EVANGELII GAUDIUM - Capítulo 4 (2ª parte)

III.  O ben común e a paz social [217-237]

O tempo é superior ao espazo [222-225]

A unidade prevalece sobre o conflito [226-230]

A realidade é máis importante que a idea [231-233]

O todo é superior á parte [234-237]

IV.  O diálogo social como contribución á paz [238-258]

O diálogo entre a fe, a razón e as ciencias [242-243]

O diálogo ecuménico [244-246]

As relacións co Xudaísmo [247-249]

O diálogo interreligioso [250-254]

O diálogo social nun contexto de liberdade relixiosa [255-258]

-------------------------------------------------

III. O ben común e a paz social

217. Falamos moito sobre a alegría e sobre o amor, pero a Palabra de Deus menciona tamén o froito da paz (cf. Ga 5,22).

218. A paz social non pode entenderse como un irenismo ou como unha mera ausencia de violencia lograda pola imposición dun sector sobre os outros. Tamén sería unha falsa paz aquela que sirva como escusa para xustificar unha organización social que silencie ou tranquilice aos máis pobres, de maneira que aqueles que gozan dos maiores beneficios poidan soster o seu estilo de vida sen sobresaltos mentres os demais sobreviven como poden. As reivindicacións sociais, que teñen que ver coa distribución do ingreso, a inclusión social dos pobres e os dereitos humanos, non poden ser sufocadas co pretexto de construír un consenso de escritorio ou unha efémera paz para unha minoría feliz. A dignidade da persoa humana e o ben común están por encima da tranquilidade dalgúns que non queren renunciar aos seus privilexios. Cando estes valores ven afectados, é necesaria unha voz profética.

219. A paz tampouco «se reduce a unha ausencia de guerra, froito do equilibrio sempre precario das forzas. A paz constrúese día a día, na instauración dunha orde querida por Deus, que comporta unha xustiza máis perfecta entre os homes»[179]. En definitiva, unha paz que non xurda como froito do desenvolvemento integral de todos, tampouco terá futuro e sempre será semente de novos conflitos e de variadas formas de violencia.

220. En cada nación, os habitantes desenvolven a dimensión social das súas vidas configurándose como cidadáns responsables no seo dun pobo, non como masa arrastrada polas forzas dominantes. Lembremos que «ser cidadán fiel é unha virtude e a participación na vida política é unha obrigación moral»[180]. Pero converterse en pobo é aínda máis, e require un proceso constante no cal cada nova xeración se ve involucrada. É un traballo lento e arduo que esixe querer integrarse e aprender a facelo ata desenvolver unha cultura do encontro nunha pluriforme harmonía.

221. Para avanzar nesta construción dun pobo en paz, xustiza e fraternidade, hai catro principios relacionados con tensións bipolares propias de toda realidade social. Brotan dos grandes postulados da Doutrina Social da Igrexa, os cales constitúen «o primeiro e fundamental parámetro de referencia para a interpretación e a valoración dos fenómenos sociais»[181]. Á luz deles, quero propor agora este catro principios que orientan especificamente o desenvolvemento da convivencia social e a construción dun pobo onde as diferenzas harmonizar nun proxecto común. Fágoo coa convicción de que a súa aplicación pode ser un xenuíno camiño cara á paz dentro de cada nación e no mundo enteiro.

O tempo é superior ao espazo

222. Hai unha tensión bipolar entre a plenitude e o límite. A plenitude provoca a vontade de posuílo todo, e o límite é a parede que se nos pon diante. O «tempo», amplamente considerado, fai referencia á plenitude como expresión do horizonte que se nos abre, e o momento é expresión do límite que se vive nun espazo acoutado. Os cidadáns viven en tensión entre a conxuntura do momento e a luz do tempo, do horizonte maior, da utopía que nos abre ao futuro como causa final que atrae. De aquí xorde un primeiro principio para avanzar na construción dun pobo: o tempo é superior ao espazo.

