EVANGELII GAUDIUM - Capítulo 3 (1ª parte)
Capítulo terceiro
O anuncio do Evanxeo
I. Todo o Pobo de
Deus anuncia o Evanxeo [111-134]
Un pobo para todos [112-114]
Un pobo con moitos rostros [115-118]
Todos somos discípulos misioneiros [119-121]
A forza evanxelizadora da piedade popular [122-126]
Persoa a persoa [127-129]
Carismas ao servizo da comuñón evanxelizadora [130-131]
Cultura, pensamento e educación [132-134]
II. A homilía
[135-144]
O contexto litúrxico [137-138]
A conversación da nai [139-141]
Palabras que fan arder os corazóns [142-144]
---------------------------------------
CAPÍTULO TERCEIRO
O ANUNCIO DO EVANXEO
110. Despois de tomar en conta algúns desafíos da realidade
actual, quero lembrar agora a tarefa que nos aprema en calquera época e lugar,
porque «non pode haber auténtica evanxelización sen a proclamación explícita de
que Xesús é o Señor», e sen que exista un «primado da proclamación de Xesucristo
en calquera actividade de evanxelización»[77]. Recollendo as inquietudes dos
Bispos asiáticos, Xoán Paulo II expresou que, se a Igrexa «debe cumprir o seu
destino providencial, a evanxelización, como predicación alegre, paciente e
progresiva da morte e resurrección salvífica de Xesucristo, debe ser a vosa
prioridade absoluta».[78] Isto vale para todos.
I. Todo o Pobo de Deus anuncia o Evanxeo
111. A evanxelización é tarefa da Igrexa. Pero este suxeito
da evanxelización é máis que unha institución orgánica e xerárquica, porque é
ante todo un pobo que peregrina cara a Deus. É certamente un misterio que
afunde as súas raíces na Trindade, pero ten a súa concreción histórica nun pobo
peregrino e evanxelizador, o cal sempre transcende toda necesaria expresión
institucional. Propoño deternos un pouco nesta forma de entender a Igrexa, que
ten o seu fundamento último na libre e gratuíta iniciativa de Deus.
Un pobo para todos
113. Esta salvación, que realiza Deus e anuncia gozosamente a
Igrexa, é para todos[82], e Deus xestou un camiño para unirse a cada un dos
seres humanos de todos os tempos. Elixiu convocalos como pobo e non como seres
illados.[83] Ninguén se salva só, isto é, nin como individuo illado nin polas
súas propias forzas. Deus atráenos tendo en conta a complexa trama de relacións
interpersoais que supón a vida nunha comunidade humana. Este pobo que Deus
elixido e convocado é a Igrexa. Xesús non di aos Apóstolos que formen un grupo
exclusivo, un grupo de elite. Xesús di: «Ide,
pois, e facede discípulos meus a tódolos pobos» (Mt 28,19). San Pablo
afirma que no Pobo de Deus, na Igrexa, «non hai nin xudeu nin grego [...]
porque todos vós sodes un en Cristo Xesús» (Ga 3,28). Gustaríame dicir a
aqueles que senten lonxe de Deus e da Igrexa, aos que son medorentos ou aos
indiferentes: O Señor tamén te chama a ser parte do seu pobo e faino con gran
respecto e amor!
114. Ser Igrexa é ser Pobo de Deus, de acordo co gran
proxecto de amor do Pai. Isto implica ser o fermento de Deus no medio da humanidade.
Quere dicir anunciar e levar a salvación de Deus neste mundo noso, que a miúdo
se perde, necesitado de ter respostas que alenten, que dean esperanza, que dean
novo vigor no camiño. A Igrexa ten que ser o lugar da misericordia gratuíta,
onde todo o mundo poida sentirse acollido, amado, perdoado e alentado a vivir
segundo a vida boa do Evanxeo.
