe de Xesucristo. Entón convén ser realistas e non dar por suposto que os nosos interlocutores coñecen o transfondo completo do que dicimos ou que poden conectar o noso discurso co núcleo esencial do Evanxeo que lle outorga sentido, fermosura e atractivo.

35. Unha pastoral en clave misioneira non se obsesiona pola transmisión desarticulada dunha multitude de doutrinas que se tenta impor a forza de insistencia. Cando se asume un obxectivo pastoral e un estilo misioneiro, que realmente chegue a todos sen excepcións nin exclusións, o anuncio concéntrase no esencial, que é o máis belo, o máis grande, o máis atractivo e ao mesmo tempo o máis necesario. A proposta simplifícase, sen perder por iso profundidade e verdade, e así se volve máis contundente e radiante.

36. Todas as verdades reveladas proceden da mesma fonte divina e son cridas coa mesma fe, pero algunhas delas son máis importantes por expresar máis directamente o corazón do Evanxeo. Neste núcleo fundamental o que resplandece é a beleza do amor salvífico de Deus manifestado en Xesucristo morto e resucitado. Neste sentido, o Concilio Vaticano II explicou que «hai unha orde ou “xerarquía” nas verdades na doutrina católica, por ser diversa a súa conexión co fundamento da fe cristiá»[38]. Isto vale tanto para as dogmas de fe como para o conxunto dos ensinos da Igrexa, e mesmo para o ensino moral.

37. San Tomé de Aquino ensinaba que na mensaxe moral da Igrexa tamén hai unha xerarquía, nas virtudes e nos actos que delas proceden[39]. Alí o que conta é ante todo «a fe que se fai activa pola caridade» (Ga 5,6). As obras de amor ao próximo son a manifestación externa máis perfecta da graza interior do Espírito: «A principalidade da lei nova está na graza do Espírito Santo, que se manifesta na fe que obra polo amor»[40]. Por iso explica que, en canto ao obrar exterior, a misericordia é a maior de todas as virtudes: «En si mesma a misericordia é a máis grande das virtudes, xa que a ela pertence envorcarse noutros e, máis aínda, socorrer as súas deficiencias. Isto é peculiar do superior, e por iso tense como propio de Deus ter misericordia, na cal resplandece a súa omnipotencia de modo máximo»[41].

38. É importante sacar as consecuencias pastorais do ensino conciliar, que recolle unha antiga convicción da Igrexa. Ante todo hai que dicir que no anuncio do Evanxeo é necesario que haxa unha adecuada proporción. Esta advírtese na frecuencia coa cal se mencionan algúns temas e nos acentos que se pon na predicación. Por exemplo, se un párroco ao longo dun ano litúrxico fala dez veces sobre a temperanza e só dúas ou tres veces sobre a caridade ou a xustiza, prodúcese unha desproporción onde as que se ensombrecen son precisamente aquelas virtudes que deberían estar máis presentes na predicación e na catequese. O mesmo sucede cando se fala máis da lei que da graza, máis da Igrexa que de Xesucristo, máis do Papa que da Palabra de Deus.

39. Así como a organicidade entre as virtudes impide excluír algunha delas do ideal cristián, ningunha verdade é negada. Non hai que mutilar a integralidade da mensaxe do Evanxeo. É máis, cada verdade compréndese mellor se lla pon en relación coa harmoniosa totalidade da mensaxe cristiá, e nese contexto todas as verdades teñen a súa importancia e ilumínanse unhas a outras. Cando a predicación é fiel ao Evanxeo, maniféstase con claridade a centralidade dalgunhas verdades e queda claro que a predicación moral cristiá non é unha ética estoica, é máis que unha ascesis, non é unha mera filosofía práctica nin un catálogo de pecados e erros. O Evanxeo convida ante todo a responder o Deus amante que nos salva, recoñecéndoo nos demais e saíndo de nós mesmos para buscar o ben de todos. Esa invitación en ningunha circunstancia débese ensombrecer! Todas as virtudes están ao servizo desta resposta de amor. Se esa invitación non brilla con forza e atractivo, o edificio moral da Igrexa corre o risco de converterse nun castelo de naipes, e alí está o noso peor perigo. Porque non será propiamente o Evanxeo o que se anuncie, senón algúns acentos doctrinales ou morais que proceden de determinadas opcións ideolóxicas. A mensaxe correrá o risco de perder a súa frescura e deixará de ter «cheiro a Evanxeo».