223. Este principio permite traballar a longo prazo, sen obsesionarse por resultados inmediatos. Axuda a soportar con paciencia situacións difíciles e adversas, ou os cambios de plans que impón o dinamismo da realidade. É unha invitación a asumir a tensión entre plenitude e límite, outorgando prioridade ao tempo. Un dos pecados que ás veces se advirten na actividade sociopolítica consiste en privilexiar os espazos de poder en lugar dos tempos dos procesos. Darlle prioridade ao espazo leva a tolearse para ter todo resolto no presente, para tentar tomar posesión de todos os espazos de poder e autoafirmación. É cristalizar os procesos e pretender detelos. Darlle prioridade ao tempo é ocuparse de iniciar procesos máis que de posuír espazos. O tempo rexe os espazos, ilumínaos e transfórmaos nos elos dunha cadea en constante crecemento, sen camiños de retorno. Trátase de privilexiar as accións que xeran dinamismos novos na sociedade e involucran a outras persoas e grupos que as desenvolverán, ata que frutifiquen en importantes acontecementos históricos. Nada de ansiedade, pero si conviccións claras e tenacidade.

224. Ás veces pregúntome quen son os que no mundo actual se preocupan realmente por xerar procesos que constrúan pobo, máis que por obter resultados inmediatos que producen un rédito político fácil, rápido e efémero, pero que non constrúen a plenitude humana. A historia xulgaraos quizais con aquel criterio que enunciaba Romano Guardini: «O único patrón para valorar con acerto unha época é preguntar ata que punto se desenvolve nela e alcanza unha auténtica razón de ser a plenitude da existencia humana, de acordo co carácter peculiar e as posibilidades da devandita época»[182].

225. Este criterio tamén é moi propio da evanxelización, que require ter presente o horizonte, asumir os procesos posibles e o camiño longo. O Señor mesmo na súa vida mortal deu a entender moitas veces aos seus discípulos que había cousas que non podían comprender aínda e que era necesario esperar ao Espírito Santo (cf. Xn16,12-13). A parábola do trigo e o xoio (cf. Mt 13,24-30) fai gráfico un aspecto importante da evanxelización que consiste en mostrar como o inimigo pode ocupar o espazo do Reino e causar dano co xoio, pero é vencido pola bondade do trigo que se manifesta co tempo.

A unidade prevalece sobre o conflito

226. O conflito non pode ser ignorado ou disimulado. Ha de ser asumido. Pero se quedamos atrapados nel, perdemos perspectivas, os horizontes limítanse e a realidade mesma queda fragmentada. Cando nos detemos na conxuntura conflitiva, perdemos o sentido da unidade profunda da realidade.

227. Ante o conflito, algúns simplemente mírano e seguen adiante coma se nada pasase, lávanse as mans para poder continuar coa súa vida. Outros entran de tal maneira no conflito que quedan prisioneiros, perden horizontes, proxectan nas institucións as propias confusións e insatisfaccións e así a unidade vólvese imposible. Pero hai unha terceira maneira, a máis adecuada, de situarse ante o conflito. É aceptar sufrir o conflito, resolvelo e transformalo no elo dun novo proceso. «Ditosos os que traballan pola paz!» (Mt 5,9).

228. Deste xeito, faise posible desenvolver unha comuñón nas diferenzas, que só poden facilitar esas grandes persoas que se animan a ir máis aló da superficie conflitiva e miran aos demais na súa dignidade máis profunda. Por iso fai falta postular un principio que é indispensable para construír a amizade social: a unidade é superior ao conflito. A solidariedade, entendida no seu sentido máis fondo e desafiante, convértese así nun modo de facer a historia, nun ámbito vivente onde os conflitos, as tensións e os opostos poden alcanzar unha unidade pluriforme que procrea nova vida. Non é apostar por un sincretismo nin pola absorción dun no outro, senón pola resolución nun plano superior que conserva en si as virtualidades valiosas das polaridades en pugna.

229. Este criterio evanxélico lémbranos que Cristo unificou todo en si: ceo e terra, Deus e home, tempo e eternidade, carne e espírito, persoa e sociedade. O sinal desta unidade e reconciliación de todo en si é a paz. Cristo «é a nosa paz» (Ef 2,14). O anuncio evanxélico comeza sempre co saúdo de paz, e a paz coroa e cohesiona en cada momento as relacións entre os discípulos. A paz é posible porque o Señor venceu ao mundo e á súa conflitividade permanente «ó reconciliar o universo consigo, por El, e no sangue da cruz poñer paz» (Col 1,20). Pero se imos ao fondo destes textos bíblicos, temos que chegar a descubrir que o primeiro ámbito onde estamos chamados a lograr esta pacificación nas diferenzas é a propia interioridade, a propia vida sempre ameazada pola dispersión dialéctica.[183] Con corazóns rotos en miles de fragmentos será difícil construír unha auténtica paz social.