Un pobo con moitos rostros
115. Este Pobo de Deus encárnase nos pobos da terra, cada un
dos cales ten a súa cultura propia. A noción de cultura é unha valiosa
ferramenta para entender as diversas expresións da vida cristiá que se dan no
Pobo de Deus. Trátase do estilo de vida que ten unha sociedade determinada, do
modo propio que teñen os seus membros de relacionarse entre si, coas demais
criaturas e con Deus. Así entendida, a cultura abarca a totalidade da vida dun
pobo[84]. Cada pobo, no seu devir histórico, desenvolve a súa propia cultura
con lexítima autonomía[85]. Isto débese a que a persoa humana «pola súa mesma
natureza, ten absoluta necesidade da vida social»[86], e está sempre referida á
sociedade, onde vive un modo concreto de relacionarse coa realidade. O ser
humano está sempre culturalmente situado: «natureza e cultura áchanse unidas
estrechísimamente»[87]. A graza supón a cultura, e o don de Deus encárnase na
cultura de quen o recibe.
116. Nestes dous milenios de cristianismo, innumerable
cantidade de pobos recibiron a graza da fe, fixérona florecer na súa vida cotiá
e transmitírona segundo os seus modos culturais propios. Cando unha comunidade acolle
o anuncio da salvación, o Espírito Santo fecunda a súa cultura coa forza
transformadora do Evanxeo. De modo que, como podemos ver na historia da Igrexa,
o cristianismo non ten un único modo cultural, senón que, «permanecendo
plenamente uno mesmo, en total fidelidade ao anuncio evanxélico e á tradición
eclesial, levará consigo tamén o rostro de tantas culturas e de tantos pobos en
que foi acollido e arraigado»[88]. Nos distintos pobos, que experimentan o don
de Deus segundo a súa propia cultura, a Igrexa expresa a súa xenuína
catolicidade e mostra «a beleza deste rostro pluriforme»[89]. Nas
manifestacións cristiás dun pobo evanxelizado, o Espírito Santo embelece á
Igrexa, mostrándolle novos aspectos da Revelación e regalándolle un novo
rostro. Na inculturación, a Igrexa «introduce aos pobos coas súas culturas na
súa mesma comunidade»[90], porque «toda cultura propón valores e formas
positivas que poden enriquecer a maneira de anunciar, concibir e vivir o
Evanxeo»[91], Así, «a Igrexa, asumindo os valores das diversas culturas, faise “sponsa
ornata monilibus suis”, “a noiva que se adorna coas súas xoias” (cf. Is61,10)»[92].
117. Ben entendida, a diversidade cultural non ameaza a
unidade da Igrexa. É o Espírito Santo, enviado polo Pai e o Fillo, quen transforma
os nosos corazóns e fainos capaces de entrar na comuñón perfecta da Santísima
Trindade, onde todo atopa a súa unidade. El constrúe a comuñón e a harmonía do
Pobo de Deus. O mesmo Espírito Santo é a harmonía, así como é o vínculo de amor
entre o Pai e o Fillo[93]. El é quen suscita unha múltiple e diversa riqueza de
dons e ao mesmo tempo constrúe unha unidade que nunca é uniformidade senón
multiforme harmonía que atrae. A evanxelización recoñece gozosamente estas
múltiples riquezas que o Espírito procrea na Igrexa. Non faría xustiza á lóxica
da encarnación pensar nun cristianismo monocultural e monocorde. Aínda que é
verdade que algunhas culturas estiveron estreitamente ligadas á predicación do
Evanxeo e ao desenvolvemento dun pensamento cristián, a mensaxe revelada non se
identifica con ningunha delas e ten un contido transcultural. Por iso, na evanxelización
de novas culturas ou de culturas que non acolleron a predicación cristiá, non é
indispensable impor unha determinada forma cultural, por máis bela e antiga que
sexa, xunto coa proposta do Evanxeo. A mensaxe que anunciamos sempre ten
algunha roupaxe cultural, pero ás veces na Igrexa caemos na vanidosa
sacralización da propia cultura, co cal podemos mostrar máis fanatismo que
auténtico fervor evanxelizador.
118. Os Bispos de Oceanía pediron que alí a Igrexa
«desenvolva unha comprensión e unha presentación da verdade de Cristo que
arrinque das tradicións e culturas da rexión», e instaron «a todos os
misioneiros a operar en harmonía cos cristiáns indíxenas para asegurar que a fe
e a vida da Igrexa se expresen en formas lexítimas adecuadas a cada
cultura»[94]. Non podemos pretender que os pobos de todos os continentes, ao
expresar a fe cristiá, imiten os modos que atoparon os pobos europeos nun
determinado momento da historia, porque a fe non pode encerrarse dentro dos
confíns da comprensión e da expresión dunha cultura[95]. É indiscutible que
unha soa cultura non esgota o misterio da redención de Cristo.