IV. A misión que se encarna nos límites humanos

40. A Igrexa, que é discípula misioneira, necesita crecer na súa interpretación da Palabra revelada e na súa comprensión da verdade. A tarefa dos exéxetas e dos teólogos axuda a «madurar o xuízo da Igrexa»[42]. Doutro xeito tamén o fan as demais ciencias. Referíndose ás ciencias sociais, por exemplo, Xoán Paulo II dixo que a Igrexa presta atención ás súas achegas «para sacar indicacións concretas que lle axuden a desempeñar a súa misión de Maxisterio»[43]. Ademais, no seo da Igrexa hai innumerables cuestións acerca das cales se investiga e se reflexiona con ampla liberdade. As distintas liñas de pensamento filosófico, teolóxico e pastoral, se se deixan harmonizar polo Espírito no respecto e o amor, tamén poden facer crecer á Igrexa, xa que axudan a explicitar mellor o riquísimo tesouro da Palabra. A quen soña cunha doutrina monolítica defendida por todos sen matices, isto pode parecerlles unha imperfecta dispersión. Pero a realidade é que esa variedade axuda a que se manifesten e desenvolvan mellor os diversos aspectos da inesgotable riqueza do Evanxeo[44].

41. Ao mesmo tempo, os enormes e veloces cambios culturais requiren que prestemos unha constante atención para tentar expresar as verdades de sempre nunha linguaxe que permita advertir a súa permanente novidade. Pois no depósito da doutrina cristiá «unha cousa é a substancia […] e outra a maneira de formular a súa expresión»[45]. Ás veces, escoitando unha linguaxe completamente ortodoxa, o que os fieis reciben, debido á linguaxe que eles utilizan e comprenden, é algo que non responde ao verdadeiro Evanxeo de Xesucristo. Coa santa intención de comunicarlles a verdade sobre Deus e sobre o ser humano, nalgunhas ocasións dámoslles un falso deus ou un ideal humano que non é verdadeiramente cristián. Dese modo, somos fieis a unha formulación, pero non entregamos a substancia. Ese é o risco máis grave. Lembremos que «a expresión da verdade pode ser multiforme, e a renovación das formas de expresión faise necesaria para transmitir ao home de hoxe a mensaxe evanxélico no seu inmutable significado»[46].

42. Isto ten unha gran incidencia no anuncio do Evanxeo se de verdade temos o propósito de que a súa beleza poida ser mellor percibida e acollida por todos. De calquera modo, nunca poderemos converter os ensinos da Igrexa en algo facilmente comprendido e felizmente valorado por todos. A fe sempre conserva un aspecto de cruz, algunha escuridade que non lle quita a firmeza da súa adhesión. Hai cousas que só se comprenden e valoran desde esa adhesión que é irmá do amor, máis aló da claridade con que poidan percibirse as razóns e argumentos. Por iso, cabe lembrar que todo adoctrinamiento ha de situarse na actitude evanxelizadora que esperte a adhesión do corazón coa proximidade, o amor e o testemuño.

43. No seu constante discernimento, a Igrexa tamén pode chegar a recoñecer costumes propios non directamente ligadas ao núcleo do Evanxeo, algunhas moi arraigadas ao longo da historia, que hoxe xa non son interpretadas da mesma maneira e cuxo mensaxe non adoita ser percibido adecuadamente. Poden ser belas, pero agora non prestan o mesmo servizo en orde á transmisión do Evanxeo. Non teñamos medo de revisalas. Do mesmo xeito, hai normas ou preceptos eclesiais que poden ser moi eficaces noutras épocas pero que xa non teñen a mesma forza educativa como canles de vida. San Tomé de Aquino destacaba que os preceptos dados por Cristo e os Apóstolos ao Pobo de Deus «son moi poucos»[47]. Citando a san Agustín, advertía que os preceptos engadidos pola Igrexa posteriormente deben esixirse con moderación «para non facer pesada a vida aos fieis» e converter a nosa relixión nunha escravitude, cando «a misericordia de Deus quixo que fose libre»[48]. Esta advertencia, feita varios séculos atrás, ten unha tremenda actualidade. Debería ser un dos criterios a considerar á hora de pensar unha reforma da Igrexa e da súa predicación que permita realmente chegar a todos.

44. Por outra banda, tanto os Pastores como todos os fieis que acompañen aos seus irmáns na fe ou nun camiño de apertura a Deus, non poden esquecer o que con tanta claridade ensina o Catecismo da Igrexa católica: «A imputabilidade e a responsabilidade dunha acción poden quedar diminuídas e mesmo suprimidas por mor da ignorancia, a inadvertencia, a violencia, o temor, os hábitos, os afectos desordenados e outros factores psíquicos ou sociais»[49].