230. O anuncio de paz non é o dunha paz negociada, senón a convicción de que a unidade do Espírito harmoniza todas as diversidades. Supera calquera conflito nunha nova e prometedora síntese. A diversidade é bela cando acepta entrar constantemente nun proceso de reconciliación, ata selar unha especie de pacto cultural que faga emerxer unha «diversidade reconciliada», como ben ensinaron os Bispos do Congo: «A diversidade das nosas etnias é unha riqueza [...] Só coa unidade, coa conversión dos corazóns e coa reconciliación poderemos facer avanzar o noso país»[184].

A realidade é máis importante que a idea

231. Existe tamén unha tensión bipolar entre a idea e a realidade. A realidade simplemente é, a idea elabórase. Entre as dúas débese instaurar un diálogo constante, evitando que a idea termine separándose da realidade. É perigoso vivir no reino da soa palabra, da imaxe, do sofisma. Por iso é polo que haxa que postular un terceiro principio: a realidade é superior á idea. Isto supón evitar diversas formas de ocultar a realidade: os purismos anxélicos, os totalitarismos do relativo, os nominalismos declaracionistas, os proxectos máis formais que reais, os fundamentalismos ahistóricos, os eticismos sen bondade, os intelectualismos sen sabedoría.

232. A idea -as elaboracións conceptuais- está en función da captación, a comprensión e a condución da realidade. A idea desconectada da realidade orixina idealismos e nominalismos ineficaces, que como máximo clasifican ou definen, pero non convocan. O que convoca é a realidade iluminada polo razoamento. Hai que pasar do nominalismo formal á obxectividade harmoniosa. Doutro xeito, manipúlase a verdade, así como se suplanta a ximnasia pola cosmética[185]. Hai políticos -e mesmo dirixentes relixiosos- que se preguntan por que o pobo non os comprende e non os segue, se as súas propostas son tan lóxicas e claras. Posiblemente sexa porque se instalaron no reino da pura idea e reduciron a política ou a fe á retórica. Outros esqueceron a sinxeleza e importaron desde fóra unha racionalidade allea á xente.

233. A realidade é superior á idea. Este criterio fai á encarnación da Palabra e á súa posta en práctica: «Espírito de Deus podémolo distinguir nisto: vén de Deus todo espírito que profesa que Xesús Cristo veu en carne mortal» (1 Xn 4,2). O criterio de realidade, dunha Palabra xa encarnada e sempre buscando encarnarse, é esencial á evanxelización. Lévanos, por unha banda, a valorar a historia da Igrexa como historia de salvación, a lembrar aos nosos santos que inculturaron o Evanxeo na vida dos nosos pobos, a recoller a rica tradición bimilenaria da Igrexa, sen pretender elaborar un pensamento desconectado dese tesouro, coma se quixésemos inventar o Evanxeo. Doutra banda, este criterio impúlsanos a pór en práctica a Palabra, a realizar obras de xustiza e caridade nas que esa Palabra sexa fecunda. Non pór en práctica, non levar á realidade a Palabra, é edificar sobre area, permanecer na pura idea e degenerar en intimismos e gnosticismos que non dan froito, que esterilizan o seu dinamismo.

O todo é superior á parte

234. Entre a globalización e a localización tamén se produce unha tensión. Fai falta prestar atención ao global para non caer nunha mezquindade cotiá. Ao mesmo tempo, non convén perder de vista o local, que nos fai camiñar cos pés sobre a terra. As dúas cousas unidas impiden caer nalgún destes dous extremos: un, que os cidadáns vivan nun universalismo abstracto e globalizante, miméticos pasaxeiros do furgón de cola, admirando os fogos artificiais do mundo, que é doutros, coa boca aberta e aplausos programados; outro, que se convertan nun museo folklórico de ermitáns localistas, condenados a repetir sempre o mesmo, incapaces de deixarse interpelar polo diferente e de valorar a beleza que Deus derrama fóra dos seus límites.

235. O todo é máis que a parte, e tamén é máis que a mera suma delas. Entón, non hai que obsesionarse demasiado por cuestións limitadas e particulares. Sempre hai que ampliar a mirada para recoñecer un ben maior que nos beneficiará a todos. Pero hai que facelo sen evadirse, sen desarraigamentos. É necesario afundir as raíces na terra fértil e na historia do propio lugar, que é un don de Deus. Trabállase no pequeno, no próximo, pero cunha perspectiva máis ampla. Do mesmo xeito, unha persoa que conserva a súa peculiaridade persoal e non esconde a súa identidade, cando integra cordialmente unha comunidade, non se anula senón que recibe sempre novos estímulos para o seu propio desenvolvemento. Non é nin a esfera global que anula nin a parcialidade illada que esteriliza.