Todos somos discípulos misioneiros
119. En todos os bautizados, desde o primeiro ata o último,
actúa a forza santificadora do Espírito que impulsa a evanxelizar. O Pobo de
Deus é santo por esta unción que o fai infalible «in credendo». Isto significa
que cando cre non se equivoca, aínda que non atope palabras para explicar a súa
fe. O Espírito guíao na verdade e condúceo á salvación[96]. Como parte do seu
misterio de amor cara á humanidade, Deus dota á totalidade dos fieis dun
instinto da fe -o sensus fidei- que a axuda a discernir o que vén realmente de
Deus. A presenza do Espírito outorga aos cristiáns una certa connaturalidad
coas realidades divinas e unha sabedoría que os permite captalas
intuitivamente, aínda que non teñan o instrumental adecuado para expresalas con
precisión.
120. En virtude do Bautismo recibido, cada membro do Pobo de
Deus converteuse en discípulo misioneiro (cf.Mt 28,19). Cada un dos bautizados, calquera que sexa a súa función na
Igrexa e o grao de ilustración da súa fe, é un axente evanxelizador, e sería
inadecuado pensar nun esquema de evanxelización levado adiante por actores
cualificados onde o resto do pobo fiel sexa só receptivo das súas accións. A
nova evanxelización debe implicar un novo protagonismo de cada un dos
bautizados. Esta convicción convértese nun chamado dirixido a cada cristián,
para que ninguén postergue o seu compromiso coa evanxelización, pois se uno de
verdade fixo unha experiencia do amor de Deus que o salva, non necesita moito
tempo de preparación para saír a anuncialo, non pode esperar que lle dean moitos
cursos ou longas instrucións. Todo cristián é misioneiro na medida en que se
atopou co amor de Deus en Cristo Xesús; xa non dicimos que somos «discípulos» e
«misioneiros», senón que somos sempre «discípulos misioneiros». Se non nos
convencemos, miremos aos primeiros discípulos, quen inmediatamente despois de
coñecer a mirada de Xesús, saían a proclamalo gozosos: «Encontrámo-lo Mesías!» (Xn 1,41). A samaritana, apenas saíu do seu
diálogo con Xesús, converteuse en misioneira, e moitos samaritanos creron en Xesús
«pola palabra da muller» (Xn 4,39).
Tamén san Paulo, a partir do seu encontro con Xesucristo, «e axiña comezou a predicar a Xesús nas sinagogas, proclamando que era o
Fillo de Deus» (Ftos 9,20). A que esperamos nós?
121. Por suposto que todos estamos chamados a crecer como
evanxelizadores. Procuramos ao mesmo tempo unha mellor formación, unha
profundización do noso amor e un testemuño máis claro do Evanxeo. Nese sentido,
todos temos que deixar que os demais nos evangelicen constantemente; pero iso non
significa que debamos postergar a misión evanxelizadora, senón que atopemos o
modo de comunicar a Xesús que corresponda á situación en que nos achemos. En
calquera caso, todos somos chamados a ofrecer aos demais o testemuño explícito
do amor salvífico do Señor, que máis aló das nosas imperfeccións ofrécenos a
súa proximidade, a súa Palabra, a súa forza, e dálle un sentido á nosa vida. O
teu corazón sabe que non é o mesmo a vida sen El; entón iso que descubriches,
iso que che axuda a vivir e que che dá unha esperanza, iso é o que necesitas
comunicar aos outros. A nosa imperfección non debe ser unha escusa; ao
contrario, a misión é un estímulo constante para non quedar na mediocridade e
para seguir crecendo. O testemuño de fe que todo cristián está chamado a
ofrecer implica dicir como san Paulo: «Non é que eu xa chegase á meta nin que
xa teña chegado á perfección. Non, eu aínda vou correndo [...] lánzome cara ó
que está diante» (Flp 3,12-13).