Por tanto, sen diminuír o valor do ideal evanxélico, hai que acompañar con misericordia e paciencia as etapas posibles de crecemento das persoas que se van construíndo día a día[50]. Aos sacerdotes lémbrolles que o confesionario non debe ser unha sala de torturas senón o lugar da misericordia do Señor que nos estimula a facer o ben posible. Un pequeno paso, no medio de grandes límites humanos, pode ser máis agradable a Deus que a vida exteriormente correcta de quen transcorre os seus días sen enfrontar importantes dificultades. A todos debe chegar o consolo e o estímulo do amor salvífico de Deus, que obra misteriosamente en cada persoa, máis aló dos seus defectos e caídas.

45. Vemos así que a tarefa evanxelizadora
se move entre os límites da linguaxe e das circunstancias. Procura sempre comunicar mellor a verdade do Evanxeo nun contexto determinado, sen renunciar á verdade, ao ben e á luz que poida achegar cando a perfección non é posible. Un corazón misioneiro sabe deses límites e faise «débil cos débiles […] todo para todos» (1 Co 9,22). Nunca se encerra, nunca se replega nas súas seguridades, nunca opta pola rixidez autodefensiva. Sabe que el mesmo ten que crecer na comprensión do Evanxeo e no discernimiento dos carreiros do Espírito, e entón non renuncia ao ben posible, aínda que corra o risco de mancharse co barro do camiño.

V. Unha nai de corazón aberto

46. A Igrexa «en saída» é unha Igrexa coas portas abertas. Saír cara aos demais para chegar ás periferias humanas non implica correr cara ao mundo sen rumbo e sen sentido. Moitas veces é máis ben deter o paso, deixar de lado a ansiedade para mirar aos ollos e escoitar, ou renunciar ás urxencias para acompañar ao que quedou ao costado do camiño. Ás veces é como o pai do fillo pródigo, que queda coas portas abertas para que, cando regrese, poida entrar sen dificultade.

47. A Igrexa está chamada a ser sempre a casa aberta do Pai. Un dos signos concretos desa apertura é ter templos coas portas abertas en todas partes. Dese modo, se alguén quere seguir unha moción do Espírito e achégase buscando a Deus, non se atopará coa frialdade dunhas portas pechadas. Pero hai outras portas que tampouco se deben pechar. Todos poden participar dalgunha maneira na vida eclesial, todos poden integrar a comunidade, e tampouco as portas dos sacramentos deberían pecharse por unha razón calquera. Isto vale sobre todo cando se trata dese sacramento que é «a porta», o Bautismo. A Eucaristía, aínda que constitúe a plenitude da vida sacramental, non é un premio para os perfectos senón un xeneroso remedio e un alimento para os débiles[51]. Estas conviccións tamén teñen consecuencias pastorais que estamos chamados a considerar con prudencia e audacia. A miúdo nos comportamos como controladores da graza e non como facilitadores. Pero a Igrexa non é unha aduana, é a casa paterna onde hai lugar para cada un coa súa vida ao lombo.

48. Se a Igrexa enteira asume este dinamismo misioneiro, debe chegar a todos, sen excepcións. Pero a quen debería privilexiar? Cando un le o Evanxeo, atópase cunha orientación contundente: non tanto aos amigos e veciños ricos senón sobre todo aos pobres e enfermos, a eses que adoitan ser desprezados e esquecidos, a aqueles que «non te poden compensar» (Lc 14,14). Non deben quedar dúbidas nin caben explicacións que debiliten esta mensaxe tan clara. Hoxe e sempre, «os pobres son os destinatarios privilexiados do Evanxeo»[52], e a evanxelización dirixida gratuitamente a eles é signo do Reino que Xesús veu traer. Hai que dicir sen voltas que existe un vínculo inseparable entre a nosa fe e os pobres. Nunca os deixemos sós.

49. Saiamos, saiamos a ofrecer a todos a vida de Xesucristo. Repito aquí para toda a Igrexa o que moitas veces dixen aos sacerdotes e leigos de Bos Aires: prefiro unha Igrexa accidentada, ferida e manchada por saír á rúa, antes que unha Igrexa enferma polo peche e a comodidade de aferrarse ás propias seguridades. Non quero unha Igrexa preocupada por ser o centro e que termine clausurada nunha maraña de obsesións e procedementos. Se algo debe inquietarnos santamente e preocupar a nosa conciencia, é que tantos irmáns nosos vivan sen a forza, a luz e o consolo da amizade con Xesucristo, sen unha comunidade de fe que os conteña, sen un horizonte de sentido e de vida. Máis que o temor a equivocarnos, espero que nos mova o temor a encerrarnos nas estruturas que nos dan unha falsa contención, nas normas que nos volven xuíces implacables, nos costumes onde sentimos tranquilos, mentres fóra hai unha multitude famenta e Xesús repítenos sen cansarse: «Dádelles vós de comer!» (Mc 6,37).

--------------------------------------------

[20] Xoán Paulo II, Exhort. ap. postsinodal Christifideles laici (30 decembro 1988), 32: AAS 81 (1989), 451.