236. O modelo non é a esfera, que non é superior ás partes, onde cada punto é equidistante do centro e non hai diferenzas entre uns e outros. O modelo é o poliedro, que reflicte a confluencia de tódalas parcialidades que nel conservan a súa orixinalidade. Tanto a acción pastoral como a acción política procuran recoller nese poliedro o mellor de cada un. Alí entran os pobres coa súa cultura, os seus proxectos e as súas propias potencialidades. Aínda as persoas que poidan ser cuestionadas polos seus erros, teñen algo que achegar que non debe perderse. É a conxunción dos pobos que, na orde universal, conservan a súa propia peculiaridade; é a totalidade das persoas nunha sociedade que busca un ben común que verdadeiramente incorpora a todos.

237. Aos cristiáns, este principio fálanos tamén da totalidade ou integridade do Evanxeo que a Igrexa nos transmite e envíanos a predicar. A súa riqueza plena incorpora aos académicos e aos obreiros, aos empresarios e aos artistas, a todos. A mística popular acolle ao seu modo o Evanxeo enteiro, e encárnao en expresións de oración, de fraternidade, de xustiza, de loita e de festa. A Boa Nova é a alegría dun Pai que non quere que se perda ningún dos seus pequeniños. Así brota a alegría no Bo Pastor que atopa a ovella perdida e a reintegra ao seu rabaño. O Evanxeo é fermento que fermenta toda a masa e cidade que brilla no alto do monte iluminando a tódolos pobos. O Evanxeo ten un criterio de totalidade que lle é inherente: non termina de ser Boa Nova ata que non é anunciado a todos, ata que non fecunda e sa todas as dimensións do home, e ata que non integra a todos os homes na mesa do Reino. O todo é superior á parte.

IV. O diálogo social como contribución á paz

238. A evanxelización tamén implica un camiño de diálogo. Para a Igrexa, neste tempo hai particularmente tres campos de diálogo nos cales debe estar presente, para cumprir un servizo a favor do pleno desenvolvemento do ser humano e procurar o ben común: o diálogo cos Estados, coa sociedade -que inclúe o diálogo coas culturas e coas ciencias- e con outros crentes que non forman parte da Igrexa católica. En tódolos casos «a Igrexa fala desde a luz que lle ofrece a fe»,[186] achega a súa experiencia de dous mil anos e conserva sempre na memoria as vidas e sufrimentos dos seres humanos. Isto vai máis aló da razón humana, pero tamén ten un significado que pode enriquecer aos que non cren e convida á razón a ampliar as súas perspectivas.

239. A Igrexa proclama «o Evanxeo da paz» (Ef 6,15) e está aberta á colaboración con todas as autoridades nacionais e internacionais para coidar este ben universal tan grande. Ao anunciar a Xesucristo, que é a paz en persoa (cf. Ef 2,14), a nova evanxelización anima a todo bautizado a ser instrumento de pacificación e testemuño crible dunha vida reconciliada[187]. É hora de saber como deseñar, nunha cultura que privilexie o diálogo como forma de encontro, a procura de consensos e acordos, pero sen separala da preocupación por unha sociedade xusta, memoriosa e sen exclusións. O autor principal, o suxeito histórico deste proceso, é a xente e a súa cultura, non é unha clase, unha fracción, un grupo, unha elite. Non necesitamos un proxecto duns poucos para uns poucos, ou unha minoría ilustrada ou testemuñal que se apropie dun sentimento colectivo. Trátase dun acordo para vivir xuntos, dun pacto social e cultural.

240. Ao Estado compete o coidado e a promoción do ben común da sociedade[188]. Sobre a base dos principios de subsidiariedade e solidariedade, e cun gran esforzo de diálogo político e creación de consensos, desempeña un papel fundamental, que non pode ser delegado, na procura do desenvolvemento integral de todos. Este papel, nas circunstancias actuais, esixe unha profunda humildade social.