A forza evanxelizadora da piedade popular
122. Do mesmo xeito, podemos pensar que os distintos pobos
nos que foi inculturado o Evanxeo son suxeitos colectivos activos, axentes da
evanxelización. Isto é así porque cada pobo é o creador da súa cultura e o
protagonista da súa historia. A cultura é algo dinámico, que un pobo recrea
permanentemente, e cada xeración transmítelle á seguinte un sistema de
actitudes ante as distintas situacións existenciais, que esta debe reformular
fronte aos seus propios desafíos. O ser humano «é ao mesmo tempo fillo e pai da
cultura á que pertence»[97]. Cando nun pobo se incultura o Evanxeo, no seu
proceso de transmisión cultural tamén transmite a fe de maneiras sempre novas;
de aquí a importancia da evanxelización entendida como inculturación. Cada
porción do Pobo de Deus, ao traducir na súa vida o don de Deus segundo o seu
xenio propio, dá testemuño da fe recibida e enriquécea con novas expresións que
son elocuentes. Pode dicirse que «o pobo se evanxeliza continuamente a si
mesmo»[98]. Aquí toma importancia a piedade popular, verdadeira expresión da
acción misioneira espontánea do Pobo de Deus. Trátase dunha realidade en
permanente desenvolvemento, onde o Espírito Santo é o axente principal[99].
123. Na piedade popular pode percibirse o modo en que a fe
recibida encarnouse nunha cultura e séguese transmitindo. Nalgún tempo mirada
con desconfianza, foi obxecto de revalorización nas décadas posteriores ao
Concilio. Foi Paulo VI na súa Exhortación apostólica Evangelii nuntiandi quen
deu un impulso decisivo nese sentido. Alí explica que a piedade popular
«reflicte unha sede de Deus que soamente os pobres e sinxelos poden
coñecer»[100] e que «fai capaz de xenerosidade e sacrificio ata o heroísmo,
cando se trata de manifestar a fe»[101]. Máis preto dos nosos días, Benedito
XVI, en América Latina, sinalou que se trata dun «precioso tesouro da Igrexa
católica» e que nela «aparece a alma dos pobos latinoamericanos»[102].
124. No Documento de Aparecida descríbense as riquezas que o
Espírito Santo desprega na piedade popular coa súa iniciativa gratuíta. Nese
amado continente, onde gran cantidade de cristiáns expresan a súa fe a través
da piedade popular, os Bispos chámana tamén «espiritualidade popular» ou
«mística popular»[103]. Trátase dunha verdadeira «espiritualidade encarnada na
cultura dos sinxelos»[104]. Non está baleira de contidos, senón que os descobre
e expresa máis pola vía simbólica que polo uso da razón instrumental, e no acto
de fe acentúase máis o credere in Deum que o credere Deum[105]. É «unha maneira
lexítima de vivir a fe, un modo de sentirse parte da Igrexa, e unha forma de
ser misioneiros»[106]; leva a graza da misionariedad, do saír de si e do
peregrinar: «O camiñar xuntos cara aos santuarios e o participar noutras
manifestacións da piedade popular, tamén levando aos fillos ou convidando a
outros, é en si mesmo un xesto evanxelizador»[107]. Non coartemos nin
pretendamos controlar esa forza misioneira!
126. Na piedade popular, por ser froito do Evanxeo
inculturado, subxace unha forza activamente evanxelizadora que non podemos
menosprezar: sería descoñecer a obra do Espírito Santo. Máis ben estamos
chamados a alentala e fortalecela para profundar o proceso de inculturación que
é unha realidade nunca acabada. As expresións da piedade popular teñen moito
que ensinarnos e, para quen sabe lelas, son un lugar teolóxico ao que debemos
prestar atención, particularmente á hora de pensar a nova evanxelización.
Persoa a persoa
127. Hoxe que a Igrexa quere vivir unha profunda renovación
misioneira, hai unha forma de predicación que nos compete a todos como tarefa
cotiá. Trátase de levar o Evanxeo ás persoas que cada un trata, tanto aos máis
próximos como aos descoñecidos. É a predicación informal que se pode realizar
no medio dunha conversación e tamén é a que realiza un misioneiro cando visita
un fogar. Ser discípulo é ter a disposición permanente de levar a outros o amor
de Xesús e iso prodúcese espontaneamente en calquera lugar: na rúa, na praza,
no traballo, nun camiño.