[21] V Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007), 201.

[22] Ibíd., 551.

[23] Paulo VI, Carta enc. Ecclesiam suam (6 agosto 1964), 3: AAS 56 (1964), 611-612.

[24] Conc. Ecum. Vat. II, Decreto Unitatis redintegratio, sobre o ecumenismo, 6.[25] Xoán Paulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Oceania (22 novembro 2001), 19: AAS 94 (2002), 390.

[26] Xoán Paulo II, Exhort. ap. postsinodal Christifideles laici (30 decembro 1988), 26: AAS 81 (1989), 438.

[27] Cf. Propositio 26.

[28] Cf. Propositio 44.

[29] Cf. Propositio 26.

[30] Cf. Propositio 41.

[31] Conc. Ecum. Vat. II, Decreto Christus Dominus, sobre o oficio pastoral dos Bispos, 11.

[32] Cf. Benedicto XVI, Discurso aos participantes nun Congreso con ocasión do 40 Aniversario do Decreto Ad Gentes (11 marzo 2006): AAS 98 (2006), 337.

[33] Cf. Propositio 42.

[34] Cf. cc. 460-468; 492-502; 511-514; 536-537.

[35] Carta enc. Ut unum sint (25 maio 1995), 95: AAS 87 (1995), 977-978.

[36] Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 23.

[37] Cf. Xoán Paulo II, Motu proprio Apostolos suos (21 maio 1998): AAS 90 (1998), 641-658.

[38] Conc. Ecum. Vat. II, Decreto Unitatis redintegratio, sobre el ecumenismo, 11.

[39] Cf. Summa Theologiae I-II, q. 66, art. 4-6.

[40] Summa Theologiae I-II, q. 108, art. 1.

[41] Summa Theologiae II-II, q. 30, art. 4. Cf. ibíd. q. 30, art. 4, ad 1: «Non adoramos a Deus con sacrificios e dons exteriores por El mesmo, senón por nós e polo próximo. El non necesita os nosos sacrificios, pero quere que llos ofrezamos pola nosa devoción e para a utilidade do próximo. Por iso, a misericordia, que socorre os defectos alleos, é o sacrificio que máis lle agrada, xa que causa máis de cerca a utilidade do próximo».

[42] Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Dei Verbum, sobre a divina Revelación, 12.

[43] Motu proprio Socialium scientiarum (1 enero 1994): AAS 86 (1994), 209.

[44] San Tomé de Aquino remarcaba que a multiplicidade e a variedade «provén da intención do primeiro axente», quen quixo que «o que faltaba a cada cousa para representa-la bondade divina, fora suplido polas outras», porque a súa bondade «non podería representarse convenientemente por unha soa creatura» (Summa Theologiae I, q. 47, art. 1). Por iso nós necesitamos capta-la variedade das cousas nas súas múltiples relacións (cf. Summa Theologiae I, q. 47, art. 2, ad 1; q. 47, art. 3). Por razóns análogas, necesitamos escoitarnos uns a outros e complementarnos na nosa captación parcial da realidade e do Evanxeo.

[45] Xoán XXIII, Discurso na solemne apertura do Concilio Ecuménico Vaticano II (11 outubro 1962): AAS 54 (1962), 792: «Est enim aliud ipsum depositum fidei, seu veritates, quae veneranda doctrina nostra continentur, aliud modus, quo eaedem enuntiantur».

[46] XoánPaulo II, Carta enc. Ut unum sint (25 maio 1995), 19: AAS 87 (1995), 933.

[47] Summa Theologiae I-II, q. 107, art. 4.

[48] Ibíd.

[49] N. 1735.

[50] Cf. XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Familiaris consortio (22 novembro 1981), 34: AAS 74 (1982), 123.

[51] Cf. San Ambrosio, De Sacramentis, IV, 6, 28: PL 16, 464: «Teño que recibirlo sempre, para que sempre perdoe os meus pecados. Se peco continuamente, hei de ter sempre un remedio»; ibíd., IV, 5, 24: PL 16, 463: «O que comeu o maná morreu; o que coma deste corpo obterá o perdón dos seus pecados»; SanCirilo de Alexandría, In Joh. Evang. IV, 2: PG 73, 584-585: «Examineime e recoñecinme indigno. Aos que así falan dígolles: E cando seredes dignos? Cando os presentaredes entón ante Cristo? E si os vosos pecados vos impiden acercarvos e si nunca ides deixar de caer —quen coñece os seus delitos?, di o salmo—, quedaredes sen participar da santificación que vivifica para a eternidade?».

[52] Benedicto XVI, Discurso durante o encuentro co Episcopado brasileiro na Catedral de San Paulo, Brasil (11 maio 2007), 3: AAS 99 (2007), 428.