241. No diálogo co Estado e coa sociedade, a Igrexa non ten solucións para todas as cuestións particulares. Pero xunto coas diversas forzas sociais, acompaña as propostas que mellor respondan á dignidade da persoa humana e ao ben común. Ao facelo, sempre propón con claridade os valores fundamentais da existencia humana, para transmitir conviccións que logo poidan traducirse en accións políticas.

O diálogo entre a fe, a razón e as ciencias

242. O diálogo entre ciencia e fe tamén é parte da acción evanxelizadora que pacifica.[189] O cientismo e o positivismo rehúsanse a «admitir como válidas as formas de coñecemento diversas das propias das ciencias positivas»[190]. A Igrexa propón outro camiño, que esixe unha síntese entre un uso responsable das metodoloxías propias das ciencias empíricas e outros saberes como a filosofía, a teoloxía, e a mesma fe, que eleva ao ser humano ata o misterio que transcende a natureza e a intelixencia humana. A fe non lle ten medo á razón; ao contrario, a busca e confía nela, porque «a luz da razón e a da fe proveñen ambas as de Deus»[191], e non poden contradicirse entre si. A evanxelización está atenta aos avances científicos para iluminalos coa luz da fe e da lei natural, en orde a procurar que respecten sempre a centralidade e o valor supremo da persoa humana en todas as fases da súa existencia. Toda a sociedade pode verse enriquecida grazas a este diálogo que abre novos horizontes ao pensamento e amplía as posibilidades da razón. Tamén este é un camiño de harmonía e de pacificación.

243. A Igrexa non pretende deter o admirable progreso das ciencias. Ao contrario, alégrase e mesmo goza recoñecendo o enorme potencial que Deus deu á mente humana. Cando o desenvolvemento das ciencias, manténdose con rigor académico no campo do seu obxecto específico, volve evidente unha determinada conclusión que a razón non pode negar, a fe non a contradí. Os crentes tampouco poden pretender que unha opinión científica que lles agrada, e que nin sequera foi suficientemente comprobada, adquira o peso dunha dogma de fe. Pero, en ocasións, algúns científicos van máis aló do obxecto formal da súa disciplina e se extralimitan con afirmacións ou conclusións que exceden o campo da propia ciencia. Nese caso, non é a razón o que se propón, senón unha determinada ideoloxía que pecha o camiño a un diálogo auténtico, pacífico e frutífero.

O diálogo ecuménico

244. O empeño ecuménico responde á oración do Señor Xesús que pide «que todos sexan un» (Xn 17,21). A credibilidade do anuncio cristián sería moito maior se os cristiáns superasen as súas divisións e a Igrexa realizase «a plenitude de catolicidade que lle é propia, naqueles fillos que, incorporados a ela certamente polo Bautismo, están, con todo, separados da súa plena comuñón»[192]. Temos que lembrar sempre que somos peregrinos, e peregrinamos xuntos. Para iso, hai que confiar o corazón ao compañeiro de camiño sen receos, sen desconfianzas, e mirar ante todo o que buscamos: a paz no rostro do único Deus. Confiarse ao outro é algo artesanal, a paz é artesanal. Xesús díxonos: «Ditosos os que traballan pola paz!» (Mt 5,9). Neste empeño, tamén entre nós, cúmprese a antiga profecía: «Coas espadas forxarán arados» (Is 2,4).

245. Baixo esta luz, o ecumenismo é unha achega á unidade da familia humana. A presenza, no Sínodo, do Patriarca de Constantinopla, a Súa Santidade Bartolomeu I, e do Arcebispo de Canterbury, a Súa Graza Rowan Douglas Williams, foi un verdadeiro don de Deus e un precioso testemuño cristián[193].

246. Dada a gravidade do antitestimonio da división entre cristiáns, particularmente en Asia e en África, a procura de camiños de unidade vólvese urxente. Os misioneiros neses continentes mencionan reiteradamente as críticas, queixas e burlas que reciben debido ao escándalo dos cristiáns divididos. Se nos concentramos nas conviccións que nos unen e lembramos o principio da xerarquía de verdades, poderemos camiñar decididamente cara a expresións comúns de anuncio, de servizo e de testemuño. A inmensa multitude que non acolleu o anuncio de Xesucristo non pode deixarnos indiferentes. Por tanto, o empeño por unha unidade que facilite a acollida de Xesucristo deixa de ser mera diplomacia ou cumprimento forzado, para converterse nun camiño ineludible da evanxelización. Os signos de división entre os cristiáns en países que xa están esnaquizados pola violencia agregan máis motivos de conflito por parte de quen deberiamos ser un atractivo fermento de paz. Son tantas e tan valiosas as cousas que nos unen! E se realmente cremos na libre e xenerosa acción do Espírito, cantas cousas podemos aprender uns de outros! Non se trata só de recibir información sobre os demais para coñecelos mellor, senón de recoller o que o Espírito sementou neles como un don tamén para nós. Só para dar un exemplo, no diálogo cos irmáns ortodoxos, os católicos temos a posibilidade de aprender algo máis sobre o sentido da colexialidade episcopal e sobre a súa experiencia da sinodalidade. A través dun intercambio de dons, o Espírito pode levarnos cada vez máis á verdade e ao ben.