128. Nesta predicación, sempre respectuosa e amable, o
primeiro momento é un diálogo persoal, onde a outra persoa exprésase e comparte
as súas alegrías, as súas esperanzas, as inquietudes polos seus seres queridos
e tantas cousas que enchen o corazón. Só despois desta conversación é posible
presentarlle a Palabra, sexa coa lectura dalgún versículo ou dun modo
narrativo, pero sempre lembrando o anuncio fundamental: o amor persoal de Deus
que se fixo home, entregouse por nós e está vivo ofrecendo a súa salvación e a
súa amizade. É o anuncio que se comparte cunha actitude humilde e testemuñal de
quen sempre sabe aprender, coa conciencia de que esa mensaxe é tan rico e tan
profundo que sempre nos supera. Ás veces exprésase de maneira máis directa,
outras veces a través dun testemuño persoal, dun relato, dun xesto ou da forma
que o mesmo Espírito Santo poida suscitar nunha circunstancia concreta. Se
parece prudente e danse as condicións, é bo que este encontro fraterno e
misioneiro termine cunha breve oración que se conecte coas inquietudes que a
persoa manifestou. Así, percibirá mellor que foi escoitada e interpretada, que
a súa situación queda na presenza de Deus, e recoñecerá que a Palabra de Deus
realmente fálalle á súa propia existencia.
129. Non hai que pensar que o anuncio evanxélico deba
transmitirse sempre con determinadas fórmulas aprendidas, ou con palabras
precisas que expresen un contido absolutamente invariable. Transmítese de
formas tan diversas que sería imposible describilas ou catalogalas, onde o Pobo
de Deus, cos seus innumerables xestos e signos, é suxeito colectivo. Por
conseguinte, se o Evanxeo encarnouse nunha cultura, xa non se comunica só a
través do anuncio acode a persoa. Isto debe facernos pensar que, naqueles
países onde o cristianismo é minoría, ademais de alentar a cada bautizado a
anunciar o Evanxeo, as Igrexas particulares deben fomentar activamente formas,
polo menos incipientes, de inculturación. O que debe procurarse, en definitiva,
é que a predicación do Evanxeo, expresada con categorías propias da cultura
onde é anunciado, provoque unha nova síntese con esa cultura. Aínda que estes
procesos son sempre lentos, ás veces o medo paralízanos demasiado. Se deixamos
que as dúbidas e temores sufoquen toda audacia, é posible que, en lugar de ser
creativos, simplemente quedémonos cómodos e non provoquemos avance algún e,
nese caso, non seremos partícipes de procesos históricos coa nosa cooperación,
senón simplemente espectadores dun estancamento infecundo da Igrexa.
Carismas ao servizo da comuñón evanxelizadora
130. O Espírito Santo tamén enriquece a toda a Igrexa
evanxelizadora con distintos carismas. Son dons para renovar e edificar a
Igrexa[108]. Non son un patrimonio pechado, entregado a un grupo para que o
custodie; máis ben son agasallos do Espírito integrados no corpo eclesial,
atraídos cara ao centro que é Cristo, desde onde se canalizan nun impulso
evanxelizador. Un signo claro da autenticidade dun carisma é o seu
eclesialidad, a súa capacidade para integrarse armónicamente na vida do santo
Pobo fiel de Deus para o ben de todos. Unha verdadeira novidade suscitada polo
Espírito non necesita arroxar sombras sobre outras espiritualidades e dons para
afirmarse a si mesma. Na medida en que un carisma dirixa mellor a súa mirada ao
corazón do Evanxeo, máis eclesial será o seu exercicio. Na comuñón, aínda que
desbasta, é onde un carisma vólvese auténtica e misteriosamente fecundo. Se
vive este desafío, a Igrexa pode ser un modelo para a paz no mundo.
131. As diferenzas entre as persoas e comunidades ás veces
son incómodas, pero o Espírito Santo, que suscita esa diversidade, pode sacar
de todo algo bo e convertelo nun dinamismo evanxelizador que actúa por
atracción. A diversidade ten que ser sempre reconciliada coa axuda do Espírito
Santo; só El pode suscitar a diversidade, a pluralidade, a multiplicidade e, ao
mesmo tempo, realizar a unidade. En cambio, cando somos nós os que pretendemos
a diversidade e encerrámonos nos nosos particularismos, nos nosos
exclusivismos, provocamos a división e, por outra banda, cando somos nós quen
queremos construír a unidade cos nosos plans humanos, terminamos por impor a
uniformidade, a homologación. Isto non axuda á misión da Igrexa.