As relacións co Xudaísmo

247. Unha mirada moi especial diríxese ao pobo xudeu, cuxa Alianza con Deus xamais foi revogada, porque «os dons e a chamada de Deus son irrevogables» (Rm 11,29). A Igrexa, que comparte co Xudaísmo unha parte importante das Sacras Escrituras, considera ao pobo da Alianza e a súa fe como unha raíz sacra da propia identidade cristiá (cf. Rm 11,16-18). Os cristiáns non podemos considerar ao Xudaísmo como unha relixión allea, nin incluímos aos xudeus entre aqueles chamados a deixar os ídolos para converterse ao verdadeiro Deus (cf. 1 Ts 1,9). Cremos xunto con eles no único Deus que actúa na historia, e acollemos con eles a común Palabra revelada.

248. O diálogo e a amizade cos fillos de Israel son parte da vida dos discípulos de Xesús. O afecto que se desenvolveu lévanos a lamentar sincera e amargamente as terribles persecucións das que foron e son obxecto, particularmente aquelas que involucran ou involucraron a cristiáns.

249. Deus segue obrando no pobo da Antiga Alianza e provoca tesouros de sabedoría que brotan do seu encontro coa Palabra divina. Por iso, a Igrexa tamén se enriquece cando recolle os valores do Xudaísmo. Aínda que algunhas conviccións cristiás son inaceptables para o Xudaísmo, e a Igrexa non pode deixar de anunciar a Xesús como Señor e Mesías, existe unha rica complementación que nos permite ler xuntos os textos da Biblia hebrea e axudarnos mutuamente a desentrañar as riquezas da Palabra, así como compartir moitas conviccións éticas e a común preocupación pola xustiza e o desenvolvemento dos pobos.

O diálogo interrelixioso

250. Unha actitude de apertura na verdade e no amor debe caracterizar o diálogo cos crentes das relixións non cristiás, a pesar dos varios obstáculos e dificultades, particularmente os fundamentalismos de ambas as partes. Este diálogo interrelixioso é unha condición necesaria para a paz no mundo, e por tanto é un deber para os cristiáns, así como para outras comunidades relixiosas. Este diálogo é, en primeiro lugar, unha conversación sobre a vida humana ou simplemente, como propoñen os Bispos da India, «estar abertos a eles, compartindo as súas alegrías e penas»[194]. Así aprendemos a aceptar aos outros no seu modo diferente de ser, de pensar e de expresarse. Desta forma, poderemos asumir xuntos o deber de servir á xustiza e a paz, que deberá converterse nun criterio básico de todo intercambio. Un diálogo no que se busquen a paz social e a xustiza é en si mesmo, máis aló do meramente pragmático, un compromiso ético que crea novas condicións sociais. Os esforzos ao redor dun tema específico poden converterse nun proceso no que, a través da escoita do outro, ambas as partes atopen purificación e enriquecemento. Por tanto, estes esforzos tamén poden ter o significado do amor á verdade.

251. Neste diálogo, sempre amable e cordial, nunca se debe descoidar o vínculo esencial entre diálogo e anuncio, que leva á Igrexa a manter e a intensificar as relacións co non cristiáns[195]. Un sincretismo conciliador sería no fondo un totalitarismo de quen pretenden conciliar prescindindo de valores que os transcenden e dos cales non son donos. A verdadeira apertura implica manterse firme nas propias conviccións máis fondas, cunha identidade clara e gozosa, pero «aberto a comprender as do outro» e «sabendo que o diálogo realmente pode enriquecer a cada un»[196]. Non nos serve unha apertura diplomática, que di que si a todo para evitar problemas, porque sería un modo de enganar ao outro e de negarlle o ben que un recibiu como un don para compartir xenerosamente. A evanxelización e o diálogo interrelixioso, lonxe de oporse, sostéñense e aliméntanse recíprocamente[197].

252. Nesta época adquire gran importancia a relación cos crentes do Islam, hoxe particularmente presentes en moitos países de tradición cristiá onde poden celebrar libremente o seu culto e vivir integrados na sociedade. Nunca hai que esquecer que eles, «confesando adherirse á fe de Abraham, adoran connosco a un Deus único, misericordioso, que xulgará aos homes no día final»[198]. Os escritos sacros do Islam conservan parte dos ensinos cristiáns; Xesucristo e María son obxecto de profunda veneración, e é admirable ver como mozas e anciáns, mulleres e homes do Islam son capaces de dedicar tempo diariamente á oración e de participar fielmente dos seus ritos relixiosos. Ao mesmo tempo, moitos deles teñen unha profunda convicción de que a propia vida, na súa totalidade, é de Deus e para El. Tamén recoñecen a necesidade de responderlle cun compromiso ético e coa misericordia cara aos máis pobres.

253. Para soster o diálogo co Islam é indispensable a adecuada formación dos interlocutores, non só para que estean sólida e gozosamente radicados na súa propia identidade, senón para que sexan capaces de recoñecer os valores dos demais, de comprender as inquietudes que subxacen aos seus reclamos e de sacar a luz as conviccións comúns. Os cristiáns deberiamos acoller con afecto e respecto aos inmigrantes do Islam que chegan aos nosos países, do mesmo xeito que esperamos e rogamos ser acollidos e respectados nos países de tradición islámica. Rogo, imploro humildemente a eses países que dean liberdade aos cristiáns para poder celebrar o seu culto e vivir a súa fe, tendo en conta a liberdade que os crentes do Islam gozan nos países occidentais! Fronte a episodios de fundamentalismo violento que nos inquietan, o afecto cara aos verdadeiros crentes do Islam debe levarnos a evitar odiosas xeneralizaciones, porque o verdadeiro Islam e unha adecuada interpretación do Corán oponse a toda violencia.

254. O non cristiáns, pola gratuíta iniciativa divina, e fieis á súa conciencia, poden vivir «xustificados mediante a graza de Deus»[199], e así «asociados ao misterio pascual de Xesucristo»[200]. Pero, debido á dimensión sacramental da graza santificante, a acción divina neles tende a producir signos, ritos, expresións sacras que á súa vez achegan a outros a unha experiencia comunitaria de camiño cara a Deus[201]. Non teñen o sentido e a eficacia dos Sacramentos instituidos por Cristo, pero poden ser canles que o mesmo Espírito suscite para liberar ao non cristiáns do inmanentismo ateo ou de experiencias relixiosas meramente individuais. O mesmo Espírito suscita en todas partes diversas formas de sabedoría práctica que axudan a soportar as penurias da existencia e a vivir con máis paz e harmonía. Os cristiáns tamén podemos aproveitar esa riqueza consolidada ao longo dos séculos, que pode axudarnos a vivir mellor nosas propias conviccións.

O diálogo social nun contexto de liberdade relixiosa

255. Os Pais sinodales lembraron a importancia do respecto á liberdade relixiosa, considerada como un dereito humano fundamental[202]. Inclúe «a liberdade de elixir a relixión que se estima verdadeira e de manifestar publicamente a propia crenza»[203]. Un san pluralismo, que de verdade respecte aos diferentes e valóreos como tales, non implica unha privatización das relixións, coa pretensión de reducilas ao silencio e a escuridade da conciencia de cada un, ou á marxinalidade do recinto pechado dos templos, sinagogas ou mesquitas. Trataríase, en definitiva, dunha nova forma de discriminación e de autoritarismo. O debido respecto ás minorías de agnósticos ou non crentes non debe imporse dun modo arbitrario que silencie as conviccións de maiorías crentes ou ignore a riqueza das tradicións relixiosas. Iso a longo prazo fomentaría máis o resentimento que a tolerancia e a paz.