Cultura, pensamento e educación
132. O anuncio á cultura implica tamén un anuncio ás culturas
profesionais, científicas e académicas. Trátase do encontro entre a fe, a razón
e as ciencias, que procura desenvolver un novo discurso da credibilidade, unha
orixinal apoloxética[109] que axude a crear as disposicións para que o Evanxeo
sexa escoitado por todos. Cando algunhas categorías da razón e das ciencias son
acollidas no anuncio da mensaxe, esas mesmas categorías convértense en instrumentos
de evanxelización; é a auga convertida en viño. É aquilo que, asumido, non só é
redimido senón que se volve instrumento do Espírito para iluminar e renovar o
mundo.
133. Xa que non basta a preocupación do evanxelizador por
chegar a cada persoa, e o Evanxeo tamén se anuncia ás culturas no seu conxunto,
a teoloxía -non só a teoloxía pastoral- en diálogo con outras ciencias e
experiencias humanas, ten gran importancia para pensar como facer chegar a
proposta do Evanxeo á diversidade de contextos culturais e de
destinatarios[110]. A Igrexa, empeñada na evanxelización, aprecia e alenta o
carisma dos teólogos e o seu esforzo pola investigación teolóxica, que promove
o diálogo co mundo das culturas e das ciencias. Convoco aos teólogos a cumprir
este servizo como parte da misión salvífica da Igrexa. Pero é necesario que,
para tal propósito, leven no corazón a finalidade evanxelizadora da Igrexa e
tamén da teoloxía, e non se contenten cunha teoloxía de escritorio.
134. As Universidades son un ámbito privilexiado para pensar
e desenvolver este empeño evanxelizador dun modo interdisciplinario e
integrador. As escolas católicas, que tentan sempre conxugar a tarefa educativa
co anuncio explícito do Evanxeo, constitúen un achegar moi valioso á
evangelización da cultura, aínda nos países e cidades onde unha situación
adversa estimúlenos a usar a nosa creatividade para atopar os camiños
adecuados[111].
II. A homilía
135. Consideremos agora a predicación dentro da liturxia, que
require unha seria avaliación de parte dos Pastores. Detereime particularmente,
e ata con certa meticulosidade, na homilía e a súa preparación, porque son
moitos os reclamos que se dirixen en relación con este gran ministerio e non
podemos facer oídos xordos. A homilía é a pedra de toque para avaliar a
proximidade e a capacidade de encontro dun Pastor co seu pobo. De feito,
sabemos que os fieis lle dan moita importancia; e eles, como os mesmos
ministros ordenados, moitas veces sofren, uns ao escoitar e outros ao predicar.
É triste que así sexa. A homilía pode ser realmente unha intensa e feliz
experiencia do Espírito, un reconfortante encontro coa Palabra, unha fonte
constante de renovación e de crecemento.
136. Renovemos a nosa confianza na predicación, que se funda
na convicción de que é Deus quen quere chegar aos demais a través do predicador
e de que El desprega o seu poder a través da palabra humana. San Paulo fala con
forza sobre a necesidade de predicar, porque o Señor quixo chegar aos demais
tamén mediante a nosa palabra (cf. Rm 10,14-17). Coa palabra, o noso Señor
gañouse o corazón da xente. Viñan escoitalo de todas partes (cf. Mc 1,45). Quedaban
marabillados bebendo os seus ensinos (cf. Mc 6,2). Sentían que lles falaba como
quen ten autoridade (cf. Mc 1,27). Coa palabra, os Apóstolos, aos que instituyó
«para que o acompañasen, e para envialos a predicar» (Mc 3,14), atraeron ao seo
da Igrexa a todos os pobos (cf. Mc 16,15.20).
O contexto litúrxico
137. Cabe lembrar agora que «a proclamación litúrxica da
Palabra de Deus, sobre todo no contexto da asemblea eucarística, non é tanto un
momento de meditación e de catequese, senón que é o diálogo de Deus co seu
pobo, no cal son proclamadas as marabillas da salvación e propostas sempre de
novo as esixencias da alianza»[112]. Hai unha valoración especial da homilía
que provén do seu contexto eucarístico, que supera a toda catequese por ser o
momento máis alto do diálogo entre Deus e o seu pobo, antes da comuñón
sacramental. A homilía é un retomar ese diálogo que xa está establecido entre o
Señor e o seu pobo. O que predica debe recoñecer o corazón da súa comunidade
para buscar onde está vivo e ardente o desexo de Deus, e tamén onde ese
diálogo, que era amoroso, foi sufocado ou non puido dar froito.
138. A homilía non pode ser un espectáculo entretido, non
responde á lóxica dos recursos mediáticos, pero debe darlle o fervor e o
sentido á celebración. É un xénero peculiar, xa que se trata dunha predicación
dentro do marco dunha celebración litúrxica; por conseguinte, debe ser breve e
evitar parecerse a unha charla ou unha clase. O predicador pode ser capaz de
manter o interese da xente durante unha hora, pero así a súa palabra vólvese
máis importante que a celebración da fe. Se a homilía se prolongase demasiado,
afectaría dúas características da celebración litúrxica: a harmonía entre os
seus partes e o ritmo. Cando a predicación se realaza dentro do contexto da
liturxia, incorpórase como parte da ofrenda que se entrega ao Pai e como
mediación da graza que Cristo derrama na celebración. Este mesmo contexto esixe
que a predicación oriente á asemblea, e tamén ao predicador, a unha comuñón con
Cristo na Eucaristía que transforme a vida. Isto reclama que a palabra do
predicador non ocupe un lugar excesivo, de maneira que o Señor brille máis que
o ministro.
A conversación da nai
139. Dixemos que o Pobo de Deus, pola constante acción do
Espírito nel, se evanxeliza continuamente a si mesmo. Que implica esta
convicción para o predicador? Lémbranos que a Igrexa é nai e predica ao pobo
como unha nai que lle fala ao seu fillo, sabendo que o fillo confía que todo o
que se lle ensine será para ben porque se sabe amado. Ademais, a boa nai sabe
recoñecer todo o que Deus sementou no seu fillo, escoita as súas inquietudes e
aprende del. O espírito de amor que reina nunha familia guía tanto á nai como
ao fillo nos seus diálogos, onde se ensina e aprende, corríxese e valórase o
bo; así tamén ocorre na homilía. O Espírito, que inspirou os Evanxeos e que
actúa no Pobo de Deus, inspira tamén como hai que escoitar a fe do pobo e como
hai que predicar en cada Eucaristía. A prédica cristiá, por tanto, atopa no
corazón cultural do pobo unha fonte de auga viva para saber o que ten que dicir
e para atopar o modo como ten que dicilo. Así como a todos nos gusta que se nos
fale na nosa lingua materna, así tamén na fe gústanos que se nos fale en clave
de «cultura materna», en clave de dialecto materno (cf. 2 M 7,21.27), e o
corazón disponse a escoitar mellor. Esta lingua é un ton que transmite ánimo,
alento, forza, impulso.
140. Este ámbito materno-eclesial no que se desenvolve o
diálogo do Señor co seu pobo debe favorecerse e cultivarse mediante a
proximidade cordial do predicador, a calidez do seu ton de voz, a mansedumbre
do estilo das súas frases, a alegría dos seus xestos. Aínda as veces que a
homilía resulte algo aburrida, se está presente este espírito materno-eclesial,
sempre será fecunda, así como os aburridos consellos dunha nai dan froito co
tempo no corazón dos fillos.
141. Un admírase dos recursos que tiña o Señor para dialogar
co seu pobo, para revelar o seu misterio a todos, para cativar a xente común
con ensinos tan elevados e de tanta esixencia. Creo que o segredo se esconde
nesa mirada de Xesús cara ao pobo, máis aló das súas debilidades e caídas: «Non
teñas medo, miña grea pequena, que o teu Pai compraceuse en darche o Reino» (Lc
12,32); Xesús predica con ese espírito. Bendí cheo de gozo no Espírito ao Pai
que lle atrae aos pequenos: «Bendito sexas, Pai, Señor do ceo e mais da terra,
porque lles agachaches estas cousas ós sabios e prudentes, e llas revelaches á
xente humilde» (Lc 10,21). O Señor comprácese de verdade en dialogar co seu
pobo e ao predicador tócalle facerlle sentir este gusto do Señor á súa xente.