256. Á hora de preguntarse pola incidencia pública da relixión, hai que distinguir diversas formas de vivila. Tanto os intelectuais como as notas xornalísticas frecuentemente caen en groseiras e pouco académicas xeneralizaciones cando falan dos defectos das relixións e moitas veces non son capaces de distinguir que non todos os crentes -nin todas as autoridades relixiosas- son iguais. Algúns políticos aproveitan esta confusión para xustificar accións discriminatorias. Outras veces desprézanse os escritos que xurdiron no ámbito dunha convicción crente, esquecendo que os textos relixiosos clásicos poden ofrecer un significado para todas as épocas, teñen unha forza motivadora que abre sempre novos horizontes, estimula o pensamento, amplía a mente e a sensibilidade. Son desprezados pola cortedade de vista dos racionalismos. É razoable e culto relegalos á escuridade, só por xurdir no contexto dunha crenza relixiosa? Inclúen principios profundamente humanistas que teñen un valor racional aínda que estean tinguidos por símbolos e doutrinas relixiosas.

257. Os crentes sentimos preto tamén de quen, non recoñecéndose parte dalgunha tradición relixiosa, buscan sinceramente a verdade, a bondade e a beleza, que para nós teñen a súa máxima expresión e a súa fonte en Deus. Percibímolos como preciosos aliados no empeño pola defensa da dignidade humana, na construción dunha convivencia pacífica entre os pobos e na custodia do creado. Un espazo peculiar é o dos chamados novos Areópagos, como o «Atrio dos Xentís», onde «crentes e non crentes poden dialogar sobre os temas fundamentais da ética, da arte e da ciencia, e sobre a procura da transcendencia»[204]. Este tamén é un camiño de paz para o noso mundo ferido.

258. A partir dalgúns temas sociais, importantes en orde ao futuro da humanidade, procurei explicitar unha vez máis a ineludible dimensión social do anuncio do Evanxeo, para alentar a todos os cristiáns a manifestala sempre nas súas palabras, actitudes e accións.

-------------------------------------

[179] Paulo VI, Carta enc. Populorum progressio (26 marzo 1967), 76: AAS 59 (1967), 294-295.

[180] United States Conference of Catholic Bishops, Carta pastoral Forming Consciences for Faithful Citizenship (2007), 13.

[181] Pontificio Consello «Xustiza e Paz», Compendio da Doctrina Social da Igrexa, 161.

[182] Das Ende der Neuzeit, Würzburg 91965, 30-31.

[183] Cf. I. Quiles, S.I., Filosofía da educación personalista, Bos Aires 1981, 46-53.

[184] Comité permanent de la Conférence Episcopale Nationale du Congo, Message sur la situation sécuritaire dans le pays (5 deciembro 2012), 11.

[185] Cf. Platón, Gorgias, 465.

[186] Benedicto XVI, Discurso á Curia Romana (21 diciembre 2012): AAS 105 (2013), 51.

[187] Cf. Propositio 14.

[188] Cf. Catecismo da Igrexa Católica, 1910; Pontificio Consello «Xustiza e Paz», Compendio da Doctrina Social da Igrexa, 168.

[189] Cf. Propositio 54.

[190] XoánPaulo II, Carta enc. Fides et ratio (14 septiembre 1998), 88: AAS 91 (1999), 74.

[191] Santo Tomé de Aquino, Summa contra Gentiles, I, VII; cf. XoánPaulo II, Carta enc. Fides et ratio (14 setembro 1998), 43: AAS 91 (1999), 39.

[192] Conc. Ecum. Vat. II, Decreto Unitatis redintegratio, sobre o ecumenismo, 4.

[193] Cf. Propositio 52.

[194] Catholic Bishops’ Conference of India, Declaración final da XXX Asemblea xeral, The Church’s Role for a Better India (8 marzo 2012), 8.9.

[195] Cf. Propositio 53.

[196] XoánPaulo II, Carta enc. Redemptoris missio (7 deciembro 1990), 56: AAS 83 (1991), 304.

[197] Cf. Benedicto XVI, Discurso á Curia Romana (21 decembro 2012): AAS 105 (2013), 51; Conc. Ecum. Vat. II, Decreto Ad gentes, sobre a actividade misioneira da Igrexa, 9; Catecismo da Igrexa Católica, 856.

[198] Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 16.

[199] Comisión Teolóxica Internacional, O cristianismo e as relixións (1996), 72.

[200] Ibíd.

[201] Cf. ibíd., 81-87.

[202] Cf. Propositio 16.

[203] Benedicto XVI, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Medio Oriente (14 setembro 2012), 26: AAS 104 (2012), 762.

[204] Propositio 55.