Palabras que fan arder os corazóns
142. Un diálogo é moito máis que a comunicación dunha
verdade. Realízase polo gusto de falar e polo ben concreto que se comunica
entre os que se aman por medio das palabras. É un ben que non consiste en
cousas, senón nas persoas mesmas que mutuamente se dan no diálogo. A predicación
puramente moralista ou adoctrinadora, e tamén a que se converte nunha clase de esexese,
reducen esta comunicación entre corazóns que se dá na homilía e que ten que ter
un carácter case sacramental: «A fe é suscitada pola predicación, e a
predicación vén pola Palabra de Cristo» (Rm 10,17). Na homilía, a verdade vai
da man da beleza e do ben. Non se trata de verdades abstractas ou de fríos siloxismos,
porque se comunica tamén a beleza das imaxes que o Señor utilizaba para
estimular á práctica do ben. A memoria do pobo fiel, como a de María, debe
quedar rebosante das marabillas de Deus. O seu corazón, esperanzado na práctica
alegre e posible do amor que se lle comunicou, sente que toda palabra na
Escritura é primeiro don antes que esixencia.
144. Falar de corazón implica telo non só ardente, senón
iluminado pola integridade da Revelación e polo camiño que esa Palabra
percorreu no corazón da Igrexa e do noso pobo fiel ao longo da súa historia. A
identidade cristiá, que é ese abrazo bautismal que nos deu de pequenos o Pai,
fainos anhelar, como fillos pródigos -e predilectos en María-, o outro abrazo,
o do Pai misericordioso que nos espera na gloria. Facer que o noso pobo senta
como no medio destes dous abrazos é o dura pero fermosa tarefa do que predica o
Evanxeo.
---------------------------------------
[77] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Asia (6 novembro 1999), 19: AAS 92 (2000), 478.
[78] Ibíd., 2: AAS 92 (2000), 451.
[79] Cf. Propositio 4.
[80] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 1.
[81] Meditación na primeira Congregación general da XIII Asemblea Xeral Ordinaria do Sínodo dos Bispos (8 outubro 2012): AAS 104 (2012), 897.
[82] Cf. Propositio 6; Conc. Ecum. Vat. II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 22.
[83] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 9.
[84] Cf. III Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Puebla (23 marzo 1979), 386-387.
[85] Conc. Ecum. Vat.II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 36.
[86] Ibíd., 25.
[87] Ibíd., 53.
[88] XoánPaulo II, Carta ap. Novo millennio ineunte (6 xaneiro 2001), 40: AAS 93 (2001), 294-295.
[89] Ibíd., 40: AAS 93 (2001), 295.
[90] XoánPaulo II, Carta enc. Redemptoris missio (7 decembro 1990), 52: AAS 83 (1991), 300.Cf.Exhort. ap. Catechesi Tradendae (16 outubro 1979), 53: AAS 71 (1979), 1321.
[91] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Oceania (22 novembro 2001), 16: AAS 94 (2002), 384.
[92] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Africa (14 setembro 1995), 61: AAS 88 (1996), 39.
[93] Cf. Santo Tomé de Aquino, Summa Theologiae, I, q. 39, art. 8 cons. 2: «Excluido o Espíritu Santo, que é o nexo de ambos, non se puede entender a unidade de conexión entre o Pai e o Fillo»; cf. tamén ibíd. I, q. 37, art. 1, ad 3.
[94] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Oceania (22 novembro 2001), 17: AAS 94 (2002), 385.
[95] Cf. XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Asia (6 novembro 1999), 20: AAS 92 (2000), 478-482.
[96] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 12.
[97] XoánPaulo II, Carta enc. Fides et ratio (14 setembro 1998), 71: AAS 91 (1999), 60.
[98] III Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Puebla (23 marzo 1979), 450; cf. V Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007), 264.
[99] Cf. XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Asia (6 novembro 1999), 21: AAS 92 (2000), 482-484.
[100] N. 48: AAS 68 (1976), 38.
[101] Ibíd.
[102] Discurso na Sesión inaugural da V Conferencia xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe (13 maio 2007), 1: AAS 99 (2007), 446-447.
[103] V Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007), 262.
[104] Ibíd., 263.
[105] Cf. Santo Tomé de Aquino, Summa Theologiae II-II, q. 2, art. 2.
[106] V Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007), 264.
[107] Ibíd.
[108] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 12.
[109] Cf. Propositio 17.
[110] Cf. Propositio 30.
[111] Cf. Propositio 27.
[112] XoánPaulo II, Carta ap. Dies Domini (31 maio 1998), 41: AAS 90 (1998), 738-739.
Comentarios
Publicar un comentario